Wielka Brytania

Prehistoria

Szczątki archeologiczne pokazują, że pierwszą grupą współczesnych ludzi, którzy zamieszkali na Wyspach Brytyjskich byli myśliwcy-zbieracze po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej. Data nie jest znana: być może już 8000BC, ale na pewno 5000BC. Zbudowali oni mezolityczne pomniki z drewna i kamienia. Stonehenge został wybudowany między 3000 a 1600BC. Plemiona celtyckie przybyły z Europy kontynentalnej. Wielka Brytania była zmieniającą się kolekcją obszarów plemiennych, bez ogólnego lidera. Juliusz Cezar próbował najechać (przejąć) wyspę w 55BC, ale nie był w stanie tego zrobić. Rzymianie skutecznie najechali w 43AD.

Stonehenge w Zjednoczonym Królestwie

Historia

Historia pisania zaczęła się w Wielkiej Brytanii, gdy pismo zostało sprowadzone do niej przez Rzymian. Rzym rządził w Wielkiej Brytanii od 44AD do 410AD, ale rządzili oni tylko Anglią i Walią. Rzymianie nigdy nie rządzili Szkocją na północ od doliny Clyde-Forth, ani też Irlandią; ich północna granica od czasu do czasu była różna i przez jakiś czas była oznaczona pod Murem Hadriana.

Po Rzymianach, dwie fale imigrantów przybyły do Wielkiej Brytanii. Pierwszymi były plemiona niemieckie: Anglicy, Sasi i Jutowie. Angielski, język, jest rozwinięciem anglosaskiej starej angielszczyzny i jest językiem germańskim. Drugimi byli Wikingowie.

Wielka Brytania ujednolicona

Po długim okresie, gdy Anglia została podzielona na różne królestwa, w 945 r. została przekształcona w jedno państwo przez Æthelstan (Athelstan). Anglia i Walia zostały zjednoczone przez Edwarda I (Długonogi) siłą w XIII wieku.

Unia ze Szkocją trwała znacznie dłużej; między obiema częściami Wielkiej Brytanii trwały setki lat konfliktów. Ta unia między Anglią a Szkocją w 1707 roku utworzyła Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, które połączyło Szkocję i Anglię w jedno państwo.

W 1603 r., kiedy zmarła królowa Anglii Elżbieta I, jej najbliższym krewnym był król Szkocji Jakub VI. Został on królem Anglii, jak również królem Szkocji. W 1707 r. parlament szkocki i angielski uzgodniły Traktat o Unii, który połączył oba kraje w jeden kraj zwany Królestwem Wielkiej Brytanii pod rządami królowej Anny.

W 1800 r. zarówno Szkocja, jak i Anglia miały już od 1200 r. duży wpływ na Irlandię. W tym samym roku w Wielkiej Brytanii i Irlandii uchwalono ustawy o połączeniu tych dwóch państw. Nowy kraj został nazwany Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 roku duża część Irlandii uzyskała niepodległość jako wolne państwo irlandzkie (obecnie nazywane Irlandią) od Wielkiej Brytanii. Jednak sześć hrabstw północnych (zwanych Irlandią Północną) nadal jest częścią Wielkiej Brytanii. Kraj ten został przemianowany na Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Parlament

Brytyjczycy są reprezentowani przez członków parlamentu, nie rządzonych przez monarchów. Jednak po angielskiej wojnie domowej, Oliver Cromwell został lordem protektorem, a monarchia została rozwiązana. Mimo że monarchia została przywrócona po jego śmierci, Korona powoli stała się drugorzędną władzą, a parlament pierwszym. Wybierano posłów do parlamentu (zwanych posłami), ale do początku XX wieku głosować mogli tylko mężczyźni, którzy posiadali majątek. W XIX w. więcej osób otrzymało prawo wyborcze (prawo do głosowania), ale i tak do 1900 r. kobiety nie mogły głosować, a tylko 40% mężczyzn było wystarczająco bogatych, by głosować. Ale w 1928 r. wszyscy dorośli, zarówno mężczyźni, jak i kobiety, otrzymali prawo do głosowania: nazywa się to głosowaniem powszechnym.

