Angielska wojna domowa

Przyczyny

Powodem walk była przede wszystkim władza, pieniądze i religia.

Władza i pieniądze

W XVII wieku król miał dużą władzę nad Anglią, z jednym wyjątkiem: mógł podnosić podatki tylko wtedy, gdy angielski parlament wyraził na to zgodę. Wynikało to z tego, że parlament reprezentował szlachtę (klasę średnią), a żaden król nie mógł podnosić podatków bez pomocy szlachty. Szkocja i Irlandia również miały parlamenty, ale nie miały one prawie takiej władzy. Kiedy król Szkocji Jakub VI odziedziczył tron (stając się Jakubem I z Anglii), nie lubił współpracować z parlamentem. Był bardziej przyzwyczajony do rządzenia w Szkocji, gdzie król był znacznie potężniejszy. Jakub I wydał też więcej pieniędzy niż poprzedni królowie i królowe.

Zarówno Jakub I, jak i jego syn Karol I wierzyli w "boskie prawo królów", co oznacza, że wierzyli, iż Bóg dał królom prawo do robienia wszystkiego, co chcieli, nad ich ziemią. Ale istniała między nimi różnica: Jakub I zaakceptował, że nie może dostać tego, czego chce cały czas, podczas gdy Karol I zawsze chciał dostać swój własny sposób.

Po zostaniu królem w 1625 roku, Karol I szybko wdał się w kłótnie z posłami do parlamentu. Od 1629 do 1640 roku zamknął parlament i rządził bez niego. Było to legalne, o ile nie podnosił podatków. Zastosował kilka legalnych sztuczek, by zebrać pieniądze bez przywracania parlamentu. Używał na przykład "pieniądza okrętowego", podatku płaconego przez miasta nadmorskie w czasie wojny. Charles I zaczął go naliczać wszystkim miastom, kiedy nie było wojny. Było to niepopularne, ale sędziowie uznali, że jest to legalne. Okres od 1629 do 1640 roku był znany przez wrogów króla jako "jedenastoletnia tyrania".

Religia

W poprzednim stuleciu, reformacja protestancka i zerwanie Anglii z Kościołem katolickim sprzyjały nowym ideom i zmaganiom. W Anglii istniał ruch zwany purytanami, ponieważ chcieli oni "czystej" religii. Uważali, że Kościół Anglii jest zbytnio podobny do Kościoła rzymskokatolickiego, od którego zerwał. W szczególności nie chcieli, aby Kościół miał biskupów. Podobny ruch istniał w Szkocji. Kościół w Szkocji również miał biskupów, ale miał wiele różnic z Kościołem Anglii.

Z drugiej strony, Karol I i arcybiskup William Laud próbowali zmienić Kościół Anglii. Przywieźli do kościołów kadzidło, dzwony i dekoracje. To były rzeczy, które znaleziono w kościołach katolickich. Martwiło to ludzi, którzy nienawidzili katolicyzmu, zwłaszcza purytanów. Karol I poślubił również francuską księżniczkę, Henriettę Marię, która była katoliczką.

Build-up

W 1637 r. Charles I próbował wprowadzić w Szkocji nowy modlitewnik, który był bardzo podobny do angielskiej księgiwspólnej modlitwy, bez zwracania się do szkockiego parlamentu czy kościoła. Wielu Szkotów nienawidziło tego modlitewnika, postrzegając go jako próbę zmiany religii swojego kraju. W Edynburgu wybuchły zamieszki, a w całej Szkocji rozpętały się niepokoje. W Szkocji rozpoczął się ruch rebelii, który stał się znany jako Przymierze.

W 1639 r. rebelia ta doprowadziła do wojen biskupich w Szkocji. Wojna kosztowała tyle pieniędzy, że król zwołał w Anglii nowy parlament w celu podniesienia podatków. Posłowie do parlamentu nie chcieli jednak współpracować z Karolem, a zamiast tego skarżyli się na działania króla (np. pieniądze na statki) w czasie "jedenastoletniej tyranii". Znowu zamknął parlament, ale król walczył o powstrzymanie Przymierza bez nowych podatków. Armia Covenanterów najechała Anglię i wkroczyła do Northumberland i hrabstwa Durham. Odmówili wyjazdu, jeżeli nie zapłacono im pieniędzy. Aby zebrać te pieniądze, król nie miał innego wyboru, jak tylko wezwać inny parlament. Stało się to znane jako "Długi Parlament". Ponad dwie trzecie wybranych członków "Długiego Parlamentu" było przeciwnych królowi. John Pym był ich przywódcą.

