Buchenwald (KL)

Historia

W lipcu 1937 r. naziści wybudowali Buchenwald na górze Ettersberg (Etter Mountain), niedaleko Weimaru w Niemczech. Nazwali obóz Buchenwald, co w języku angielskim oznacza "las bukowy". Na głównej bramie obozu napisali "Jedem das Seine" ("Każdy do swojego").

W okresie od kwietnia 1938 do kwietnia 1945 roku do Buchenwaldu wysłano około 238 380 osób. Wśród tych więźniów znajdowały się osoby z wielu różnych krajów. Było wśród nich również wielu jeńców alianckich (jeńców wojennych). W Buchenwaldzie zginęło ponad 56.000 jeńców.

Ludzie

Komendanci obozu

Karl-Otto Koch (1 sierpnia 1937 - lipca 1941)

Pierwszym komendantem Buchenwaldu (szefem obozu) był Karl-Otto Koch. Prowadził on obóz od 1937 roku do lipca 1941 roku. Jego druga żona, Ilse Koch, stała się znana jako Die Hexe von Buchenwald ("czarownica z Buchenwaldu") za to, jak strasznie traktowała więźniów. Koch kazał więźniom zbudować w Buchenwaldzie ogród zoologiczny z niedźwiedzią dziuplą (Bärenzwinger).

W końcu Koch trafił do więzienia w samym Buchenwaldzie. Początkowo dwóch nazistowskich urzędników, książę Waldeck i dr Morgen, oskarżyło Kocha o zachęcanie do morderstwa. Później Koch został również oskarżony o korupcję, malwersację, handel na czarnym rynku i wykorzystywanie pracowników obozu do własnych potrzeb. Oskarżono również innych funkcjonariuszy obozu, w tym Ilse Koch.

Karl Koch był sądzony i skazany na śmierć. Został rozstrzelany przez oddział strażacki 5 kwietnia 1945 roku. To było zaledwie tydzień przed przybyciem amerykańskich żołnierzy i przejęciem Buchenwaldu.

Po wojnie Ilse Koch została skazana na cztery lata więzienia. Na początku jej wyrok został skrócony do dwóch lat i została uwolniona. Jednak po tym czasie została ponownie aresztowana i skazana na dożywocie przez nowy rząd niemiecki. Zabiła się w więzieniu we wrześniu 1967 roku.

Hermann Pister (1942-1945)

Drugim komendantem Buchenwaldu był Hermann Pister. Kontrolował on obóz od 1942 do 1945 roku, kiedy to został przejęty przez żołnierzy amerykańskich.

Po wojnie Pister był sądzony w procesach norymberskich i został skazany na śmierć. Jednak we wrześniu 1948 roku, zanim został stracony, zmarł na chorobę serca.

Rodzaje więźniów

Naziści wysłali do Buchenwaldu więźniów z całej Europy i Związku Radzieckiego. Włącznie z nimi:

• Żydzi
• Polacy
• Ludzie słowiańscy
• Osoby z chorobami psychicznymi, niepełnosprawnością intelektualną i fizyczną
• Ludzie, którzy praktykowali religie, które nie podobały się nazistom, jak na przykład Świadkowie Jehowy
• Więźniowie polityczni (ludzie z różnych partii politycznych lub ludzie, którzy mieli inne przekonania polityczne niż naziści, jak socjaliści i komuniści)
• Romowie i Sinti
• Masonowie
• Lesbijki, geje, biseksualiści i osoby transgenderowe (LGBT)
• Jeńcy wojenni (zwłaszcza jeńcy radzieccy)
• Przestępcy

Kobiety w Buchenwaldzie

Gdzieś w Buchenwaldzie przetrzymywano od 500 do 1000 więźniarek. Najpierw w 1941 roku z obozu koncentracyjnego Ravensbrück przywieziono do Buchenwaldu 20 więźniarek politycznych. Zostały one zmuszone do pracy jako niewolnice seksualne w obozowym burdelu.