Parlament jest w Londynie, ale ma on władzę nad całą Wielką Brytanią. Dziś Walia, Szkocja i Irlandia Północna mają swoje własne siedziby w samorządzie lokalnym, ale mają bardziej ograniczone uprawnienia; Szkocja ma własny, sam siebie nazywany parlamentem szkockim. Walijczycy mają zgromadzenie, a Irlandczycy północni mają Stormount. Nie ma osobnego angielskiego parlamentu reprezentującego poglądy tylko angielskich regionów. Istnieją również parlamenty na wyspie Man i na Wyspach Normandzkich, które są wyspami częściowo kontrolowanymi przez Wielką Brytanię, a częściowo niezależnymi.

Członkowie Parlamentu należą do partii politycznych: największe partie to Partia Konserwatywna, Partia Pracy, Szkocka Partia Narodowa i Liberalni Demokraci. Członkowie tej samej partii zgadzają się działać i głosować mniej więcej razem. Partia mająca ponad połowę miejsc (większość) tworzy rząd; liderem partii zostaje premier, który następnie mianuje innych ministrów. Ponieważ rząd posiada większość w parlamencie, może normalnie kontrolować, jakie ustawy są uchwalane.

Królowa Elżbieta panuje od 1952 roku.

Języki ojczyste w Zjednoczonym Królestwie

Języki celtyckie

• Walijskie
• Cornish
• irlandzki gaelicki
• Szkocja Gaelicka

Języki germańskie

• Angielski
• Szkoty
• Ulster Scots

Języki obce

Główne języki używane w Wielkiej Brytanii, inne niż angielski, to polski (około 500.000 osób mówi w Wielkiej Brytanii), wschodni Pandżabi lub Pendżabi (471.000), bengalski (400.000), urdu (400.000), kantoński (300.000), grecki (200.000), południowo-zachodni karaibski kreolski angielski (170.000).

Geografia

Wielka Brytania składa się z czterech różnych krajów: Walia, Anglia i Szkocja oraz Irlandia Północna. Stolicą Walii jest Cardiff. Stolicą Anglii jest Londyn. Stolicą Szkocji jest Edynburg, a stolicą Irlandii Północnej jest Belfast. Inne duże miasta w Wielkiej Brytanii to Birmingham, Bristol, Manchester, Liverpool, Newcastle upon Tyne, Leeds, Sheffield, Glasgow, Southampton, Leicester, Coventry, Bradford i Nottingham.

Wielka Brytania znajduje się na północny zachód od wybrzeży kontynentalnej Europy. Wokół Wielkiej Brytanii znajdują się Morze Północne, Kanał La Manche i Ocean Atlantycki. Wielka Brytania rządzi również, zazwyczaj pośrednio, szeregiem mniejszych miejsc (głównie wysp) na całym świecie, które są znane jako terytoria zamorskie. Są one pozostałością po Imperium Brytyjskim.

Pogoda w Wielkiej Brytanii jest zmienna i nieprzewidywalna. Lata są umiarkowanie ciepłe, zimy są chłodne do zimnych. Deszcze padają przez cały rok, a bardziej na zachodzie niż na wschodzie ze względu na północną szerokość geograficzną i ciepłą wodę z Prądu Zatokowego Oceanu Atlantyckiego. Zazwyczaj umiarkowane wiatry z Atlantyku mogą być przerwane przez arktyczne powietrze z północnego wschodu lub ciepłe powietrze z Sahary.

Kraje Zjednoczonego Królestwa


Topografia Wielkiej Brytanii

Polityka

Wielka Brytania jest demokracją parlamentarną opartą na konstytucyjnej i dziedzicznej monarchii. Mieszkańcy Wielkiej Brytanii głosują na członków parlamentu, aby przemawiali w ich imieniu i stanowili dla nich prawo. Królowa Elżbieta II jest królową Wielkiej Brytanii i jest głową państwa. Mimo że jest głową państwa, w rzeczywistości nie rządzi ona krajem. Rząd, kierowany przez premiera, rządzi krajem i decyduje o jego polityce. Dzisiaj premierem jest Boris Johnson, który jest liderem partii konserwatywnej i nie został bezpośrednio wybrany przez obywateli kraju.

