Manorialism (Seigneurializm)

Cechy wspólne

Każdy z dworów miał do trzech różnych klas gruntów:

1. Demesne, część kontrolowana bezpośrednio przez Pana i używana na rzecz jego gospodarstwa domowego i osób pozostających na jego utrzymaniu;
2. Gospodarstwa zależne (pańszczyzna lub villein), na których spoczywa obowiązek dostarczania przez chłopskie gospodarstwo domowe panu określonych usług pracochłonnych lub części jego produkcji (lub zamiast nich pieniędzy), zgodnie ze zwyczajami związanymi z gospodarstwem; oraz
3. Wolna ziemia chłopska, bez takiego obowiązku, ale podlegająca poza tym jurysdykcji i zwyczajowi dworskiemu, a także należny czynsz pieniężny ustalony w momencie dzierżawy.

Czasami pan miał młyn, piekarnię lub prasę do wina. Chłopi mogli z niego korzystać za opłatą. Podobnie, prawo do polowania lub wypuszczania świń na swoje tereny leśne podlegało opłacie. Chłopi mogli za opłatą korzystać z pańskiego systemu prawnego do rozstrzygania sporów. Przy każdej zmianie lokatora należały się jednorazowe opłaty. Z drugiej strony, administracja dworska wiązała się z dużymi wydatkami. Może to być jeden z powodów, dla których mniejsze dwory w mniejszym stopniu polegały na dzierżawie willi.

Gospodarstwa zależne znajdowały się w posiadaniu właściciela i dzierżawcy za zgodą właściciela, ale w praktyce stały się one zazwyczaj dziedziczne, z wypłatą na rzecz właściciela przy każdym spadku innego członka rodziny. Ziemia Villein nie mogła być opuszczona, przynajmniej tak długo, jak długo każdy uciekający chłop był skłonny głodować na śmierć; nie mogła też być przekazana osobie trzeciej bez zgody Pana i zwyczajowej zapłaty.

Choć nie byli wolni, to jednak na pewno nie byli niewolnikami: korzystali z praw, zgodnie z lokalnym zwyczajem, i odwoływali się do prawa, pod zarzutem sądowym, które było dodatkowym źródłem dochodu dworskiego. Podnajem gospodarstw winnicowych był powszechny, a praca na zlecenie mogła być zamieniana na dodatkowe wynagrodzenie pieniężne, jak to miało miejsce coraz częściej od XIII wieku.

Ten opis dworu w Chingford, Essex w Anglii został zapisany w dokumencie dla kapituły katedry św. Pawła, gdy został on nadany Robertowi Le Moyne'owi w 1265 roku:

Różnice między dworami

Społeczeństwo feudalne opiera się na dwóch zasadach, feudalizmu i dworskości. Struktury dworu były jednak zróżnicowane. W późnym średniowieczu utrzymywały się obszary niepełnej lub nieistniejącej zabudowy dworskiej, a gospodarka dworska przeżywała znaczny rozwój wraz ze zmianą warunków ekonomicznych.

Nie wszystkie folwarki posiadały wszystkie trzy rodzaje gruntów: średnio demesne stanowiło około jednej trzeciej powierzchni gruntów ornych i raczej więcej gospodarstw villein; ale niektóre folwarki składały się wyłącznie z demesne, inne wyłącznie z gospodarstw chłopskich. Podobnie udział dzierżawy wieczystej i bezpłatnej może być bardzo zróżnicowany. Oznacza to, Īe iloĞü pracy zarobkowej do wykonania pracy rolniczej na demesne byáa równieĪ róĪna. Odsetek powierzchni uprawnej w demesne był zwykle większy w mniejszych folwarkach. W dużych folwarkach większy był udział ziemi villein, co dawało panu większą potencjalną podaż pracy obowiązkowej do pracy na roli. Odsetek wolnych kamienic był na ogół mniej zmienny, ale nieco większy na mniejszych folwarkach.

Dwory różniły się także pod względem rozmieszczenia geograficznego: większość z nich nie pokrywała się z jedną wsią. Często części dwóch lub więcej wsi należały do dworu lub były wspólne dla kilku dworów. W tych miejscach chłopi mieszkający z dala od dóbr pańskich niekiedy płacili gotówką zamiast pracować dla pana.