Jednak większość więźniarek została wysłana do Buchenwaldu w 1944 i 1945 roku z innych obozów koncentracyjnych. Wysłano je głównie z Auschwitz, Ravensbrück i Bergen Belsen. Później wszystkie więźniarki trafiły do wielu żeńskich obozów satelitarnych w Buchenwaldzie (mniejszych obozów wokół Buchenwaldu).

Ilse Koch była główną nadzorczynią (Oberaufseherin) 22 innych strażniczek i setek więźniarek w obozie macierzystym. Ponad 530 innych gwardzistek pracowało w wielu innych, mniejszych obozach w Buchenwaldzie ("podobozach"). W obozie macierzystym w Buchenwaldzie służyły lub szkoliły się tylko 22 kobiety, w porównaniu z ponad 15 500 mężczyznami.

Sprzymierzeni lotnicy

Kiedy hitlerowcy zdobyli żołnierzy z zachodnich krajów alianckich, prawie zawsze wysyłali ich do obozów jenieckich, a nie do obozów koncentracyjnych. Jednak przez dwa miesiące trzymali w Buchenwaldzie grupę 168 lotników (lotników). Ludzie ci pochodzili ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii i Jamajki. Do Buchenwaldu dotarli 20 sierpnia 1944 roku.

Te samoloty lotnicze rozbiły się we Francji, którą kontrolowały nazistowskie Niemcy. Samoloty te zostały wysłane do Buchenwaldu, a nie do obozu jenieckiego, ponieważ naziści mówili, że są szpiegami i "bombowcami terroru".

Po wojnie jeden z lotników pamiętał, że przybył do Buchenwaldu:

Kiedy zbliżyliśmy się do obozu i zobaczyliśmy, co jest w środku... straszny, straszny strach i przerażenie wkraczały w nasze serca. Pomyśleliśmy, co to jest? Dokąd idziemy? Dlaczego tu jesteśmy? A jak się zbliżyliście do obozu i zaczęliście wchodzić [do niego] i widzieliście te ludzkie szkielety chodzące po okolicy, młodych mężczyzn, chłopców, tylko skóra i kość, pomyśleliśmy, w co my się pakujemy?

- Kanadyjski lotnik Ed Carter

Lotników traktowano i wykorzystywano tak samo jak innych więźniów w Buchenwaldzie. Zginęło tam dwóch lotników. Następnie w październiku 1944 r. lotnicy zostali skierowani do Stalagu Luft III, regularnego obozu jenieckiego. Lotnicy oskarżeni o bycie "bombowcami terroru" mieli zostać rozstrzelani w Buchenwaldzie po 24 października. Uratowali ich oficerowie Luftwaffe, którzy odwiedzili Buchenwald. Po powrocie do Berlina oficerowie ci dopilnowali, aby lotnicy zostali wysłani do regularnego obozu jenieckiego, a nie rozstrzelani.

Więźniowie w Buchenwaldzie

Opłata za śmierć w Buchenwaldzie

Przyczyny śmierci

Celem nazistów dla takich obozów jak Buchenwald było Vernichtung durch Arbeit ("eksterminacja przez pracę"). Oznaczało to, że do Buchenwaldu wysyłano więźniów do pracy na śmierć.

Ze względu na straszne warunki życia w obozie, choroby były bardzo powszechne i szybko się rozprzestrzeniały. Więźniowie również głodowali. Z powodu tego połączenia choroby i głodu, wielu więźniów było w rzeczywistości "pracujących na śmierć", tak jak planowali to naziści. Jednak wielu innych więźniów zmarło na skutek egzekucji, eksperymentów hitlerowskich lekarzy i innych przyczyn.

W Buchenwaldzie odbywały się również doraźne egzekucje jeńców radzieckich (egzekucje bez procesu). W latach 1941 i 1942 wybrano co najmniej 1.000 mężczyzn, którzy zostali zabici i wysłano ich do Buchenwaldu, gdzie natychmiast rozstrzelano ich w tył głowy.