Parlament jest tam, gdzie tworzy się prawa. Składa się on z trzech części: Izby Gmin, Izby Lordów i Królowej. Izba Gmin jest najpotężniejszą częścią. To w niej zasiadają posłowie do Parlamentu. Siedzą tu również premier, ponieważ jest on posłem do parlamentu. Ludzie, którzy zasiadają w Izbie Lordów, nazywani są rówieśnikami: nie są wybierani przez ludzi. Większość rówieśników jest teraz mianowana przez rząd. Są tacy, którzy są dziedzicznymi rówieśnikami (ich ojcowie byli rówieśnikami); i kilku innych, jak niektórzy biskupi w ustanowionym kościele Anglii, i sądownictwo (Law Lords).

Szkocja ma swój własny, zdecentralizowany parlament, który ma uprawnienia do stanowienia prawa w takich sprawach, jak edukacja, zdrowie i prawo szkockie. Irlandia Północna i Walia mają swoje własne zdecentralizowane zgromadzenia, które mają pewne uprawnienia, ale mniej niż parlament szkocki. Parlament Wielkiej Brytanii pozostaje suwerenny i może w każdej chwili położyć kres zdecentralizowanej administracji.

Westminster, Londyn ma wieżę zegarową, w której znajduje się dzwon Big Ben.


Obecnym premierem Zjednoczonego Królestwa jest Boris Johnson od 2019 r.

Wojskowy

Wielka Brytania ma armię liczącą około 223 000 osób, nie licząc sił rezerwowych. Wielka Brytania posiada jedną z najbardziej zaawansowanych armii na świecie, obok takich krajów jak USA i Francja, oraz posiada dużą armię (Armia Brytyjska), sporą marynarkę wojenną (Royal Navy) i siły powietrzne (Royal Air Force). Od XVIII wieku do początku XX wieku Wielka Brytania była jednym z najpotężniejszych narodów na świecie, posiadającym ogromną marynarkę wojenną (ze względu na fakt, że była otoczona przez morze, więc duża marynarka wojenna była najbardziej praktyczną opcją). Status ten zanikł w ostatnim czasie, ale Wielka Brytania pozostaje członkiem różnych grup wojskowych, takich jak Rada Bezpieczeństwa ONZ i NATO. Nadal jest również postrzegana jako wielka potęga militarna.

Gospodarka

Wielka Brytania jest krajem rozwiniętym, o szóstej co do wielkości gospodarce na świecie. Była supermocarstwem w XVIII, XIX i na początku XX wieku i od początku XIX wieku uważana była za najpotężniejszy i najbardziej wpływowy naród na świecie, w polityce, ekonomii (była bowiem najbogatszym państwem w tym czasie) i w sile militarnej. Do 1908 roku Wielka Brytania była największą gospodarką produkcyjną na świecie, a do lat dwudziestych XX wieku największą gospodarką. Ekonomiczne koszty dwóch wojen światowych i upadku Imperium Brytyjskiego w latach 50. i 60. zmniejszyły jego wiodącą rolę w sprawach globalnych. Wielka Brytania ma silne wpływy gospodarcze, kulturalne, wojskowe i polityczne i jest potęgą nuklearną. Była członkiem Unii Europejskiej, dopóki Wielka Brytania nie opuściła jej kraju 1 lutego 2020 roku. Wielka Brytania ma stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych i jest członkiem G8, NATO, Światowej Organizacji Handlu i Wspólnoty Narodów.

Stolica Londynu słynie z tego, że jest największym centrum finansowym na świecie, podobnie jak Nowy Jork w Stanach Zjednoczonych.

Literatura

William Shakespeare był angielskim dramaturgiem. Pisał sztuki teatralne pod koniec XVI wieku. Niektóre z jego sztuk to "Romeo i Julia" oraz "Makbet". W XIX wieku Jane Austen i Charles Dickens byli pisarzami. Dwudziestego wieku pisarze obejmują powieściopisarz science fiction H.G. Wells i J.R.R. Tolkien. Cykl fantasy dla dzieci Harry Potter został napisany przez J.K. Rowling. Aldous Huxley również pochodził z Wielkiej Brytanii.

