Historia Irlandii

Prehistoria

Nikt nie wie dokładnie, kiedy pierwsi ludzie przybyli do Irlandii. Za pomocą datowania radiometrycznego naukowcy odkryli, że kość niedźwiedzia ze śladami noży ma 12 500 lat. Jest prawdopodobne, że ludzie żyli w Irlandii już wtedy. Do 7900 r. p.n.e. w Irlandii żyli łowcy-zbieracze (ludzie, którzy jedli dzikie rośliny i zwierzęta). Ten czas nazywany był epoką kamienia łupanego. Około 4000 r. p.n.e. zaczęli tworzyć gospodarstwa rolne, wykorzystując zwierzęta i rośliny. Tworzyli ceramikę, kamienne narzędzia, domy z drewna i duże grobowce. Epoka brązu rozpoczęła się około 2500 r. p.n.e. Ludzie nauczyli się robić rzeczy z metali takich jak brąz, złoto i miedź, ale w większości tylko bogaci ludzie je posiadali. Ludzie zaczęli również tkać i pracować ze skórą. Budowano duże pomieszczenia do przechowywania metalowej broni. Epoka żelaza rozpoczęła się około 600 r. p.n.e. lub wcześniej, kiedy ludzie zaczęli wytwarzać żelazne narzędzia. Podczas epoki żelaza do Irlandii przybyli Celtowie, więc zaczęli mówić celtyckimi językami. Celtowie przywieźli ze sobą swój styl artystyczny. Między 1 a 400 rokiem naszej ery rzymscy żołnierze mogli najechać Irlandię, ale Irlandia nie przyłączyła się do Imperium Rzymskiego. Około pięciu królów rządziło dużą częścią Irlandii.

Epoka wczesnego średniowiecza

W 300 roku naszej ery do Irlandii dotarło zarówno chrześcijaństwo, jak i pismo. Święty Patryk był znany z szerzenia chrześcijaństwa w Irlandii w latach 400-tych, ale nie był on pierwszym chrześcijaninem w Irlandii. Przez następne 300-400 lat coraz więcej Irlandczyków stawało się chrześcijanami. Chrześcijańscy mnisi z innych krajów przybywali do irlandzkich klasztorów. Niektóre klasztory rozrosły się w miasta. Głównymi budynkami w latach 400-800 były okrągłe forty (raths lub ringforts) zbudowane z brudu, z domami w środku. Większość lasów została wycięta, by stworzyć farmy. W tym czasie pojawiło się kilka nowych królestw. Królestwo Uí Néill w północnej Irlandii przejęło obszar zwany Tarą, a następnie rządziło nad wszystkimi innymi królestwami. Byli oni nazywani wysokimi królami.

Do roku 800 prawie wszyscy byli chrześcijanami. Nazywano ich Galami i mówiono językiem gaelickim. W 795 roku Wikingowie, żeglarze ze Skandynawii, najechali i okradli wiele miast. Wikingowie rządzili nad irlandzkimi królami. Zbudowali Dublin i inne miasta i miasteczka na wybrzeżu. W 902 roku chrześcijańskie armie irlandzkie wyparły wikingów, ale w 917 roku wikingowie powrócili i założyli nowe królestwo Dublina. Z czasem wikingowie zakładali nowe królestwa. W latach 1000 i 1100 wikingowie albo odeszli, albo stali się częścią irlandzkiej kultury.

Brian Boru, król Munsteru, walczył przeciwko Leinsterowi i został najwyższym królem na początku 1000 roku. Potem wysocy królowie pochodzili z czterech prowincji: Munster, Leinster, Ulster i Connacht. Każda prowincja miała też swojego króla.