Nazistowscy lekarze przeprowadzali również eksperymenty na więźniach w Buchenwaldzie. Na przykład w 1942 i 1943 roku wykorzystali oni 729 więźniów do przetestowania szczepionki na tyfus. Oznaczało to, że więźniowie otrzymywali szczepionkę, a następnie celowo podawali ją na tyfus. 154 z tych więźniów zmarło. W innym eksperymencie lekarze hitlerowscy chcieli sprawdzić, ile trucizny potrzeba, aby zabić człowieka. Dali ją czterem jeńcom rosyjskim. Kiedy jeńcy nie umarli, "uduszono ich w krematorium", a następnie "rozcięto" (pocięto na kawałki, aby zbadać ich ciała). Lekarze bardzo źle spalili też innych jeńców białym fosforem, aby sprawdzić, czy jakiś lek mógłby pomóc w leczeniu podobnych ran spowodowanych przez bomby. Po zakończeniu wojny, na procesie norymberskim, jeden z tych lekarzy bronił się twierdząc, że będąc lekarzem, był też "prawnie ustanowionym katem" (czyli prawo zezwalało mu na zabijanie ludzi).

Liczba zgonów

SS zostawiło po sobie zapiski o tym, ilu więźniów przybyło do obozu i ilu odeszło. Rejestrowali, ilu więźniów zostało wypuszczonych, wysłanych do innego obozu lub zmarło. Według tych danych w Buchenwaldzie zginęło 33.462 więźniów. Jednak te dane mogą nie być do końca prawdziwe. Na przykład przed 1944 r., kiedy to SS zabijało więźniów, często zapisywano, że więźniowie byli "przekazywani do Gestapo", a nie że byli zabijani. Ponadto, począwszy od 1941 r. wielu jeńców radzieckich zostało rozstrzelanych w masowych egzekucjach. Jeńcy ci byli zabijani zaraz po przybyciu do obozu i nigdy nie byli wpisywani do ewidencji obozowej. Oznacza to, że nie znaleźli się oni na liście 33 462 zmarłych.

Jeden z byłych więźniów Buchenwaldu, Armin Walter, policzył liczbę osób, które zginęły od strzału w tył głowy. Zadaniem Waltera w Buchenwaldzie było założenie i opieka nad systemem radiowym w miejscu, gdzie rozstrzeliwano ludzi. Liczył liczbę zabitych i ukrywał informacje. Mówi, że rozstrzelano i zabito 8 483 radzieckich jeńców wojennych.

Po zsumowaniu tych wszystkich zgonów, całkowita liczba osób, które zginęły w Buchenwaldzie wynosi około 56 545. Ta liczba obejmuje:

• Śmierć zgodnie z aktami SS: 33,462
• Egzekucje przez zastrzelenie: 8,483
• Wykonanie przez powieszenie: 1.100 (szacunkowo)
• Śmierć podczas transportów ewakuacyjnych (przenoszenie więźniów do innych obozów pociągiem lub wymuszone marsze): 13 500 (szacunkowo)

W sumie 56 545 zgonów oznacza, że 24% więźniów, którzy zostali wysłani do Buchenwaldu, zmarło.

Więźniowie z Buchenwaldu oczekujący na egzekucję w lesie w pobliżu obozu, 26 kwietnia 1942 r.


Krematorium Buchenwaldu

Wyzwolenie

4 kwietnia 1945 roku żołnierze amerykańscy zajęli Ohrdruf, jeden z mniejszych obozów w Buchenwaldzie. Ohrdruf był pierwszym nazistowskim obozem wyzwolonym (przejętym i uwolnionym) przez amerykańskich żołnierzy.

Dwa dni później naziści zaczęli próbować ewakuować (wyprowadzić wszystkich z) Buchenwaldu. Zmusili tysiące więźniów do masowych marszów w kierunku innych obozów, do których Amerykanie jeszcze nie dotarli.

