Edward I Angielski

Młody Edward

Edward urodził się w Westminsterze w czerwcu 1239 r., a imię otrzymał po wcześniejszym królu, Edwardzie Wyznawcy. Miał dobre wykształcenie. Jego matka, francuska księżniczka, kochała sztukę, a jego ojciec, król, interesował się historią. Edward był nauczany po łacinie i francusku.

W 1254 r. obawy Anglików przed kastylijską inwazją na angielską prowincję Gaskonię skłoniły ojca Edwarda do zaaranżowania małżeństwa między czternastoletnim synem a Eleonorą, przyrodnią siostrą króla Kastylii Alfonsa X.

Eleonora i Edward pobrali się 1 listopada 1254 r. w Kastylii. W ramach umowy małżeńskiej młody książę otrzymał nadania ziemskie o wartości 15 000 marek rocznie. Choć nadania króla Henryka były pokaźne, dawały Edwardowi niewielką niezależność. Gaskonię otrzymał już w 1249 r., ale dochody czerpał Szymon de Montfort, szósty hrabia Leicester, jako królewski porucznik. W praktyce Edward nie czerpał z tej prowincji ani władzy, ani dochodów. Dotacja, którą otrzymał w 1254 r., obejmowała większość Irlandii oraz wiele ziem w Walii i Anglii, w tym hrabstwo Chester, ale król zachował kontrolę nad ziemią, zwłaszcza w Irlandii, więc władza Edwarda była tam również ograniczona, a król otrzymywał większość dochodów z tych ziem.

Wojna domowa

W latach 1264-1267 doszło do konfliktu znanego jako druga wojna baronów, w której siły baronialne pod wodzą Szymona de Montfort walczyły z tymi, którzy pozostali wierni królowi. Pierwszą sceną bitwy było miasto Gloucester, które Edwardowi udało się odbić z rąk wroga. Gdy Robert de Ferrers, hrabia Derby, przyszedł z pomocą buntownikom, Edward wynegocjował z hrabią rozejm, którego warunki później złamał. Następnie Edward zdobył Northampton z rąk syna de Montforta, również Szymona. Siły baronialne i rojalistyczne spotkały się w końcu w bitwie pod Lewes, 14 maja 1264 roku. Edward, dowodzący prawym skrzydłem, spisał się dobrze i wkrótce pokonał londyński kontyngent sił de Montforta. Nierozważnie jednak ruszył za rozproszonym wrogiem w pościg, a po powrocie zastał resztę królewskiej armii pokonaną. Na mocy porozumienia znanego jako Mise of Lewes, Edward i jego kuzyn Henryk z Almain zostali oddani de Montfortowi jako jeńcy.

Edward pozostał w niewoli do marca, a nawet po uwolnieniu był trzymany pod ścisłym nadzorem. Tymczasem de Montfort wykorzystał swoje zwycięstwo, by ustanowić faktyczny rząd. Zwołał nawet Parlament 1265 roku, znany jako Parlament de Montforta.

Następnie, 28 maja 1265 roku, Edward zdołał uciec swoim opiekunom i połączył się z hrabią Gloucester, który niedawno przeszedł na stronę króla. Poparcie Montforta malało, a Edward stosunkowo niewielkim nakładem sił odbił Worcester i Gloucester. Tymczasem Montfort zawarł sojusz z Llywelynem i ruszył na wschód, by połączyć siły z jego synem Szymonem.

Edwardowi udało się przeprowadzić atak z zaskoczenia na zamek Kenilworth, po czym ruszył dalej, by odciąć hrabiego Leicester.

Obie siły spotkały się następnie w drugim wielkim starciu wojny baronów - bitwie pod Evesham, 4 sierpnia 1265 roku. Montfort miał niewielkie szanse w starciu z przeważającymi siłami królewskimi, a po klęsce został zabity i okaleczony na polu bitwy.

Wojna nie zakończyła się wraz ze śmiercią Montforta, a Edward kontynuował kampanię. Na Boże Narodzenie pogodził się z młodszym Szymonem de Montfort i jego współpracownikami na wyspie Axholme w Lincolnshire. W marcu poprowadził udany szturm na Cinque Ports. Kontyngent rebeliantów utrzymał się w praktycznie niepokonanym zamku Kenilworth i nie poddał się aż do czasu sporządzenia pojednawczego Dictum of Kenilworth. W kwietniu wydawało się, że Gloucester przejmie sprawę ruchu reformatorskiego i wojna domowa zostanie wznowiona, ale po renegocjacji warunków Dictum z Kenilworth strony doszły do porozumienia. Edward był jednak mało zaangażowany w negocjacje ugodowe po zakończeniu wojen; w tym momencie jego głównym celem było planowanie nadchodzącej krucjaty.

