Libia

Geografia

Libia graniczy z krajami takimi jak Egipt, Sudan, Czad, Algieria, Niger i Tunezja. Na północy kraju znajduje się Morze Śródziemne. Stolicą Libii jest Trypolis, który jest portem nadmorskim. W Trypolisie mieszka około miliona osób. Libia zajmuje powierzchnię około 1 760 000 km2 (679 540 m2).

Najwyższym punktem w Libii jest Bikku Bitti 2 267 m n.p.m., a najniższym Sabkhat Ghuzayyil -47 m poniżej poziomu morza. Większa część kraju jest płaska, z rozległymi równinami. Ponieważ jest tak sucho, tylko 1,03% ziemi nadaje się do uprawy.

Obszar wokół Trypolisu nazywany jest Tripolitanią i był najbardziej rozwinięty w czasie okupacji osmańskiej.

Cyrenajka to obszar północno-wschodniego wybrzeża. Od Trypolitanii dzieli ją Zatoka Syrtańska. Została nazwana przez Greków, którzy zbudowali miasto Cirene w 630 r. p.n.e. W jej skład wchodzą miasta Tobruk i Benghazi.

Fezzan to pustynny obszar w południowo-zachodniej Libii, który Włosi w 1912 roku uczynili częścią Trypolisu. Po wojnie obszar ten był zarządzany przez Francję, która chciała go przyłączyć do swojego imperium.

Ludzie

Liczba ludności Libii w 2011 roku wynosiła około 6 597 960 osób. Nie jest to duża liczba jak na kraj, który ma tak duży obszar, więc gęstość zaludnienia Libii jest niska. Wynika to z faktu, że duża część Libii znajduje się na pustyni Sahara. Większość ludzi w Libii mieszka w miastach na wybrzeżu. Mieszkańcy Libii nazywani są Libijczykami.

Libijczycy to w większości Arabowie, choć wielu z nich to Berberzy, grupa, do której należą koczowniczy Tuaregowie z Afryki Północnej. Około 95% Libijczyków ma pochodzenie arabsko-berberberyjskie. Prawie wszyscy Libijczycy są muzułmanami sunnitami.

Dzielnice

Od 2007 roku Libia jest podzielona na 22 okręgi.

Arabski	Transliteracja	Pop (2006)	Obszar lądowy (km2)	Numer (na mapie)
البطنان	Butnan	159,536	83,860	1
درنة	Derna	163,351	19,630	2
ODPOWIEDŹ الجبل الاخضر	Dżabal al Akhdar	206,180	7,800	3
المرج	Marj	185,848	10,000	4
بنغازي	Benghazi	670,797	43,535	5
الواحات	Al Wahat	177,047		6
الكفرة	Kufra	50,104	483,510	7
سرت	Sirte	141,378	77,660	8
مرزق	Murzuq	78,621	349,790	22
سبها	Sabha	134,162	15,330	19
وادي الحياة	Wadi al Hayaa	76,858	31,890	20
مصراتة	Misrata	550,938		9
ODPOWIEDŹ	Murqub	432,202		10
طرابلس	Tripoli	1,065,405		11
الجفارة	Jafara	453,198	1,940	12
الزاوية	Zawiya	290,993	2,890	13
النقاط الخمس	Nuqat al Khams	287,662	5,250	14
ODPOWIEDŹ الجبل الغربي	Dżabal al Gharbi	304,159		15
نالوت	Nalut	93,224		16
غات	Ghat	23,518	72,700	21
الجفرة	Jufra	52,342	117,410	17
وادي الشاطئ	Wadi al Shatii	78,532	97,160	18

Miasta

• Tripoli
• Benghazi
• Al Bayda
• Misratah
• Tobruk

Mapa Libii


Budynki w stylu włoskim w Trypolisie

Gospodarka

Ropa naftowa została odkryta w Libii w 1958 roku i stanowi około 95% przychodów tego kraju z eksportu. Ropa naftowa stanowi około 25% PKB Libii. Inne towary eksportowe to gaz ziemny, sól, wapień i gips. Ponieważ znaczna część kraju jest pustynna, Libia musi importować około 75% swojej żywności. Uprawia pszenicę, jęczmień, oliwki, daktyle, cytrusy, orzeszki ziemne, soję i wiele warzyw. W 1984 roku rozpoczęto budowę rurociągu o długości 3.862 km (2.400 mil), który ma dostarczać wodę podziemną z Sahary do obszarów przybrzeżnych w celu nawadniania. Koszt rurociągu, którego ukończenie zajmie 25 lat, szacuje się na około 25 miliardów dolarów. Nazywany jest Wielką Stworzoną przez Człowieka Rzeką i jest największym programem rozwoju wodnego na świecie.

Pieniądze w Libii nazywane są dinarami libijskimi. Został on wyprodukowany w 1971 roku, aby zastąpić stary pieniądz, funta libijskiego. W jednym dinarze znajduje się 1000 dirhamów. Dinar jest nazwą pieniądza w wielu krajach islamskich. Nazwa ta pochodzi od starej rzymskiej monety, denara.