Polski inżynier Gwidon Damazyn, który był więźniem od marca 1941 roku, założył tajne krótkofalówki. 8 kwietnia w południe Damazyn i więzień rosyjski Konstantin Iwanowicz Leonow wysłali aliantom wiadomość w kodzie Morse'a. Wiadomość ta została napisana przez przywódców więźniarskiego podziemnego ruchu oporu (grupę więźniów, którzy próbowali walczyć z hitlerowcami w tajemnicy). Było w nim napisane:

Za sojuszników. Za armię generała Pattona. To jest obóz koncentracyjny Buchenwald. SOS. Prosimy o pomoc. Chcą nas ewakuować. SS chce nas zniszczyć.

Tekst był kilkakrotnie powtarzany w języku angielskim, niemieckim i rosyjskim. Damazyn wysłał wiadomości w języku angielskim i niemieckim, a Leonov wysłał wersję rosyjską. Trzy minuty po tym, jak Damazyn wysłał ostatnią wiadomość, dowództwo Trzeciej Armii Stanów Zjednoczonych odpowiedziało:

KZ Bu. Trzymaj się. Spieszę się na pomoc. Sztab Trzeciej Armii.

Cholerny zemdlał po otrzymaniu wiadomości.

Po zapoznaniu się z tą wiadomością, więźniowie komunistyczni zaatakowali wieże strażnicze obozu i zabili strażników, którzy jeszcze byli w obozie. Używali broni, którą zbierali od 1942 r. (jeden karabin maszynowy i 91 karabinów).

Żołnierze amerykańscy przybyli do Buchenwaldu 11 kwietnia 1945 roku o 15:15 (zegar przy bramie wjazdowej jest obecnie ustawiony na stałe na ten czas). Żołnierze zostali powitani jako bohaterowie.

Później tego dnia żołnierze amerykańscy przejęli Langenstein, jeden z mniejszych obozów w Buchenwaldzie. Tam uwolnili ponad 21.000 więźniów. Kazali też burmistrzowi Langensteinu wysłać do obozu żywność i wodę, a także pospieszyli z zaopatrzeniem medycznym z amerykańskiego szpitala polowego.

W czwartek, 12 kwietnia 1945 roku, do Buchenwaldu przybyło kilku dziennikarzy. Wśród dziennikarzy był m.in. Edward R. Murrow, którego relacja radiowa o zobaczeniu Buchenwaldu była nadawana w CBS i stała się jedną z jego najsłynniejszych:

Poprosiłem o zobaczenie jednego z baraków. Był zajęty przez Czechosłowaków. Kiedy wszedłem, mężczyźni tłoczyli się dookoła, próbowali podnieść mnie na ramiona. Byli zbyt słabi. Wielu z nich nie mogło wstać z łóżka. Powiedziano mi, że ten budynek miał kiedyś stajnię dla 80 koni. Było w nim 1200 mężczyzn, pięciu na jedną pryczę. Ten smród był poza wszelkim opisem.

Wezwali lekarza. Sprawdziliśmy jego akta. Były tylko nazwiska w małej czarnej księdze, nic więcej. Nic o tym, kim byli ci mężczyźni, co zrobili, czy mieli nadzieję. Za nazwiskami tych, którzy zginęli, był krzyż. Policzyłem ich. W sumie było ich 242. 242 z 1200, w ciągu jednego miesiąca.

Kiedy wyszliśmy na podwórko, człowiek padł martwy. Dwóch innych, musieli mieć ponad 60 lat, czołgali się w kierunku latryny. Widziałem to, ale nie będę tego opisywał.

- Część raportu Edwarda R. Murrowa Buchenwalda. 15 kwietnia 1945 roku.

Senator USA Alben W. Barkley (D-Kentucky) opiekuje się wyzwoleniem Buchenwaldu. Barkley został później wiceprezydentem Stanów Zjednoczonych pod rządami Harry'ego S. Trumana.


Buchenwald, 1945. Elie Wiesel jest w drugim rzędzie od dołu, siódmym od lewej.