Literatura anglojęzyczna jest pisana przez autorów z wielu krajów. Osiem osób z Wielkiej Brytanii otrzymało Literacką Nagrodę Nobla. Seamus Heaney jest pisarzem, który urodził się w Irlandii Północnej.

Arthur Conan Doyle ze Szkocji napisał powieści detektywistyczne Sherlocka Holmesa. Był z Edynburga. Poeta Dylan Thomas zwrócił uwagę na kulturę walijską na arenie międzynarodowej.

Sherlock Holmes i Dr. Watson

Edukacja

Anglia, Irlandia Północna, Szkocja i Walia mają odrębne, lecz podobne systemy edukacji. Wszystkie one mają zasady, że edukacja jest wymagana w wieku od pięciu do osiemnastu lat, z wyjątkiem Szkocji, gdzie odejście ze szkoły jest dozwolone od szesnastego roku życia. Wiele dzieci uczęszcza do szkół stanowych, a inne dzieci do szkół prywatnych.

Uniwersytetami brytyjskimi są University of Cambridge i University of Oxford oraz uczelnie londyńskie (University College London, London School of Economics, King's College London i Imperial College London), które wspólnie tworzą Złoty Trójkąt uczelni brytyjskich.

Szersza grupa dwudziestu uniwersytetów tworzy grupę Russell Group, na którą przypada dwie trzecie grantów badawczych i finansowania kontraktowego spośród wszystkich stu uniwersytetów.

Transport

Ruch drogowy w Zjednoczonym Królestwie odbywa się po lewej stronie drogi (w przeciwieństwie do Ameryk i niektórych krajów Europy), a kierowca kieruje się z prawej strony pojazdu. Sieć dróg na wyspie Wielka Brytania jest rozległa, a większość dróg lokalnych i wiejskich rozwinęła się z czasów rzymskich i średniowiecznych. Główne trasy opracowane w połowie XX wieku zostały wykonane na potrzeby samochodu. Sieć szybkich autostrad (dróg szybkiego ruchu) została zbudowana w większości w latach 60-tych i 70-tych i łączy główne miasta.

System transportu kolejowego został wynaleziony w Anglii i Walii, dzięki czemu Wielka Brytania posiada najstarszą sieć kolejową na świecie. Została ona zbudowana głównie w epoce wiktoriańskiej. Sercem sieci jest pięć głównych linii dalekobieżnych, które promieniują z Londynu do głównych miast i drugorzędnych skupisk ludności z gęstą siecią dojazdową w obrębie regionów. Najnowsza część sieci łączy Londyn z tunelem pod kanałem La Manche od stacji St. Pancras i jest zbudowana w tym samym standardzie co francuski system TGV. Sieć British Rail jest częściowo sprywatyzowana, a prywatne spółki eksploatujące pociągi świadczą usługi na poszczególnych liniach lub regionach, natomiast tory, sygnały i stacje są własnością kontrolowanej przez rząd spółki Network Rail. W Irlandii Północnej NI Railways jest koleją krajową. System kolei podziemnych w Londynie, znany jako Tube, został skopiowany przez wiele innych miast.

Większość krajowych podróży lotniczych w Wielkiej Brytanii odbywa się między Londynem a głównymi miastami w Szkocji oraz na północy Anglii i Belfaście. Londyn-Heathrow jest największym lotniskiem w kraju i jednym z najważniejszych międzynarodowych węzłów lotniczych na świecie. Inne duże lotniska z głównymi międzynarodowymi usługami to Londyn-Gatwick, Birmingham, Manchester i Glasgow.

Pomiędzy wyspami szkockimi działa rozbudowany system sieci promowych, a głównymi trasami promowymi są: Anglia i Francja (przez Kanał La Manche), Szkocja - Irlandia Północna (przez Morze Irlandzkie) oraz Anglia - Walia - Republika Irlandii (z Liverpoolu/Holyhead).