Orkiestra

Dyrygent

Orkiestra jest kierowana przez dyrygenta. Pomaga on muzykom grać razem, uzyskać właściwą równowagę, tak aby wszystko było wyraźnie słyszalne, i zachęca orkiestrę do grania z takim samym uczuciem. Niektóre małe orkiestry kameralne mogą grać bez dyrygenta. Tak było aż do XIX wieku, kiedy to orkiestry stały się bardzo duże i potrzebowały dyrygenta, który podejmował decyzje i stał z przodu tak, że wszyscy gracze mogli go widzieć.

Instrumenty

Instrumenty orkiestry podzielone są na sekcje: smyczkowe, dęte drewniane, dęte blaszane i perkusyjne. Każda sekcja (grupa instrumentów) będzie miała swojego gracza, który jest "Szefem". Szefowie podejmują decyzje dotyczące rozmieszczenia miejsc siedzących oraz technicznych sposobów grania muzyki: na przykład szef sekcji smyczkowej upewnia się, że wszyscy gracze poruszają smyczkami w górę i w dół w tym samym kierunku. Skrzypce dzielą się na pierwsze i drugie. Pierwsze skrzypce zazwyczaj mają melodię, podczas gdy drugie, przez większość czasu, są częścią akompaniamentu. Dyrektor pierwszych skrzypiec jest liderem (lub koncertmistrzem) orkiestry. W profesjonalnej orkiestrze będzie on najwyżej opłacanym członkiem orkiestry.

Rodzina sznurków

Smyczki są największą sekcją, chociaż istnieje tylko pięć rodzajów instrumentów: skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas i harfa. Dzieje się tak dlatego, że to one grają przez większość czasu i zazwyczaj stanowią podstawę muzyki. Jeśli nie grają melodii, to prawdopodobnie akompaniują. Pierwsze i drugie skrzypce grają różne nuty: pierwsze zazwyczaj mają melodię. Smyczki siedzą z przodu sceny w kształcie wachlarza przed dyrygentem. Pierwsze skrzypce znajdują się po lewej stronie dyrygenta, potem dochodzą drugie skrzypce, następnie altówki, a na końcu wiolonczele. Kontrabasy znajdują się za wiolonczelami. Niektórzy dyrygenci wolą mieć drugie skrzypce po swojej prawej stronie, a wiolonczele pomiędzy pierwszymi skrzypcami i altówkami (patrz zdjęcie Orkiestry Dohnanyi).

Rodzina instrumentów dętych drewnianych

Instrumenty dęte drewniane siedzą w jednym lub dwóch rzędach (w zależności od wielkości orkiestry) za smyczkami. Istnieje pięć głównych instrumentów dętych drewnianych: flet, obój, klarnet, saksofon i fagot. Każdy z tych instrumentów występuje w różnych wersjach:

Flet ma swoją małą wersję zwaną piccolo, która gra o oktawę wyżej. Jest to najwyższy instrument w orkiestrze. Czasami występuje flet altowy, który jest dłuższy i gra o jedną piątą (pół oktawy) niżej niż flet. Większość instrumentów dętych drewnianych potrzebuje stroika, ale flet nie ma stroika.

Fagot ma swoją większą wersję: kontrabas lub podwójny fagot, który brzmi o oktawę niżej. Jest to jeden z najniższych instrumentów w orkiestrze.

Klarnet ma również swoją większą wersję - klarnet basowy. Osiąga on taką samą głębokość jak fagot. Zazwyczaj w nowoczesnej orkiestrze występuje tylko jeden. Istnieje również klarnet altowy, ale ponieważ gra on tę samą rolę, co saksofon altowy, jest on zazwyczaj uważany za niepotrzebny instrument.

Formalna orkiestra zawsze składa się z dwóch z czterech głównych instrumentów. Wariacje instrumentów są używane tam, gdzie wymaga tego utwór. Zazwyczaj nowsze utwory napisane po 1850 roku będą miały więcej instrumentów.

Zdarza się, że muzyk gra podwójnie na tych dodatkowych instrumentach, na przykład: jeden z flecistów może grać na piccolo w tym samym utworze. To zależy od utworu. Oczywiście nie można grać na flecie i piccolo w tym samym czasie. Jeśli te dwa instrumenty grają w tym samym czasie, dodatkowy gracz będzie potrzebny na piccolo.

Rodzina brassów

Sekcja dęta ma cztery sekcje: trąbka, puzon, waltornia i tuba. Niektóre z nich występują w kilku rozmiarach. Artykuł o transponowaniu instrumentów wyjaśnia więcej na ten temat. Trąbka może mieć kilka nieco różniących się rozmiarów. Najniższy rodzaj to trąbka basowa. Puzon może być puzonem altowym, tenorowym, basowym lub kontrabasowym. Róg francuski, podobnie jak inne instrumenty dęte blaszane, zmieniał się na przestrzeni lat. Współczesne waltornie mają co najmniej trzy zawory i zazwyczaj są w tonacji F. Często siedzą w innym miejscu niż pozostałe instrumenty dęte blaszane. Tuba występuje w różnych rozmiarach i to muzyk lub dyrygent musi zdecydować, której użyć do danego utworu. Istnieją duże, zwane kontrabasowymi tubami. Mała tuba jest często spotykana i nazywana jest eufonium lub tubą barytonową.

Rodzina instrumentów perkusyjnych

Sekcja perkusyjna posiada największą różnorodność instrumentów. Kotły (lub "kettle drums") mogą być dostrojone do poszczególnych nut. Są one najbardziej rozpowszechnionym instrumentem perkusyjnym. Kompozytorzy tacy jak Haydn i Mozart prawie zawsze ich używali, nawet ze swoimi małymi orkiestrami. Jest to najczęściej używany instrument perkusyjny i jest używany w prawie wszystkich utworach.