Długi Parlament uchwalił ustawy, które powstrzymywały króla przed zamknięciem go i usunęły wielu jego sojuszników. Stracono nawet jego przyjaciela, hrabiego Strafforda. W 1641 roku, w Irlandii wybuchła rebelia. Bunt ten został wywołany przez irlandzkich katolików, którzy obawiali się protestantów w Długim Parlamencie i Szkockich Przymierzach. Potrzeba zebrania pieniędzy na walkę z buntem wzmocniła Parlament. Parlament przejął również kontrolę nad armią w 1642 r., aby zająć się irlandzkim buntem.

W styczniu 1642 r. Karol I maszerował do parlamentu ze strażnikami, aby aresztować pięciu posłów (w tym Pym), którzy się z nim nie zgadzali. Pięciu mężczyzn dowiedziało się, że przychodzi i uciekło. Żaden król nigdy wcześniej nie wszedł do głównej izby parlamentu, a wielu posłów było zszokowanych, że to zrobi. To była katastrofa dla Karola. Nie udało mu się złapać swoich wrogów, a wielu posłów, którzy nie byli wrogami króla, bało się go. Zdecydowali, że jedynym sposobem na ochronę jest zebranie armii przeciwko królowi.

Król Karol I


Parlament w czasach króla Karola I.


Obraz króla Karola przybywającego do Parlamentu, by aresztować "pięciu posłów". Król Karol jest po prawej stronie klęczącego człowieka.

Wojny

Pierwsza angielska wojna domowa (1642-46)

W połowie roku 1962 obie strony zaczęły podróżować po kraju, aby zebrać zwolenników i broń. 22 sierpnia król Karol podniósł królewską flagę w Nottingham. W ten sposób ogłosił, że jest w stanie wojny z parlamentem.

Król znalazł większe wsparcie na wsi, w biedniejszych częściach kraju oraz w północnej i zachodniej Anglii. Parlament znalazł większe poparcie w większości miast, portów, bogatszych części kraju oraz południowej i wschodniej Anglii. Ludzie, którzy byli potajemnie katolikami, głównie wspierali króla. Królewska Marynarka Wojenna i większość purytanów popierała Parlament. Niektóre obszary popierały Parlament z powodu lokalnych problemów, takich jak prace drenażowe w The Fens.

Armie rojalistyczne były prowadzone przez księcia Ruperta, bratanka króla. Armie parlamentarzystów były początkowo kierowane przez hrabiego Essex. Rojaliści zdecydowali, że spróbują szybko walczyć z parlamentarzystami, więc udali się na spotkanie w Warwickshire. Pierwszą dużą bitwą była Bitwa pod Edgehill w październiku 1642 roku. Bitwa ta zakończyła się remisem. Król próbował wrócić do Londynu, ale został zablokowany przez armię parlamentarzystów. Przeprowadził się ze swoimi wojskami do Oksfordu, gdzie miał bardziej lojalnych zwolenników.

Pierwszy rok wojny poszedł dość dobrze dla rojalistów. Wzmocnili oni swoją kontrolę nad północą i zachodem, ale w Midlandach odnieśli mniejsze sukcesy. Po połowie roku 1963 parlamentarzyści zaczęli radzić sobie lepiej. Wygrywały bitwy w Lincolnshire, na wschodzie i w Newbury na zachodzie Londynu.