Sowiecki obóz specjalny nr 2

Między 1945 r. a 10 lutego 1950 r. obóz był prowadzony przez Związek Radziecki. Wykorzystywano go jako obóz jeniecki o nazwie Obóz specjalny nr 2.

Związek Radziecki przetrzymywał w Obozie Specjalnym nr 2 28 455 więźniów, w tym 1 000 kobiet. Według sowieckich danych 7 113 z tych jeńców zmarło. Zostali oni pochowani w masowych grobach w lasach wokół obozu. Ich rodzinom nie powiedziano, że zginęli.

Więźniowie w Obozie Specjalnym nr 2 włącznie:

• Ludzie oskarżeni o bycie przeciwko stalinizmowi
• Ludzie oskarżeni o przynależność do partii nazistowskiej
• Ludzie, którzy nie zrobili nic złego, ale byli zmieszani z innymi ludźmi, którzy mieli
• Ludzie, którzy zostali aresztowani przez Sowietów bez popełniania prawdziwych przestępstw (arbitralne aresztowania)

NKWD (radziecka organizacja policyjna, która prowadziła obóz) nie pozwalała więźniom rozmawiać z nikim spoza obozu. NKWD nie próbowało też ustalić, czy więźniowie są winni.

6 stycznia 1950 roku sowiecki minister spraw wewnętrznych Siergiej Nikiforowicz Krugłow postanowił, że wschodnioniemieckie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przejmie wszystkie obozy specjalne NKWD, w tym obóz w Buchenwaldzie.

Buchenwald jest zniszczony

W październiku 1950 roku Buchenwald został zniszczony. Została główna brama, krematorium, blok szpitalny i dwie wieże strażnicze. Zburzono wszystkie baraki więźniarskie i inne budynki. Wiele z nich zostało odbudowanych.

Zaledwie kilka dni po wyzwoleniu obozu w 1945 r. uwolnieni więźniowie wybudowali pomnik ku czci zmarłych w Buchenwaldzie. Był on wykonany z drewna i miał mieć charakter tymczasowy. Ostatecznie zastąpiono go pomnikiem wykonanym ze stali nierdzewnej. Powierzchnia pomnika przez cały rok utrzymywana jest w temperaturze 37 °C (99 °F), czyli temperaturze skóry ludzkiej.

W 1958 r. wzniesiono również drugi pomnik, w pobliżu którego chowano razem więźniów w masowych grobach.

Książki o Buchenwaldzie

Niektórzy ludzie, którzy przeżyli uwięzienie w Buchenwaldzie, napisali o tym, co się z nimi stało. Ci ludzie to między innymi:

• Jorge Semprún, Quel beau dimanche! ("Co za piękna niedziela!")
• Ernst Wiechert, Der Totenwald ("Las umarłych")
• Léon Delarbre (który pisał i rysował sceny, jak wyglądało życie w Buchenwaldzie)
• Edmond Vandievoet, I Uciekł z nazistowskiego obozu śmierci (Vandievoet był jednym z niewielu więźniów, którzy uciekli z Buchenwaldu)
• Elie Wiesel, La Nuit (noc)

Wizyta prezydenta Obamy i kanclerz Merkel

5 czerwca 2009 roku prezydent USA Barack Obama i kanclerz Niemiec Angela Merkel odwiedzili Buchenwald. Pojechali z nimi Elie Wiesel i Bertrand Herz, dwaj ocaleni z Buchenwaldu. Podczas wizyty Prezydent Obama powiedział w dzieciństwie, że słyszał opowieści o Buchenwaldzie od swojego prawnuka, który należał do 89. dywizji piechoty. Dywizja ta była pierwszą grupą amerykańskich żołnierzy, którzy dotarli do obozu pracy przymusowej w Ohrdruf, jednego z mniejszych obozów w Buchenwaldzie.

Pomnik w Buchenwaldzie

Zdjęcia Buchenwaldu

Powiązane strony

• Nazistowskie obozy koncentracyjne
• Holokaust
• II wojna światowa