Krucjata i przystąpienie

Edward przyjął krzyż krzyż krzyżacki podczas skomplikowanej ceremonii 24 czerwca 1268 r., wraz ze swoim bratem Edmundem i kuzynem Henrykiem z Almain. Wśród osób, które zaangażowały się w dziewiątą krucjatę, byli dawni przeciwnicy Edwarda. Wielkie trudności sprawiło zebranie funduszy na wyprawę.

Pierwotnie krzyżowcy zamierzali odbić oblężoną chrześcijańską twierdzę Acre, ale zanim mogli to zrobić, Francuzów spotkało kilka nieszczęść. Siły francuskie dotknęła epidemia, która 25 sierpnia pozbawiła życia samego króla Ludwika. Zanim Edward dotarł do Tunisu, Karol podpisał już traktat z emirem i nie pozostało nic innego, jak wrócić na Sycylię. Krucjata została odłożona do wiosny, ale niszczycielski sztorm u wybrzeży Sycylii zniechęcił Karola Andegaweńskiego i następcę Ludwika, Filipa III, do dalszej kampanii.

Edward postanowił kontynuować samotnie i 9 maja 1271 roku wylądował w Acre. W tym czasie sytuacja w Ziemi Świętej była już niepewna. Jerozolima upadła w 1244 r., a Acre było teraz centrum obszaru chrześcijańskiego. Państwa muzułmańskie były w ofensywie pod przywództwem Mameluków Baibarsa i zagrażały teraz samemu Acre. Ambasada u Mongołów pomogła doprowadzić do ataku na Aleppo na północy, co pomogło rozproszyć siły Baibara.

W listopadzie Edward poprowadził atak na Qaqun, który mógł posłużyć jako przyczółek do Jerozolimy, ale zarówno inwazja Mongołów, jak i atak na Qaqun zakończyły się niepowodzeniem. Sprawy wydawały się coraz bardziej rozpaczliwe. W końcu, atak muzułmańskiego zabójcy w czerwcu zmusił go do zaniechania dalszej kampanii. Chociaż udało mu się zabić zamachowca, został trafiony w ramię sztyletem, co do którego istniało podejrzenie, że jest zatruty, i w ciągu następnych miesięcy poważnie osłabł.

Dopiero 24 września Edward opuścił Acre. Przybywając na Sycylię, dowiedział się, że jego ojciec zmarł 16 listopada. Edward był głęboko zasmucony tą wiadomością, ale zamiast natychmiast spieszyć się do domu, udał się w spokojną podróż na północ. Sytuacja polityczna w Anglii była stabilna po wstrząsach z połowy stulecia, a Edward został ogłoszony królem po śmierci ojca, a nie podczas własnej koronacji, jak to było do tej pory w zwyczaju. Pod nieobecność Edwarda krajem rządziła rada królewska, na czele której stał Robert Burnell. Nowy król wyruszył w podróż lądową przez Włochy i Francję, gdzie między innymi odwiedził papieża w Rzymie i stłumił rebelię w Gaskonii. Dopiero 2 sierpnia 1274 r. powrócił do Anglii, a 19 sierpnia został koronowany.

Średniowieczny manuskrypt przedstawiający okaleczone ciało Szymona de Montfort na polu w Evesham


Działania podczas krucjaty Edwarda I

Król Edward

Panowanie Edwarda miało dwie główne fazy. Pierwsza faza to zarządzanie spokojnym już krajem. Drugą fazę stanowiły działania wojenne przeciwko Walii i Szkocji.

Administracja

Jego pierwszą troską było przywrócenie porządku i władzy królewskiej po katastrofalnych rządach ojca. Aby tego dokonać, zmienił zarządców. Mianował Roberta Burnella kanclerzem, który piastował to stanowisko aż do swojej śmierci w 1292 roku. Następnie Edward wymienił większość lokalnych urzędników, takich jak szeryfowie. Miało to na celu przygotowanie się do śledztwa, które miało wysłuchać skarg na nadużywanie władzy przez królewskich urzędników. Ustanowiono prawa określające prawa własności ziemi, odzyskiwania długów, handlu i utrzymania lokalnego pokoju.