Polityka i Historia

Libia składa się z trzech regionów: Trypolitanii, Cyrenajki i Fezzanu. Trypolitania to obszar na północno-zachodnim wybrzeżu, niegdyś nazywany Królestwem Trypolisu. Rządzili nią Turcy z Imperium Osmańskiego. W 1805 roku Stany Zjednoczone rozpoczęły wojnę z Królestwem Trypolisu w związku z problemami piractwa na Morzu Śródziemnym. Stany Zjednoczone odmówiły płacenia zwiększonych pieniędzy za "ochronę" tureckim władcom.

Trypolitania i Cyrenajka zostały zdobyte przez Włochów podczas wojny włosko-tureckiej w latach 1911-1912. Powodem wojny było utworzenie kolonii dla Włoch. Twierdzili oni, że obszar ten był kiedyś częścią Imperium Rzymskiego i należał do Włoch. Włosi byli pierwszym krajem, który użył samolotów do zrzucania bomb, kiedy zaatakowali Trypolis w 1911 roku.

Wiele tysięcy włoskich osadników przeniosło się do Libii, by założyć tam przedsiębiorstwa i farmy, które miały dostarczać żywność i produkty dla Włoch i ich imperium. Libijczycy mieli część swoich ziem w Cyrenajce odebranych im siłą, a około 70 000 ludzi zginęło podczas walk, głodowało lub zostało zdziesiątkowanych przez straszliwą epidemię (zwaną "hiszpańską grypą") w 1918 roku. Wiele tysięcy uciekło do Egiptu, ale wkrótce przeniosło się z powrotem, gdy nowy włoski gubernator Italo Balbo rozpoczął przyjazne nastawienie do Arabów.

Włoska Libia przeżywała pod koniec lat 30-tych XX wieku ogromny rozwój, powstały nowe linie kolejowe, porty, szpitale, lotniska, drogi. W tych latach nastąpił rozkwit gospodarki rolnej, dzięki powstaniu wielu dziesiątek nowych wiosek dla włoskich i arabskich rolników. Odbyły się nawet międzynarodowe zawody samochodów wyścigowych poza Trypolisem (Grand Prix of Tripoli).

Znaczna część kampanii północnoafrykańskiej II wojny światowej toczyła się w Libii, w tym bitwa o Tobruk. Brytyjczycy zdobyli Trypolitanię w 1942 roku i rządzili nią do 1951 roku.

Zjednoczone Królestwo Libii

Po II wojnie światowej regiony Libii były rządzone przez wojskowych gubernatorów z Wielkiej Brytanii i Francji. W 1951 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uczyniła z Libii niepodległe państwo - Zjednoczone Królestwo Libii. Miała to być monarchia konstytucyjna, rządzona przez króla Idrisa I i jego następców. Idris (Muhammad Idris bin Muhammad al-Mahdi as-Senussi) (13 marca 1890-25 maja 1983) był emirem Cyrenajki, ale w 1922 r. udał się na wygnanie do Egiptu. Po zakończeniu wojny powrócił jako emir, przy wsparciu Wielkiej Brytanii. Poproszono go również o objęcie stanowiska emira Trypolitanii. Udało mu się zjednoczyć te trzy regiony i 24 grudnia 1951 r. został królem Zjednoczonego Królestwa Libii.

Problemy, z jakimi borykała się Libia, były ogromne. Kraj był biedny, nie posiadał zbyt wielu towarów na eksport. Tylko 250 000 ludzi umiało czytać. Tylko 16 Libijczyków ukończyło studia, nie było libijskich lekarzy, inżynierów, farmaceutów ani geodetów. Organizacja Narodów Zjednoczonych szacowała, że 10% ludzi było niewidomych z powodu chorób oczu, zwłaszcza trachomy. Idris być religijny lider brać dużo interes w the sprawa rząd. Jego rząd był postrzegany jako skorumpowany i nie zrobił nic w związku z rosnącym wzrostem arabskiego nacjonalizmu, który doprowadził Nassera do władzy w Egipcie w 1952 roku. Po odkryciu ropy naftowej Libia stała się jednym z największych producentów tego surowca na świecie. Wielu Libijczyków miało poczucie, że Cyrenajka dostaje więcej pieniędzy z ropy niż reszta kraju. Wiele pieniędzy z ropy trafiało też do zagranicznych firm.

Libijska Republika Arabska

Wczesnym rankiem 1 września 1969 r. grupa oficerów wojskowych przejęła władzę w wyniku zamachu stanu. Szefem sztabu wojskowego został pułkownik Muammaral-Kaddafi. W latach 1970-1972 pełnił on funkcję premiera. Zapoczątkował system polityczny nazwany "Trzecią Uniwersalną Teorią". Jest to mieszanka socjalizmu i islamu, oparta na rządach plemiennych. Miał być wprowadzony w życie przez samych Libijczyków w unikalnej formie "demokracji bezpośredniej". Al-Kaddafi nazwał to "dżamahiriją".

Jednymi z jego pierwszych działań było przejęcie kontroli nad ropą naftową i odesłanie pozostałych włoskich osadników z powrotem do Włoch. Zamknął również amerykańską bazę USAF.