Reszta sekcji perkusyjnej może zawierać strojonych instrumentów perkusyjnych, takich jak ksylofon. Niestrojonymi instrumentami perkusyjnymi mogą być inne rodzaje bębnów, takie jak bęben basowy, werbel i wiele innych: wystarczy wymienić te najbardziej powszechne. Główny perkusista będzie musiał zdecydować, który z muzyków będzie grał na którym instrumencie (instrumentach). Perkusiści muszą dobrze współpracować jako zespół, aby wszystkie partie mogły być wykonane.

Układ orkiestry. Istnieją różne sposoby rozmieszczenia instrumentów. Dość często instrumenty dęte drewniane ustawione są w liniach prostych, a nie po łuku, jak na tym schemacie, a dodatkowe instrumenty dęte drewniane częściej siedzą razem z innymi: piccolo z fletami itd.

Historia orkiestry

Trudno jest powiedzieć, kiedy wynaleziono orkiestrę, ponieważ instrumenty grały ze sobą przez wiele stuleci. Jeśli powiemy, że orkiestra to grupa instrumentów smyczkowych, w której kilku graczy gra tę samą partię, a także mogą grać instrumenty dęte (tj. dęte drewniane i blaszane) lub perkusyjne, to za początek orkiestr można uznać XVII wiek. W Paryżu w 1626 roku król LudwikXIII miał orkiestrę składającą się z 24 skrzypiec (zwaną "24 Violons du Roi"). Później w tym samym stuleciu angielski król Karol II chciał być taki jak król francuski, więc również miał orkiestrę smyczkową. Stopniowo dodawano inne instrumenty. W tym czasie zazwyczaj był ktoś, kto grał na klawesynie (partia continuo). Często był to sam kompozytor, który dyrygował z klawiatury w ważnych momentach, takich jak początek i koniec utworu.

Klarnety weszły do orkiestry pod koniec XVIII wieku, a puzony na początku XIX wieku. Orkiestry były jednak jeszcze dość małe. Saksofon został wynaleziony w połowie XIX wieku, ale choć zaczęto go używać w orkiestrach, szybko stał się instrumentem używanym w orkiestrach dętych, a później w zespołach jazzowych. Kompozytor operowy Richard Wagner znacznie powiększył orkiestrę, ponieważ ciągle prosił o dodatkowe instrumenty. W swojej operze Lohengrin poprosił o klarnet basowy, a w cyklu czterech oper Pierścień Nibelunga poprosił o dokładną liczbę muzyków: 16 pierwszych skrzypiec, 16 drugich skrzypiec, 12 altówek, 12 wiolonczel, 8 kontrabasów, 3 flety i piccolo, 3 oboje i cor anglais, 3 klarnety i klarnet basowy, 3 fagoty, 3 trąbki i trąbka basowa, 3 puzony tenorowe i puzon basowy podwójny, 8 waltorni, z których 4 gra na specjalnie skonstruowanej tubie, tuba basowa, perkusja i 6 harf.

Nie wszystkie utwory pisane później wymagały tak dużej orkiestry, ale sale koncertowe stały się większe, a kompozytorzy przyzwyczaili się do większej różnorodności dźwięków. Późniejsi kompozytorzy dodawali czasem różnego rodzaju nietypowe instrumenty: maszynę dętą, blok papieru ściernego, butelki, maszynę do pisania, kowadła, żelazne łańcuchy, kukułkę, gwizdek Swannee itp. Żaden z nich nie jest normalnym instrumentem orkiestrowym. Czasem w sekcji perkusyjnej używa się fortepianu, np. Igor Strawiński użył go w Pietruszce. Czasami używa się też głosów.

Orkiestra dzisiaj

Dziś orkiestry najczęściej można usłyszeć w salach koncertowych. Grają również w operach dla opery i baletu, lub na dużych stadionach dla ogromnych koncertów plenerowych. Orkiestry mogą nagrywać w studiach płyty CD lub muzykę do filmów. Wielu z nich można łatwo i tanio posłuchać każdego lata w Londynie na BBC Proms.

Niektóre z największych współczesnych orkiestr to: New York Philharmonic Orchestra, Boston Symphony Orchestra, Chicago Symphony Orchestra, Cleveland Orchestra, Los Angeles Philharmonic Orchestra, London Symphony Orchestra, London Philharmonic Orchestra, BBC Symphony Orchestra, Royal Concertgebouw Orchestra, Vienna Philharmonic Orchestra, Berlin Philharmonic Orchestra, Leipzig Gewandhaus Orchestra, Singapore Symphony Orchestra, St Petersburg Philharmonic Orchestra, Israel Philharmonic Orchestra i NHK Symphony Orchestra (Tokio). Opery zazwyczaj posiadają własne orkiestry, np. orkiestry Metropolitan Opera House, La Scala, czy Royal Opera House.

W wielu krajach istnieje możliwość, aby dzieci w wieku szkolnym, które dobrze grają na instrumentach, grały w orkiestrach młodzieżowych w swoim regionie. W Wielkiej Brytanii niektórzy z najlepszych są wybierani do Narodowej Orkiestry Młodzieżowej Wielkiej Brytanii (National Youth Orchestra of Great Britain). Inne światowej sławy orkiestry młodzieżowe to Orquesta Sinfónica Simón Bolívar, Gustav Mahler Youth Orchestra, European Union Youth Orchestra i West-Eastern Divan Orchestra.

Wiedeńska Orkiestra Mozarta jest orkiestrą kameralną (małą orkiestrą)