Parlament

Edward zreformował angielski parlament i uczynił z niego źródło dochodów. W czasie swego panowania Edward regularnie organizował posiedzenia Parlamentu. W 1295 roku nastąpiła znacząca zmiana. Do tego parlamentu, oprócz lordów, zwołano po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa i po dwóch przedstawicieli z każdej gminy. Wcześniej oczekiwano od commons jedynie zgody (powiedzenia "tak") na decyzje już podjęte przez władców. Teraz spotykali się z pełnym autorytetem (plena potestas) swoich społeczności, by wyrazić zgodę na decyzje podjęte w Parlamencie. Król miał teraz pełne poparcie dla pobierania "świeckich subsydiów" od całej ludności. Subwencje świeckie były podatkami pobieranymi w wysokości pewnego ułamka ruchomości wszystkich świeckich. Historycy nazwali to "Parlamentem Modelowym".

Wojna w Walii

Llywelyn ap Gruffudd był głównym wodzem Walijczyków. Odmówił złożenia hołdu Edwardowi i ożenił się z Eleonorą, córką Szymona de Montfort. W listopadzie 1276 r. wypowiedziano wojnę. Początkowe działania rozpoczęto pod dowództwem Mortimera, Edmunda Crouchbacka (brata Edwarda) i hrabiego Warwick. Poparcie dla Llywelyna było słabe wśród jego własnych rodaków.

W lipcu 1277 r. Edward najechał z siłą 15 500 ludzi, z których 9 000 było Walijczykami. Kampania nigdy nie doszła do skutku, a Llywelyn wkrótce zdał sobie sprawę, że nie ma wyboru i musi się poddać. Na mocy traktatu z Aberconwy z listopada 1277 r. pozostały mu tylko ziemie Gwynedd, choć pozwolono mu zachować tytuł księcia Walii.

Kiedy w 1282 r. wojna wybuchła ponownie, miała zupełnie inny charakter. Dla Walijczyków wojna ta toczyła się o tożsamość narodową. Miała ona szerokie poparcie, zwłaszcza po próbach narzucenia walijskim poddanym angielskiego prawa. Dla Edwarda stała się ona wojną o podbój. Wojna rozpoczęła się od buntu Dafydda (młodszego brata Llywyna), który był niezadowolony z nagrody, jaką otrzymał od Edwarda w 1277 roku. Llywelyn i inni wodzowie walijscy wkrótce się przyłączyli i początkowo Walijczycy odnosili sukcesy militarne. Walijskie postępy zakończyły się jednak 11 grudnia, gdy Llywelyn został zwabiony w pułapkę i zabity w bitwie pod Orewin Bridge. Podbój zakończył się wraz z pojmaniem w czerwcu 1283 r. Dafydda, który został przewieziony do Shrewsbury i stracony jako zdrajca jesienią następnego roku.

Kolejne bunty miały miejsce w latach 1287-8 oraz w 1294 roku. W obu przypadkach bunty zostały stłumione. Na mocy Statutu z Rhuddlan z 1284 r. Walia została włączona do Anglii i otrzymała system administracyjny na wzór angielski, z hrabstwami zarządzanymi przez szeryfów.

Prawo angielskie zostało wprowadzone w sprawach karnych, choć Walijczykom pozwolono zachować ich własne prawa w niektórych przypadkach sporów majątkowych. Po 1277 r., a coraz bardziej po 1283 r., Edward rozpoczął zakrojony na szeroką skalę projekt zasiedlania Walii przez Anglików. Stworzył nowe miasta, takie jak Flint, Aberystwyth i Rhuddlan.

Edward rozpoczął wielki program budowy zamków, by utrzymać Walijczyków pod kontrolą. Jego zamki zapoczątkowały powszechne stosowanie otworów na strzały w murach zamkowych w całej Europie, czerpiąc z wpływów wschodnich. Również produktem wypraw krzyżowych było wprowadzenie zamku koncentrycznego, a cztery z ośmiu zamków założonych przez Edwarda w Walii były zbudowane według tego wzoru.

W 1284 r. na zamku Caernarfon urodził się syn króla Edwarda, Edward - późniejszy Edward II. W 1301 r. w Lincoln młody Edward został pierwszym angielskim księciem, któremu nadano tytuł księcia Walii.