Demesne zazwyczaj nie było ani jednej działki. Składała się ona z kilku działek wokół centralnego domu i budynków mieszkalnych. Pozostała część działki miała postać pasów rozproszonych po całym dworze. Ponadto pan mógł dzierżawić wolne kamienice należące do sąsiednich folwarków, a także trzymać w pewnej odległości inne folwarki w celu zapewnienia większego zasięgu produkcyjnego.

Nie wszystkie dwory należały do świeckich panów, którzy pełnili służbę wojskową lub płacili gotówką swojemu przełożonemu. Z sondażu przeprowadzonego w 1086 r. wynika, że 17% należało bezpośrednio do króla, a większa część (raczej więcej niż jedna czwarta) należała do biskupów i klasztorów. Te kościelne dwory były zazwyczaj większe, z znacznie większą powierzchnią villein niż świeckie dwory obok nich.

Wpływ okoliczności na gospodarkę dworską jest złożony i niekiedy sprzeczny: warunki górskie są postrzegane jako sprzyjające zachowaniu swobód chłopskich (w szczególności hodowla zwierząt gospodarskich jest mniej pracochłonna i w związku z tym mniej wymagająca od usług villein); z drugiej strony, niektóre z takich obszarów Europy zostały uznane za wykazujące jedne z najbardziej uciążliwych warunków dworskich, podczas gdy nizinnej Anglii Wschodniej przypisuje się wyjątkowo duże wolne chłopstwo, po części dziedzictwo osadnictwa skandynawskiego.

Podobnie, rozpowszechnienie gospodarki pieniężnej jest często postrzegane jako impuls do zastąpienia usług pracy płatnościami pieniężnymi, ale wzrost podaży pieniądza i wynikająca z niego inflacja po 1170 r. początkowo skłoniły szlachtę do odebrania wydzierżawionych nieruchomości i ponownego wprowadzenia opłat za pracę, ponieważ wartość stałych płatności pieniężnych malała w ujęciu realnym.

Rozwój historyczny i rozmieszczenie geograficzne

Obecnie termin ten jest najczęściej używany w odniesieniu do średniowiecznej Europy Zachodniej. Podobny system stosowano w wiejskich częściach późnego Cesarstwa Rzymskiego. Zmniejszała się liczba urodzeń i ludności. Praca była więc najważniejszym czynnikiem produkcji. Kolejne administracje starały się ustabilizować gospodarkę imperialną poprzez zamrożenie struktury społecznej: synowie mieli zastąpić swoich ojców w ich handlu.

Radnym zabroniono rezygnować, a coloni, kultywatorom ziemi, nie wolno było odejść od tego, do czego byli przywiązani. Byli w drodze do zostania poddanymi. Kilka czynników spiskowało w celu połączenia statusu byłych niewolników i byłych wolnych rolników w zależną klasę takich kolonii. Prawa Konstantyna I około 325 roku wzmocniły zarówno negatywny pół-serwy status kolonii, jak i ograniczyły ich prawa do pozwania w sądach. Ich liczbę zwiększyli barbarzyńscy foederati, którym zezwolono na osiedlanie się w granicach cesarskich.

Ponieważ germańskie królestwa stały się następcami władzy rzymskiej na Zachodzie w V wieku, rzymscy właściciele ziemscy byli często po prostu zastępowani przez gotyckie lub germańskie, bez większych zmian w sytuacji wyjściowej. Proces samowystarczalności obszarów wiejskich został gwałtownie przyspieszony w VIII wieku, kiedy normalny handel na Morzu Śródziemnym został zakłócony. Teza Henri'ego Pirenne'a, kwestionowana przez wielu, zakłada, że podboje arabskie zmusiły średniowieczną gospodarkę do jeszcze większej wiejskości i dały początek klasycznemu wzorcowi feudalnemu o różnym stopniu poddaństwa chłopskiego, stanowiącemu podstawę hierarchii lokalnych ośrodków władzy.

Powiązane strony

• Tytuł allodialny
• Dwór
• System seigneurialny Nowej Francji w XVII-wiecznej Kanadzie
• Shōen (japoński dwór)
• Lordship (holenderski dwór)
• Junker (pruski dwór)