Forma sonatowa
Forma sonatowa to sposób na zorganizowanie utworu muzycznego. Stosowana jest w kilku utworach od czasów klasycyzmu (od połowy XVIII wieku). Słuchanie utworów w formie sonatowej pomoże w ich pełnym zrozumieniu, a także pomoże dowiedzieć się czegoś o poszczególnych tonacjach.
Forma sonatowa nie jest stosowana tylko w sonatach. Może być to forma do części z symfonii, koncertów, uwertur itp.
W okresie baroku kompozytorzy tacy jak Bach i Handel pisali utwory z ruchami tanecznymi takimi jak menuety. Były to utwory w "formie binarnej". Oznaczało to, że istniały dwie części. Oba odcinki miały często tę samą długość i były oddzielone podwójną linią taktową, co oznaczało, że każdy odcinek był powtarzany. Muzyka nie była cały czas w tej samej tonacji. Pierwsza sekcja mogła się modulować (zmieniać tonację), a następnie druga stopniowo powracała do modulacji, tak aby na końcu brzmiała jak skończona.
Domenico Scarlatti pisał sonaty na klawesyn również w formie binarnej, ale długie i z dodatkową złożonością. Część pierwsza rozpoczynała się od tematu w tonacji głównej, a następnie modulowała do innej tonacji dla kontrastu. Część druga może być dłuższa od pierwszej, zaczynając od modulacji do tonacji zdalnych, a następnie wracając do tematu głównego w celu powtórzenia go. Taki rodzaj utworu jest początkiem formy sonatowej.
Haydn, Mozart i Beethoven rozwinęli ideę formy sonatowej. Część w formie sonatowej składa się z trzech części: "ekspozycja", "rozwinięcie" i "podsumowanie".
- W ekspozycji słyszymy cały materiał główny: pierwszy utwór lub grupę utworów - w tonacji głównej, następnie melodię lub melodie kontrastowe w tonacji pokrewnej (zwykle "dominująca", czyli tonacja na 5. nucie skali tonacji głównej, lub względnej małej). Albo, w przypadku pierwszego odcinka w tonacji molowej, często można usłyszeć drugi podmiot lub podmioty w tonacji relatywnej durowej.
- W dziale rozwoju muzyka jest rozwijana, przechodząc do kilku różnych klawiszy. Muzyka tutaj jest niestabilna. Jest uczucie napięcia. Słuchacz chce wrócić do głównego klawisza.
- W podsumowaniu ekspozycja jest powtarzana, ale zmienia się pod koniec, tak że kończy się w kluczu głównym. Czuje się tak, jakby napięcie zniknęło, a słuchacz poczuł się szczęśliwy.
Ten sposób budowania utworu był używany przez prawie każdego kompozytora od połowy XVIII wieku - aż do XX wieku. Daje to możliwość zbudowania utworu bardzo dramatycznego. Oczywiście, kompozytorzy czasami używają go inaczej. Często istnieje poczucie rozwoju w trakcie całego utworu, a nie tylko w trakcie tak zwanej "części rozwojowej". Pierwsza część V Symfonii Beethovena cały czas rozwija słynny pomysł, słyszany na początku: cztery pierwsze nuty (krótko-krótko-wydłużone). Nawet pozostałe trzy części rozwijają tę ideę.
Pytania i odpowiedzi
P: Co to jest forma sonatowa?
O: Forma sonatowa to sposób organizacji utworu muzycznego, stosowany od czasów klasycznych. Można ją stosować do części symfonii, koncertów, uwertur i innych.
P: Jak kompozytorzy używali formy binarnej w okresie baroku?
O: W okresie baroku kompozytorzy tacy jak Bach i Handel pisali utwory z ruchami tanecznymi, takimi jak menuety, w "formie binarnej". Oznaczało to, że istniały dwie części, które często były tej samej długości i oddzielone podwójną linią taktową. Muzyka nie pozostawała w jednej tonacji, lecz modulowała (zmieniała tonację) między poszczególnymi częściami, a następnie wracała do tonacji głównej.
P: Kto opracował formę sonaty?
O: Haydn, Mozart i Beethoven rozwinęli formę sonatową jeszcze bardziej. Część w formie sonatowej ma trzy części zwane "ekspozycją", "rozwinięciem" i "podsumowaniem".
P: Co się dzieje podczas ekspozycji?
O: Podczas ekspozycji słyszymy cały główny materiał - zazwyczaj jeden lub więcej tematów - najpierw w tonacji głównej, a następnie melodie kontrastujące lub w tonacji pokrewnej (zazwyczaj dominanta lub względna moll).
P: Co się dzieje podczas opracowania?
O: Podczas przetworzenia muzyka jest dalej rozwijana poprzez przechodzenie do kilku różnych tonacji, aby stworzyć napięcie, zanim powróci do tonacji głównej podczas rekapitulacji.
P: W jaki sposób V Symfonia Beethovena wykorzystuje formę sonatową w inny sposób?
O: Piąta Symfonia Beethovena przez cały czas rozwija swój słynny czterodźwiękowy motyw, a nie wykorzystuje go tylko w części rozwijającej, jak to robią inne utwory. Również pozostałe trzy części rozwijają ten pomysł przez cały czas ich trwania.