Król Karol zawarł układ z irlandzkimi rebeliantami, aby powstrzymać walki w Irlandii, uwalniając żołnierzy, którzy mogliby za niego walczyć. Parlament zawarł układ ze Szkockimi Przymierzaczami, którzy by im pomogli. Parlament otrzymał również pomoc od utalentowanego przywódcy armii, Olivera Cromwella. Przewodził on jednostce kawalerii (jeźdźców konnych) zwanej "Ironsides". Ironsidowie byli lepiej zorganizowani niż większość jednostek kawalerii, co czyniło ich znacznie lepszymi w walce.

Z pomocą Szkotów i Ironsidów Parlament odniósł wielkie zwycięstwo w bitwie pod Marston Moor w lipcu 1644 roku. Przejęli oni kontrolę nad północną Anglią. Rojaliści zostali osłabieni, ale jeszcze nie zostali pokonani. Wygrały bitwę pod Lostwithiel w Kornwalii, pokonując żołnierzy Essex'a. Udało im się też walczyć do remisu w drugiej bitwie pod Newbury w październiku.

W 1645 roku Parlament zorganizował swoich żołnierzy w Armię Nowego Modelu. Hrabia Essex został zastąpiony przez sir Thomasa Fairfaxa. Oliver Cromwell został zastępcą Fairfaxa. Armia Nowego Modelu była lepiej zorganizowana niż jakakolwiek armia, która istniała przed nią. Pokonali największą armię króla w bitwie pod Naseby w czerwcu 1645 roku. Większość rojalistycznych żołnierzy w Naseby została wzięta do niewoli. Król Karol uciekł z Naseby, ale zostawił po sobie bagaż, który miał w nim listy. Parlamentarzyści otworzyli je i dowiedzieli się, że król próbuje uzyskać pomoc od irlandzkich katolików i krajów katolickich. Król stracił z tego powodu poparcie.

Inna główna armia rojalistyczna została pokonana w bitwie pod Langportem w Somerset, miesiąc później. Parlamentarzyści przejęli kontrolę nad południowo-zachodnią Anglią, gdzie byli słabi. Król Karol próbował zebrać swoich pozostałych zwolenników w Midlandach. Wiele miast fortecznych w okolicy od Oksfordu po Newark-on-Trent nadal było mu lojalnych. W maju 1646 roku Karol spotkał szkocką armię w Nottinghamshire. Szkoccy wzięli go do niewoli.

Druga angielska wojna domowa (1648)

Chociaż parlamentarzyści wygrali, byli podzieleni co do sposobu prowadzenia kraju. Jedna wielka kłótnia dotyczyła religii. Większość posłów do Parlamentu chciała mieć prezbiteryjny kościół narodowy. Armia Nowego Modelu opowiadała się za tym, aby lokalne kościoły mogły same rządzić, nie mając kościoła narodowego. Pokonani rojaliści popierali istniejący Kościół Anglii, choć niektórzy z nich byli potajemnie katoliccy. Zarówno parlament jak i armia starały się zdobyć poparcie króla i szkockich prezbiterów. Król Karol znajdował się w więzieniu i był przekazywany między grupami. Odmówił zawarcia układu z którymkolwiek z nich, ponieważ uważał, że tylko on ma prawo rządzić Anglią. Udawał, że jest zainteresowany zawarciem układu, podczas gdy planował odzyskać kontrolę nad krajem. Dywizje pogorszyły się, gdy Parlament próbował rozwiązać Armię Nowego Modelu.

Druga wojna wybuchła, gdy niektórzy szkoccy prezbiterianie (zwani Engagerami) i niektórzy angielscy prezbiterianie sprzymierzyli się z królem. Zgodzili się oni wesprzeć go w zamian za uczynienie z angielskich i szkockich kościołów prezbiterianów kościołów prezbiterianów. Szkoccy najechali na Anglię, podczas gdy w różnych częściach Anglii wybuchły rojalistyczne rebelie. Niektóre z tych rebelii zostały bardzo łatwo pokonane. Bunty w Walii, Kent, Essex i Cumberland były silniejsze, ale zostały stłumione przez Armię Nowego Modelu. Rojaliści i Szkopy zostali pokonani w bitwie pod Preston w sierpniu 1648 roku.