Wojny z Szkocją

W latach 1280 Szkocja i Anglia były w stanie pokoju. Aleksander III Szkocki i Edward zawarli porozumienie, na mocy którego Aleksander posiadał ziemię w Anglii. Dało mu to pretekst do uznania Edwarda za swego pana, ale nie było jasne, czy odnosiło się to również do Szkocji.

Następczynią tronu była jego wnuczka Małgorzata. Niestety Aleksander zmarł w 1286 r., a po nim w 1290 r. młoda Małgorzata. W ten sposób Szkocja została bez króla, co zapoczątkowało wszystkie problemy.

Walka o koronę Szkocji

Było czternastu pretendentów; John Balliol i Robert de Brus (dziadek słynnego Roberta the Bruce) mieli najlepsze argumenty. Konkurenci zgodzili się oddać królestwo w ręce Edwarda do czasu podjęcia decyzji. John Balliol został wybrany w 1292 roku.

Edward nadal forsował swoje roszczenia jako władca Szkocji. Wtrącał się w niektóre sprawy prawne Szkocji i nalegał, by Szkoci służyli w jego armii. To spowodowało, że Szkoci zawarli sojusz z Francją. Następnie zaatakowali Carlisle.

Edward odpowiedział inwazją na Szkocję w 1296 r. i szczególnie krwawym atakiem zdobył miasto Berwick. W bitwie pod Dunbar szkocki opór został skutecznie stłamszony. Edward skonfiskował Kamień Przeznaczenia - szkocki kamień koronacyjny - i sprowadził go do Westminsteru, obalił Balliola i umieścił go w Tower of London, a Anglikom powierzył rządy w kraju. Kampania zakończyła się wielkim sukcesem, ale triumf Anglików był tylko chwilowy.

William Wallace

Choć konflikt szkocki wydawał się być zakończony w 1296 r., rozpoczął go ponownie William Wallace, który pochodził z jednego ze znamienitych rodów. Wallace był raczej watażką niż politykiem i wkrótce wzniecił rebelię. W 1297 r. pokonał duże siły angielskie pod Stirling Bridge, podczas gdy Edward przebywał we Flandrii. W 1298 r. Edward pokonał Wallace'a w bitwie pod Falkirk. Po tym wydarzeniu Szkoci unikali otwartych bitew na rzecz najazdów na Anglię małymi grupami.

Następny ruch Edwarda miał charakter polityczny: w 1303 r. zawarto porozumienie pokojowe między Anglią a Francją, rozbijając sojusz francusko-szkocki. Robert de Brus i większość innych szlachciców przysięgła wierność Edwardowi. Wallace został zdradzony i wydany Anglikom. Został publicznie stracony.

Sytuacja zmieniła się ponownie w 1306 r., kiedy de Brus zamordował swego rywala Johna Comyna i został koronowany na króla Szkocji przez Isobel, siostrę hrabiego Buchan. Edward, będąc w złym stanie zdrowia, wysłał na północ armie pod wodzą innych dowódców. Brus został pokonany w bitwie pod Methven w czerwcu 1306 roku. Po bitwie Edward brutalnie rozprawił się z sojusznikami de Brusa. W odpowiedzi podsyciło to kolejne rebelie. Konflikt ten trwał nadal, gdy Edward zmarł w 1307 roku.

Groat Edwarda I (4 pensy)

Issue

Eleonora Kastylijska zmarła 28 listopada 1290 roku. Nietypowo dla tego typu małżeństw, para kochała się. Edward głęboko przeżył jej śmierć. Postawił dwanaście krzyży Eleonory, po jednym w każdym miejscu, w którym jej orszak pogrzebowy zatrzymał się na noc. W ramach porozumienia pokojowego między Anglią a Francją w 1294 r. uzgodniono, że Edward powinien poślubić francuską księżniczkę Małgorzatę. Małżeństwo odbyło się w 1299 r.

Edward i Eleonora mieli co najmniej czternaścioro dzieci, a być może nawet szesnaścioro. Spośród nich pięć córek dożyło dorosłości, ale tylko jeden chłopiec przeżył Edwarda - przyszłego króla Edwarda II.

Edward był zaniepokojony tym, że jego syn nie spełniał oczekiwań i w pewnym momencie wyrzucił ulubieńca księcia, Piersa Gavestona. Edward mógł wiedzieć, że jego syn jest biseksualny, ale nie zrzucił Gavestona z zamkowych baszt, jak pokazano w filmie Braveheart.

Edward I z Anglii


Eleonora Kastylijska