Gallowglasses - irlandzcy wojownicy, których przodkami byli wikingowie

Epoka normańska

W 1100 roku Ruaidrí Ua Conchobair był wysokim królem. Zmusił on Diarmaida Mac Murchadę, króla Leinsteru, do opuszczenia swojego królestwa. Diarmaid poprosił Henryka II, normańskiego króla Anglii, by pomógł mu odzyskać jego ziemie. Henryk zgodził się, więc armia normańskich (i walijskich) rycerzy najechała Irlandię w 1167 roku. Rycerzom przewodził Richard de Clare, zwany Strongbow. Henryk uważał, że normańscy rycerze i Strongbow są zbyt potężni, więc postanowił przejąć władzę nad Irlandią. W 1171 r. wyruszył do Irlandii z własną flotą. Henryk podbił Irlandię i przekazał ją swojemu najmłodszemu synowi Janowi. Henryk sądził, że Jan nigdy nie zostanie królem Anglii, więc uczynił go lordem Irlandii. Ale Jan został królem Anglii w 1199 r. po śmierci wszystkich swoich braci. Po tym wydarzeniu Irlandia była rządzona przez angielskiego króla. Normańscy lordowie z Anglii zaczęli przejmować coraz większą część Irlandii. Mieszkali oni głównie w pobliżu wschodniego i południowego wybrzeża, a niektóre ziemie nadal były rządzone przez irlandzkich królów.

Normańscy lordowie budowali nowe zamki i miasta na swoich ziemiach. Wielu ludzi przybyło z Anglii do Irlandii, by zdobyć więcej ziemi. Angielscy, normańscy lub anglo-normańscy lordowie podzielili ziemię na obszary zwane folwarkami. Wokół farm stawiali płoty, by każdy wiedział, kto jest ich właścicielem. Farmy były lepsze, więc mogły uprawiać więcej na mniejszym obszarze. Anglo-Normanowie sadzili więcej pszenicy i hodowali więcej owiec. Populacja szybko rosła. W 1297 r. Anglonormanowie założyli irlandzki parlament, zgromadzenie mające na celu ustanawianie praw.

Gaeliccy Irlandczycy często próbowali przejąć kontrolę od Anglo-Normanów. W 1315 r. Edward Bruce, lord ze Szkocji, sprzymierzył się z Irlandczykami, by walczyć z Anglo-Normanami. W 1318 r. Anglo-Normanowie wygrali wojnę. Ale anglonormańscy władcy stawali się coraz słabsi. Do 1500 r. Anglia kontrolowała tylko niewielką część wschodniej Irlandii, zwaną Pale. W pozostałej części Irlandii ludzie mówili po irlandzku i mieli irlandzką kulturę.

Irlandia w 1450 r. ukazująca ziemie będące w posiadaniu rdzennych Irlandczyków (zielony), Anglo-Irlandczyków (niebieski) i króla angielskiego (ciemnoszary).

Współczesna Irlandia

Irlandia miała gubernatora (władcę), który miał być lojalny wobec króla Anglii. W latach 1530, Thomas Fitzgerald, gubernator, zbuntował się przeciwko Anglii. Z tego powodu król Anglii Henryk VIII chciał mieć więcej władzy. W 1541 r. ogłosił się królem Irlandii, a nie lordem Irlandii. Anglicy zbudowali w Irlandii forty wojskowe. Angielscy osadnicy przenieśli się na tereny w Irlandii zwane plantacjami. Używali oni angielskiego prawa i przejęli dużą część Irlandii. Podczas wojny dziewięcioletniej w latach 1590-tych irlandzcy żołnierze z Ulsteru walczyli z Anglikami.

Większość Irlandczyków była katolikami. Osadnicy byli w większości protestantami. W Ulsterze, największej plantacji, osadnicy byli w większości prezbiterianami ze Szkocji. W innych prowincjach osadnicy byli w większości anglikanami z Anglii. Angielscy królowie i angielski parlament chcieli, by Irlandczycy byli anglikanami. Utworzyli Kościół Irlandii, filię Kościoła Anglikańskiego. Prawa karne z 1600 r. karały Irlandczyków, którzy nie wyznawali Kościoła Irlandii. Anglikanie stawali się coraz potężniejsi. Ten czas nazywany był Protestancką Ascendancją. To był koniec gaelickiej Irlandii.