Egzekucja króla Karola I

Armia Nowego Modelu była pod kontrolą. W zdarzeniu zwanym "Czystką Dumy", pułkownik Thomas Pride usunął wszystkich członków parlamentu, którzy nie poparli armii. Pozostało tylko 75 nielicznych członków. Armia powierzyła im władzę nad krajem, a ten Parlament został nazwany parlamentem Rump.

Parlament Rump zdecydował, że nie będzie już współpracował z królem Karolem. Postawili go przed sądem. W dniu 27 stycznia 1649 r. proces uznał go za winnego zdrady i nazwał "tyranem, zdrajcą, mordercą i wrogiem publicznym". Został ścięty trzy dni później.

Wielu historyków twierdzi, że egzekucja króla Karola była ważnym momentem w historii Anglii, a nawet w historii świata zachodniego. Żaden europejski monarcha nigdy wcześniej nie został postawiony przed sądem przez własny naród. Inne kraje w Europie twierdziły, że egzekucja była błędna, ale nie zrobiły wiele innego. Nie wszyscy parlamentarzyści poparli tę egzekucję. Fairfax uważał, że była ona błędna. Podał się do dymisji jako przywódca Armii Nowego Wzoru i został zastąpiony przez Olivera Cromwella.

Następnym królem byłby syn Karola, przyszły król Karol II. Zamiast tego Parlament ogłosił, że Anglia stanie się republiką, zwaną Brytyjską Wspólnotą Narodów. Książę Karol mógłby jednak nadal zostać królem Szkocji.

Trzecia angielska wojna domowa (1649-51)

Trzecia angielska wojna domowa była w rzeczywistości raczej walką między armiami szkockimi i angielskimi, a wiele z nich toczyło się w Szkocji.

W 1649 r. markiz Montrose rozpoczął rebelię w Szkocji na rzecz króla Karola II. Zamiast wspierać Montrose'a, Karol postanowił sprzymierzyć się z Przymierzami Szkockimi. Obawiali się oni, że Brytyjczycy powstrzymają Szkocję od posiadania kościoła prezbiterianów. Montrose został pokonany przez szkockie wojska w kwietniu 1650 roku. W czerwcu Karol wylądował w Szkocji i podpisał umowę ze Szkockimi Przymierzycielami.

Cromwell pojechał do Szkocji i przybył w następnym miesiącu. W następnym roku przejął kontrolę nad głównymi częściami Szkocji. Kiedy Charles uciekł do Anglii, Cromwell podążył za nim, zostawiając George'a Moncka, by zakończyć wojnę w Szkocji. Kiedy to zrobiono, Szkocja stała się częścią Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

Armia Karola przemaszerowała przez Anglię do zachodnich regionów, gdzie Royaliści mieli największe poparcie. Nie mogli jednak znaleźć tak wielu zwolenników, jak chcieli. Cromwell znalazł ich i pokonał w bitwie pod Worcester 3 września 1651 roku. Karol uciekł do Holandii. Nie wróciłby do 1660 roku.

rebelia irlandzka

Irlandzka rebelia, która rozpoczęła się w 1641 roku, będzie trwała do 1652 roku. Walczyli z nią głównie irlandzcy katolicy przeciwko armii angielskich parlamentarzystów, Szkockich Przymierzycieli i protestanckich osadników w Irlandii. Początkowo rebelianci walczyli również z angielskimi wojskami rojalistycznymi, ale w większości zatrzymało się to po wrześniu 1843 roku. Siedem miesięcy po rozpoczęciu rebelii rebelianci utworzyli w Kilkenny swój własny rząd. Był on znany jako Irlandzka Konfederacja Katolicka.

W 1649 roku Oliver Cromwell pojechał do Irlandii i stłumił rebelię. Cromwell został zapamiętany w Irlandii jako brutalny najeźdźca, szczególnie z powodu dużej liczby ludzi zabitych podczas oblężenia Droghedy. Niektóre walki trwały w Irlandii do 1653 roku.

Mapy terytorium posiadanego przez rojalistów (czerwone) i parlamentarzystów (zielone) podczas pierwszej angielskiej wojny domowej.


The Battle of Marston Moor, 1644


Niemiecki rysunek egzekucji.


