Żydzi

Żydowskie grupy etniczne

Wszyscy etniczni (nie-konwersyjni) Żydzi mają dziedzictwo genetyczne pochodzące z Lewantu (region znany obecnie jako Izrael i/lub Palestyna). W obrębie wszystkich Żydów na świecie istnieją żydowskie grupy etniczne. Dwie największe z nich to Aszkenazyjczycy (którzy historycznie mieszkali w Europie Środkowej i Wschodniej) i Sefardyjczycy (którzy historycznie mieszkali na ziemiach wokół Morza Śródziemnego, szczególnie w Hiszpanii i Portugalii). Żydzi z Bliskiego Wschodu, Kaukazu i Azji Środkowej są nazywani Żydami z Mizrahi. Są też Żydzi etiopscy, indyjscy (Bene Israel) i chińscy (Kaifengowie). Wiele z tych grup przeprowadziło się z jednego miejsca do drugiego. Na przykład, wielu Żydów aszkenazyjskich mieszka w Stanach Zjednoczonych, a wielu Żydów sefardyjskich i mizrajskich mieszka we Francji.

Żydzi mówią w językach krajów, w których mieszkają. Hebrajski jest językiem judaizmu, ponieważ jest to język, w którym została napisana Biblia. Jest on nadal używany do modlitwy. W Izraelu, Iwrit, który jest nazwą nowego języka hebrajskiego, jest językiem powszechnym. Istnieją również inne języki żydowskie, takie jak jidysz i ladino, które są nadal używane i pisane przez niektórych Żydów.

Historia

Żydowskie pisma mówią, że judaizm rozpoczął się od człowieka o imieniu Abram, który mieszkał w mieście Ur, w dzisiejszym Iraku. Według Midrasza, Abram mocno wierzył, że ludzie w Ur mylą się, modląc się do różnych bogów i posągów. Wierzył, że naprawdę był tylko jeden bóg, który nie był posągiem. Tora mówi, że Bóg rozmawiał z Abramem i powiedział mu, aby opuścił Ur wraz z rodziną i przeniósł się do Kanaanu, gdzie rozpoczął nową religię. Bóg powiedział mu, że jego imię zostanie zmienione na Abraham. Midrasz mówi również, że aniołowie nauczyli Abrahama nowego świętego języka, który według Żydów jest językiem znanym dziś jako hebrajski. Hebrajski nadal jest językiem judaizmu. Mówi się, że wnuk Abrahama, Jakub, był tym, który jako pierwszy miał imię "Izrael".

Kiedy Żydzi zostali zamienieni w niewolników w Egipcie, Bóg powiedział Mojżeszowi, aby poprosił o uwolnienie 12 pokoleń Izraela. Faraon powiedział "Nie" raz za razem i za każdym razem, gdy robił Bóg zesłał wiele strasznych kar do Egipcjan, aby go uwolnić Hebrajczyków. W końcu faraon pozwolił uwolnić Hebrajczyków, ale potem zdecydował się wysłać egipską armię, aby schwytać Żydów z powrotem. Aby pomóc im uciec, Bóg nakazał Morzem Czerwonym otworzyć dla nich drogę. Następnie wody wróciły i utopiły egipską armię. Tora mówi, że po tym Mojżesz spotkał się z Bogiem na górze Synaj i otrzymał od Boga dziesięć przykazań i Torę.

Hebrajczycy lub Izraelici, w dwunastu plemionach, rozpoczęli kraj zwany Izraelem w Kanaanie. Prowadzili oni wiele wojen przeciwko innym ludom na tym terenie. Nazwa Żyd pochodzi od imienia jednego z tych plemion, Judy. Później Juda został podbity przez Babilon na początku VI wieku p.n.e., a jego lud został wzięty do niewoli w Babilonie. Pozwolono im wrócić do Judy ponownie, gdy Babilon został podbity przez Imperium Perskie. Niektórzy Żydzi pozostali w Babilonie (obecnie Irak), inni mieszkali również w innych krajach.