W 1700 roku katoliccy mieszkańcy Irlandii byli biednymi chłopami. Jedli głównie ziemniaki i nie wolno im było posiadać ziemi. Zdarzały się bunty przeciwko właścicielom ziemskim i angielskiemu panowaniu, ale w większości kończyły się one niepowodzeniem. W 1801 r. na mocy Aktu Unii Irlandia została połączona z Wielką Brytanią, tworząc Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii (UK). Irlandzki parlament stał się częścią parlamentu Zjednoczonego Królestwa w Londynie.

W 1831 r. rząd zmusił szkoły podstawowe do nauczania w języku angielskim, a nie irlandzkim. Dzieci były karane, jeśli w szkole mówiły po irlandzku. Ludzie musieli mówić po angielsku, jeśli chcieli dostać dobrą pracę. W latach 1845-1849 choroba zabiła rośliny ziemniaczane, co spowodowało Wielki Głód, czyli Irlandzki Głód Ziemniaczany. Około miliona ludzi umarło z głodu, a kolejne miliony przeniosły się do innych krajów. Głód najbardziej dotknął osoby posługujące się językiem irlandzkim, ponieważ były one biedne. Więcej ludzi przestało mówić po irlandzku na angielski. Niektórzy twierdzą, że ludzie głodowali, ponieważ plony w Irlandii zostały sprzedane do innych krajów. Te plony mogły wyżywić ludzi w Irlandii. Wielu Irlandczyków zostało zmuszonych do opuszczenia swojej ziemi, ponieważ nie byli w stanie płacić czynszu właścicielom ziemskim. Niektórzy musieli pracować w fabrykach założonych przez rząd z powodu irlandzkich ustaw o ubogich. Od lat 70. do 90. XIX wieku dochodziło do aktów przemocy między Ligą Ziemską a rządem. Liga Ziemska chciała niższych czynszów i chciała kupować ziemię.

Ludność Irlandii w kolorze zielonym. Liczba ludności spadła z powodu Wielkiego Głodu i przenoszenia się ludzi do innych krajów.

Wysiłki na rzecz wolności

Na przełomie XIX i XX wieku rząd brytyjski ułatwił Irlandczykom zakup ziemi. W 1886 roku Partia Liberalna próbowała utworzyć nowy parlament dla Irlandii. Pomysł ten nazwano Home Rule. Parlament nie zezwolił jednak na przyznanie Irlandii Home Rule. Około 1900 r. Irlandczycy podzielili się na nacjonalistów, którzy chcieli Home Rule lub niepodległości, i unionistów, którzy chcieli być rządzeni przez Wielką Brytanię. Nacjonaliści byli w większości katolikami, którzy mieszkali na obszarach wiejskich. Unioniści byli w większości protestantami, którzy mieszkali w miastach. Unioniści obawiali się, że stracą swoje prawa, jeśli Irlandia będzie miała swój własny rząd. W niektórych częściach Irlandii unioniści byli w większości bogaci. Ale w Ulsterze wielu unionistów było robotnikami, którzy chcieli, by klasa wyższa miała mniej władzy.

W 1912 roku niektórzy ludzie w Parlamencie ponownie próbowali uzyskać Home Rule. Około 500.000 unionistów z Ulsteru podpisało petycję przeciwko Home Rule, zwaną Ulster Convenant. Utworzyli oni również armię zwaną Ulsterskimi Ochotnikami. Irlandzcy nacjonaliści utworzyli armię zwaną Irlandzkimi Ochotnikami. Do 1914 roku rząd był zbyt zaniepokojony Iwojną światową, by myśleć o Home Rule. Zarówno nacjonaliści, jak i unioniści walczyli w brytyjskich jednostkach wojskowych podczas I wojny światowej.