XIX-wieczny rysunek zabójstw w Droghedzie.

Następnie

Następne dziewięć lat

Wojny pozostawiły Anglię, Szkocję i Irlandię jako część Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, jednego z niewielu krajów w Europie bez monarchy. Po zakończeniu wojen Cromwell rozwiązał parlament Rumpów i przejął kraj. Postanowił zostać "lordem protektorem", a nie królem, ponieważ nie sądził, że kraj potrzebuje kolejnego króla. Jego rząd został nazwany "Protektoratem" lub "Wspólnotą Narodów". Okres od 1849 do 1860 roku nazywany jest również angielskim Interregnum (co oznacza przepaść między królami).

Oliver Cromwell rządził krajem aż do jego śmierci w 1658 roku. Syn Cromwella, Richard, przejął władzę jako Lord Protektor. Jednak armia nie uważała go za dobrego władcę. Po siedmiu miesiącach armia usunęła Richarda, a w maju 1659 roku przywróciła parlament Rumpów. Armia nie nawiązała jednak współpracy z Parlamentem Garbów i rozwiązała go po raz drugi. Istniały obawy, że Anglia nie będzie miała właściwego rządu.

George Monck, kluczowy przywódca armii, zaaranżował wybór nowego parlamentu. W dniu 8 maja 1660 r. nowy parlament podjął decyzję o przywróceniu monarchii, której królem został Karol II. Wrócił on do Anglii pod koniec tego miesiąca. Wydarzenie to znane jest pod nazwą "English Restoration". Szkocja i Irlandia wróciły jako odrębne kraje, a przedwojenne kościoły powróciły.

Długoterminowo

Chociaż monarchia powróciła, wojna domowa miała długotrwałe skutki. Wojna wyraźnie pokazała, że angielski monarcha nie może rządzić bez wsparcia Parlamentu. Prawo nie zostało zmienione, aby ograniczyć władzę monarchy (stało się to po chwalebnej rewolucji z 1688 r.), ale historycy uważają wojnę domową za etap na drodze od rządów jednego króla do demokracji w Anglii i Szkocji.

W Irlandii klęska rebelii wzmocniła władzę protestantów. Był to jeden z powodów, dla których Irlandia miała być rządzona przez protestantów od końca XVII wieku do XX wieku, mimo że większość Irlandczyków była katolikami.

Taktyka

Angielska wojna domowa była prowadzona z użyciem taktyki "szczupak i strzał". Stosowano je w większości wojen od końca XV wieku do końca XVII wieku. Armie były podzielone na trzy główne grupy:

• Muszkieterowie: Strzelali z broni zwanej muszkietem. Muszkiety nie były tak potężne i łatwe w użyciu jak nowoczesne działa.
• Pikinierzy: Nosiły bardzo długą włócznię, zwaną szczupakiem. Ich głównym zadaniem było powstrzymanie kawalerii wroga.
• Kawaleria: To byli jeźdźcy na koniach, którzy szarżowali na muszkieterów wroga. Bardzo zdolna kawaleria mogła szarżować na pikinierów wroga.

Na początku rojaliści mieli lepszą kawalerię. Ich kolarze byli szybsi i sprawniejsi. Książę Rupert walczył w wojnie osiemdziesięcioletniej w Holandii i wykorzystał zdobyte tam doświadczenia do udoskonalenia swojej kawalerii. Czasami jednak kawaleria rojalistyczna nie działała jako drużyna. Podczas bitwy pod Edgehill wielu z nich postanowiło pogonić uciekających żołnierzy lub ukraść parlamentarne wagony bagażowe. Rojaliści mogliby wygrać tę bitwę, gdyby ich kawaleria pozostała razem.

Kawaleria "Ironside" Cromwella była wolniejsza, ale pracowała lepiej jako drużyna. Pomagali parlamentarzystom wygrać kilka kluczowych bitew. Parlamentarzyści mieli czasem problem z tym, że pikiniarze uciekali, gdy kawaleria szarżowała na nich. Cromwell i Fairfax przeszkolili ich, aby pozostali na miejscu.