Do 50 r. p.n.e. Juda (wówczas zwana Judea) była rządzona przez Cesarstwo Rzymskie. W tym czasie głównym językiem Judei był aramejski. Żydzi nie lubili rządu rzymskiego ani obyczajów, a często sprawiał kłopoty Rzymianom. W 70 r. n.e., po buncie społeczności żydowskiej przeciwko rządowi, Rzymianie zniszczyli stolicę Judei, Jerozolimę i wysłali prawie wszystkich Żydów na wygnanie.

Po tym, naród żydowski nie miał własnego kraju. Stanowili niewielką mniejszość w prawie każdym miejscu, w którym mieszkali. Tym razem nazywa się to diasporą, gdy Żydzi rozsiali się po całym świecie. Mieszkali w wielu innych krajach. Żydzi mieszkający w Hiszpanii i Portugalii posługiwali się językiem Ladino (zwanym również judeo-hiszpańskim). Żydzi mieszkający w Niemczech, Polsce, Rosji i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej posługiwali się językiem jidysz. Żydzi mieszkający w Afryce Północnej mówili w języku judeo-arabskim lub Haketia, lokalnej nazwie Ladino. Żydzi mieszkali w większości, ale nie we wszystkich miejscach na świecie, w tym w Indiach, Chinach, Jemenie i Etiopii. Nawet dziś o Żydach, którzy nie mieszkają w Izraelu, często mówi się, że żyją "w diasporze". W niektórych miejscach, takich jak Indie, Żydzi żyli bez żadnych problemów. W innych miejscach, jak większość Europy i krajów islamskich, istniała bigoteria, a nawet nienawiść do Żydów i żyli oni zgodnie z dyskryminującymi prawami. Czasami Żydzi cierpieli z powodu jawnych prześladowań (to znaczy: systematycznej nienawiści i przemocy), czasami byli zmuszeni ubierać się w specjalne, brzydkie ubrania, płacić wyższe podatki niż inni, nie budować wyższych domów niż inni, nie jeździć na koniu czy osiołku, nosić pewne odznaki itp. W Europie, gdzie kościół rzymskokatolicki zakazał chrześcijanom pożyczania pieniędzy na procent, niektórzy Żydzi pracowali jako bankierzy i pożyczkodawcy pieniędzy, a stali się znani jako zręczny bankier.

Jeden z koczowniczych narodów, Chazarzy, przeszedł na judaizm w VIII wieku. Chanat Chazarski, który znajdował się na terenie współczesnej Ukrainy i Białorusi, był jedynym niezależnym państwem żydowskim przed współczesnym Izraelem. Państwo chazarskie zostało zniszczone przez wschodnich wikingów (Ruś) w 987 roku.

Naród żydowski zawsze wierzył, że ma specjalną misję od Boga. Robią rzeczy na swój sposób, np. mają specjalne zasady dotyczące jedzenia i spożywania posiłków, nie pracują w szabat, utrzymują własne wakacje i nie wychodzą za mąż za ludzi z innych religii. Z tego powodu ludzie w wielu różnych czasach i krajach uważali, że Żydzi są dziwni, a może i niebezpieczni. Wiele krajów wprowadziło prawo, że Żydzi nie mogą pracować w niektórych zawodach lub mieszkać w niektórych miejscach. Czasami ludzie żydowscy byli zabijani z powodu swojej religii. Słowo "antysemityzm" opisuje nienawiść do Żydów.

W latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku nazistowski, czyli narodowosocjalistyczny rząd Niemiec podbił większą część Europy. Robili straszne rzeczy dla narodu żydowskiego, ponieważ uważali, że to oni byli odpowiedzialni za problemy w Niemczech w czasie I wojny światowej i po jej zakończeniu. Nazistowski rząd zabił ponad sześć milionów Żydów. Zanim zostali zabici, często za pomocą komory gazowej lub pochylonych wagonów kolejowych do pieca, wielu z nich było zmuszanych do pracy przymusowej, a część z nich zmuszano do pomocy w zabijaniu i schwytaniu innych.

