Koncert (forma muzyczna)

Koncert w epoce baroku

Koncert solowy stał się popularny dzięki kompozytorom takim jak Antonio Vivaldi (1678-1741), który napisał ponad 400 koncertów na różne instrumenty. Jego najsłynniejsze koncerty to grupa czterech znanych jako Cztery pory roku. Są to koncerty skrzypcowe, a każdy z nich traktuje kolejno o jednej z pór roku: wiośnie, lecie, jesieni i zimie. Wielu innych kompozytorów barokowych pisało koncerty: Johann Sebastian Bach (1685-1750) napisał kilka koncertów na skrzypce, ale zachowały się tylko dwa, pozostałe zaginęły. Pisał również koncerty solowe na klawesyn. George Frideric Handel (1685-1759) napisał koncerty na organy. Organy w Anglii były w tamtych czasach bardzo małe i dobrze współgrały z orkiestrą. Handel czasami umieszczał w swoich koncertach przerwy, w których solista mógł improwizować (wymyślać) jakąś muzykę. Te improwizowane fragmenty stały się znane jako "cadenzy". Od tego czasu w koncertach pojawiają się kadencje, w których solista może pokazać, jak genialnie potrafi grać i improwizować. Niektórzy kompozytorzy pisali swoje własne cadenzy.

Koncert w okresie klasycznym

W okresie klasycyzmu Joseph Haydn (1732-1809) napisał kilka koncertów, w tym dwa na wiolonczelę, ale bardziej znany jest ze swoich symfonii. To Wolfgang Amadeusz Mozart (1756-1791) napisał wiele wspaniałych koncertów fortepianowych. Działo się to w czasach, gdy fortepian był nowym instrumentem. Mozart był genialnym pianistą i większość z nich napisał dla siebie, aby je wykonywać. Napisał również pięć koncertów skrzypcowych, cztery koncerty waltorniowe, dwa koncerty fletowe i koncert klarnetowy. Pisał również koncerty na więcej niż jednego solistę, np. koncert na flet i harfę oraz koncert na skrzypce i altówkę, który nazwał Sinfonia Concertante. W tym czasie koncerty składały się już zawsze z trzech części: szybkiej (zwykle w formie sonatowej), wolnej i szybkiej (często ronda) na zakończenie.

Ludwig van Beethoven (1770-1827) zasłynął jako pianista, zanim stał się znany jako kompozytor. Napisał pięć koncertów fortepianowych. Ostatni z nich, znany w krajach anglojęzycznych jako Koncert cesarski, jest bardzo dużym, potężnym dziełem, wybiegającym w przyszłość ku muzyce okresu romantyzmu. Beethoven napisał piękny koncert skrzypcowy. W tamtych czasach wszyscy uważali, że jest on zbyt trudny do zagrania dla solisty, ale w miarę jak kompozytorzy pisali coraz trudniejszą muzykę, skrzypkowie musieli stawać się coraz lepsi. Dziś każdy profesjonalny skrzypek powinien umieć go zagrać. Beethoven napisał również Koncert potrójny na fortepian, skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę.

Koncert w okresie romantyzmu

Wiek XIX nazywany jest wiekiem romantyzmu. Ludzie uwielbiali kreatywnych mężczyzn, takich jak artyści, muzycy i pisarze (czas równouprawnienia kobiet jeszcze nie nadszedł). Byli oni postrzegani jako bohaterowie. Koncert bardzo dobrze wpisywał się w ten sposób myślenia. Solista był wielkim bohaterem, a koncert dawał mu możliwość popisania się wspaniałą techniką. Skrzypek i kompozytor Niccolò Paganini (1782-1840) był jednym z tych wielkich bohaterów. Grał na skrzypcach jak nikt inny, a ponieważ był szczupłym, chudym mężczyzną o bladej twarzy i długich włosach, ludzie myśleli, że wygląda jak diabeł. Pisał koncerty skrzypcowe, które w tamtych czasach tylko on potrafił grać.

Koncerty romantyczne i współczesne

Do najsłynniejszych koncertów skrzypcowych XIX i XX wieku należą koncerty Felixa Mendelssohna, Maxa Brucha (nr 1), Johannesa Brahmsa, Piotra Iljicza Czajkowskiego, Edwarda Elgara, Dymitra Szostakowicza (nr 1), Béli Bartóka, Albana Berga, Igora Strawińskiego i Sir Williama Waltona.

Do słynnych koncertów fortepianowych po czasach Beethovena należą koncerty Fryderyka Chopina (2), Roberta Schumanna, Johannesa Brahmsa (2), Pjotra I. Czajkowskiego (3), Edvarda Griega, Sergiusza Rachmaninowa (4), BéliBartóka (3), Sergiusza Prokofiewa (5) i Igora Strawińskiego.

Do słynnych koncertów wiolonczelowych należą te Antonina Dvořáka, Edouarda Lalo, Edwarda Elgara i Dymitra Szostakowicza. Czajkowski napisał utwór na wiolonczelę i orkiestrę zatytułowany Wariacje rokokowe, a Benjamin Britten napisał utwór na wiolonczelę i orkiestrę, który nazwał "Symfonią wiolonczelową", ponieważ wiolonczela i orkiestra są w nim równorzędne. Brahms napisał Koncert podwójny na skrzypce i wiolonczelę z orkiestrą.

Są koncerty na altówkę Paula Hindemitha i Williama Waltona, a Hector Berlioz napisał Harolda we Włoszech, który jest jakby koncertem na altówkę.

Znane koncerty na instrumenty dęte drewniane to m.in. dwa na klarnet Carla Marii von Webera, koncerty klarnetowy i fletowy Carla Nielsena, koncert klarnetowy Aarona Coplanda, koncert obojowy Ralpha Vaughana Williamsa.

Richard Strauss napisał dwa koncerty na waltornię. Nikołaj Rimski-Korsakow napisał koncert na puzon, a Ralph Vaughan Williams koncert na tubę.

Współcześni kompozytorzy piszą koncerty perkusyjne. Są to zazwyczaj utwory na jednego perkusistę grającego na wielu różnych instrumentach perkusyjnych, z towarzyszeniem orkiestry. James MacMillan napisał utwór na perkusję i orkiestrę zatytułowany Veni, Veni Emmanuel.

Joaquin Rodrigo napisał kilka utworów na gitarę i orkiestrę, w tym Concierto de Aranjuez.

Béla Bartók napisał utwór o nazwie Koncert na orkiestrę. Nadał mu taki tytuł, ponieważ, choć jest to utwór na orkiestrę (jak symfonia), jest w nim wiele solówek dla poszczególnych instrumentów. Inni kompozytorzy, tacy jak Alan Hovhaness, również napisali koncerty na orkiestrę.

Sir Peter Maxwell Davies napisał dziesięć koncertów, każdy na inny instrument solowy. Są one znane jako "Koncerty Strathclyde".