W 1916 r. doszło do buntu Irlandczyków, którzy chcieli być niepodlegli. Wielka Brytania szybko go powstrzymała, ale wielu Irlandczyków było wściekłych. Wybrali oni Sinn Féin, partię niepodległościową, do większości irlandzkich miejsc w Parlamencie. Członkowie Sinn Féin odmówili udania się do Londynu, aby dołączyć do Parlamentu. Zamiast tego utworzyli w Dublinie nowe zgromadzenie zwane Dáil Éireann (lub Dáil). Sinn Féin twierdziła, że Irlandia jest teraz niepodległa. W 1918 r. zorganizowali Irlandzkich Ochotników w Irlandzką Armię Republikańską (IRA). W latach 1919-1921 IRA prowadziła wojnę przeciwko Brytyjczykom (Irlandzka Wojna o Niepodległość), aby być oddzielnym państwem. W 1920 r. rząd brytyjski postanowił podzielić Irlandię na Irlandię Południową (Rząd Tymczasowy), która stanowiła około 5/6 wyspy, i Irlandię Północną. W 1922 r. Dáil i Wielka Brytania podpisały traktat, na mocy którego Irlandia Południowa stała się Wolnym Państwem Irlandzkim. Była ona nadal połączona z Wielką Brytanią, ale miała więcej wolności. Jednak IRA chciała w pełni opuścić Wielką Brytanię. Toczyła wojnę (Irlandzka Wojna Domowa) przeciwko rządowi Wolnego Państwa Irlandzkiego. IRA zaprzestała walki w 1923 roku.

Po podziale

W latach 1922-1972 Irlandia Północna była rządzona przez Ulsterską Partię Unionistyczną. James Craig, jej pierwszy premier, powiedział, że jest to kraj protestancki. W 1937 r. Wolne Państwo Irlandzkie otrzymało nową konstytucję, która stworzyła jego rząd. W 1949 r. Irlandia wystąpiła z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów i stała się Republiką Irlandii (czasami nazywaną po prostu Irlandią). W 1969 r. w Irlandii Północnej narastała przemoc między nacjonalistycznymi katolikami a unionistycznymi protestantami. Tymczasowa IRA powstała w celu obrony katolików i zjednoczenia Irlandii. Od 1969 r. do 1998 r. trwały nieustanne walki (The Troubles) między Tymczasową IRA a armią brytyjską.

W 1998 r. irlandzcy wyborcy zatwierdzili Porozumienie Belfast, lub Porozumienie Wielkopiątkowe, co oznaczało, że zgodzili się, aby Irlandia Północna pozostała w Zjednoczonym Królestwie. Irlandia Północna mogłaby przyłączyć się do Republiki Irlandii, gdyby ponad połowa głosujących tego chciała. Porozumienie stworzyło również rady, w których ministrowie z obu części Irlandii pracowali razem. W 1998 r. Irlandia Północna miała nowy rząd.

Przez większą część XX wieku (1900-1999) Republika Irlandii była w ponad 90% katolicka. Ludzie i rząd byli społecznie konserwatywni. Rozwody, środki antykoncepcyjne i aborcje nie były dozwolone aż do końca XX wieku. W 1927 r. rząd Republiki Irlandii stworzył Electricity Supply Board, aby zarządzać elektrycznością. Do lat 60-tych 80% rodzin wiejskich posiadało elektryczność. W 2007 roku utworzono Jednolity Rynek Energii Elektrycznej, który zaopatruje w energię elektryczną całą Irlandię.

Republika Irlandii i Wielka Brytania przystąpiły do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, która w 1973 r. przekształciła się w Unię Europejską (UE). W latach 90. Republika Irlandii stała się częścią jednolitego rynku europejskiego. Na jednolitym rynku europejskim ludzie mogą podróżować i sprzedawać towary między krajami. Pod koniec XX wieku gospodarka szybko się rozwijała i zmieniła się z rolniczej na usługową i przemysłową. Wielka Brytania, w tym Irlandia Północna, opuściła Unię Europejską w 2020 roku, ale Wielka Brytania i Republika Irlandii zgodziły się nie kontrolować przejść granicznych.

Irlandzka Armia Republikańska zbombardowała hotel Grand Brighton w 1984 roku, podczas konfliktu.