W 1948 r., po II wojnie światowej, Organizacja Narodów Zjednoczonych uczyniła z Izraela państwo Izrael dla Żydów w Palestynie, która znajduje się w tym samym miejscu co pierwotny Izrael, na Bliskim Wschodzie. Ziemia ta była częścią Imperium Osmańskiego przed I wojną światową. Następnie Wielka Brytania kontrolowała ten obszar pod nadzorem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wielu Żydów przeniosło się z powrotem do Izraela, zwanego wówczas Palestyną, począwszy od końca XIX wieku. Kiedy w 1948 roku powstał Izrael, było w nim około 600.000 Żydów. Dzisiaj jest w nim około 5,600,000 Żydów.

Kiedy Żydzi przenieśli się z powrotem do Palestyny, teraz mieszka tam kilka osób. Większość z nich nie chciała mieszkać w kraju żydowskim. To był początek konfliktu izraelsko-arabskiego lub izraelsko-palestyńskiego, który trwa do dziś.

Żydzi przybyli do Izraela z całego świata, przywożąc różne języki, muzykę, jedzenie i historię, aby stworzyć wyjątkową kulturę. Izrael jest jedynym krajem na świecie, gdzie większość ludzi to Żydzi i gdzie język hebrajski jest głównym językiem.

Historia Żydów trwa do dziś zarówno w Izraelu, jak i w diasporze. Poza Izraelem jest wielu Żydów w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Francji, Rosji, Ukrainie, Niemczech, Argentynie, Brazylii, Południowej Afryce i Australii. Mniejsza jest liczba Żydów mieszkających w innych częściach świata.

Niektóre z głównych problemów, z jakimi boryka się dziś naród żydowski, to rozwiązanie konfliktu izraelsko-palestyńskiego i poradzenie sobie z wysokimi wskaźnikami asymilacji (utraty tożsamości żydowskiej) w niektórych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych.

Słynni Żydzi

Wielu Żydów robiło wielkie rzeczy w nauce, literaturze, biznesie i sztuce. Niektóre z najbardziej znanych obejmują:

• Lauren Bacall, aktorka
• David Ben-Gurion, izraelski polityk
• Mel Brooks, reżyser filmowy
• Noam Chomsky, amerykański lingwista i pisarz
• Jezus Chrystus , centralna postać chrześcijaństwa
• Aaron Copland, kompozytor
• Bob Dylan, amerykański piosenkarz
• Albert Einstein, naukowiec
• Anne Frank, pamiętnikarka
• George Gershwin, kompozytor
• Karol Marks, filozof i ojciec marksizmu
• Theodor Herzl, założyciel współczesnego syjonizmu
• Franz Kafka, pisarz
• Henry Kissinger, były amerykański sekretarz stanu
• Emma Lazarus, autorka
• Sigmund Freud, naukowiec, ojciec psychoanalityka
• Bracia Marx, komedianci
• Golda Meir, izraelski polityk
• Benjamin Netanyahu, polityk izraelski
• Shimon Peres, izraelski polityk
• Philip Roth, amerykański pisarz
• Mark Rothko, amerykański malarz
• Steven Spielberg, reżyser filmowy
• Baruch Spinoza, filozof
• Mark Spitz, pływak
• Barbra Streisand, piosenkarka i aktorka
• Larry David, aktor, producent
• Jerry Seinfeld, komik
• Andy Samberg, komik
• Natalie Portman, aktorka
• Adam Sandler, aktor
• Drake, raper
• Rick Rubin, amerykański producent płyt
• Bernie Sanders, Senator Stanów Zjednoczonych
• Jon Stewart, amerykański komik
• Sarah Silverman, amerykańska komedianka
• Majmonides, żydowski filozof

Albert Einstein, który wymyślił równanie E=mc2, miał żydowskie dziedzictwo.