Wielka Socjalistyczna Libijska Arabska Dżamahirija Ludowa

W 1977 roku Libia stała się "Al-Jamahiriya al-`Arabiyah al-Libiyah ash-Sha`biyah al-Ishtirakiyah al-Uzma" . W języku angielskim nazwa ta oznacza "Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya".

Zarzucano Libii, że sponsorowała antyzachodnie ugrupowania. Kaddafi otwarcie wspierał ruchy niepodległościowe, takie jak Afrykański Kongres Narodowy Nelsona Mandeli, Organizacja Wyzwolenia Palestyny, Irlandzka Armia Republikańska, Front Polisario (Sahara Zachodnia) i inne. Z tego powodu stosunki zagraniczne Libii z wieloma zachodnimi krajami uległy pogorszeniu, co stało się powodem do zbombardowania Libii przez USA w 1986 roku. Kaddafi przeżył bombardowanie, ale działania USA zostały potępione przez wiele krajów i Zgromadzenie Ogólne ONZ.

Libia dostarczała również broń i pieniądze Irlandzkiej Armii Republikańskiej podczas jej walki z rządem brytyjskim w Irlandii Północnej. Kaddafi utrzymywał dobre stosunki z rewolucyjną kolumbijską marksistowsko-leninowską partyzantką FARC. Do jego działań należał również wkład Libii w wojnę o Falklandy, podczas której Kaddafi dostarczył rządowi argentyńskiemu 20 wyrzutni, 60 pocisków SA-7, karabiny maszynowe, moździerze i miny. Zarzucano Libii udział w zamachach bombowych na samolot Pan Am Flight 103 nad Lockerbie w Szkocji w 1988 r. i na francuski samolot UTA Flight 772 w 1989 r., mimo że śledztwo nie znalazło żadnych dowodów na udział Libii w tych wydarzeniach.

W 1992 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych wprowadziła sankcje gospodarcze przeciwko Libii. Sankcje te uniemożliwiły innym krajom sprzedaż broni, inwestowanie pieniędzy, a nawet pozwoliły ich obywatelom na odwiedzenie Libii. Po sześciu dniach, gdy USA schwytały irackiego Saddama Husajna, Kaddafi wyrzekł się programów broni masowego rażenia i z zadowoleniem przyjął międzynarodowe inspekcje, które miały sprawdzić, czy wywiąże się on z podjętych zobowiązań. Kaddafi powiedział, że ma nadzieję, iż inne narody pójdą za jego przykładem. Jeszcze w tym samym roku ONZ zniosło sankcje. Kaddafi rozwiązał sprawę katastrofy lotniczej w Lockerbie, wypłacając rodzinom ofiar 2,7 mld USD. Premier Libii Shukri Ghanem powiedział w wywiadzie, że Kaddafi "płaci cenę za pokój" z Zachodem i zasugerował, że Libia nie odegrała żadnej roli w tej sprawie. Obserwatorzy Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęliby taką wypowiedź do wiadomości i poddali w wątpliwość całą sprawę.

Kaddafi dążył również do nawiązania normalnych stosunków z innymi krajami. Przywódcy zachodnioeuropejscy oraz liczne delegacje robocze i handlowe mogły odwiedzać kraj. W kwietniu 2004 r. po raz pierwszy od 15 lat udał się w podróż do Europy Zachodniej, do Brukseli. Ponownie zacieśnił więzi z Rosją, które pozostawały nieaktywne od czasu rozpadu Związku Radzieckiego.

W 2010 r. wskaźnik rozwoju społecznego Libii był najwyższy w Afryce, kraj ten zajmował 53. pozycję w rankingu ogólnym jako kraj o wysokim standardzie w zakresie podstaw egzystencji. Libia pozostała krajem wolnym od długów. W 2011 r. prawa człowieka w Libii zostały pochwalone przez Radę Praw Człowieka ONZ. Jednak po wojnie domowej sytuacja w zakresie praw człowieka wydaje się pogarszać. W marcu 2013 roku, według danych Barnabas Fund, co najmniej 48 chrześcijan było torturowanych w Libii, jeden zmarł w areszcie.

Suffrage

Głosować może każdy Libijczyk, który ukończył 18 lat. Oznacza to, że głosowanie (zwane też "sufrażystką") w Libii jest powszechne.

Świątynia Zeusa, Cyrena, Libia


Pustynia w Libii, 2007 r.

Wojna domowa

W lutym 2011 r. w Libii wybuchła wojna domowa, w której rebelianci walczyli przeciwko pułkownikowi Muammarowi Kaddafiemu i jego rządowi. NATO interweniowało w tej wojnie na korzyść rebeliantów. Niektórzy z nich mieli jednak powiązania z Al-Kaidą. NATO zakończyło swoją misję w październiku po tym, jak doniesiono, że pułkownik Kaddafi został zabity. W następstwie wojny domowej trwała niewielka rebelia lojalnych wobec Kaddafiego. Uzbrojone bojówki wypełniły lukę po rewolucji. W Trypolisie i Tobruku zorganizowano dwa różne rządy krajowe, a wielu bojowników nie podporządkowało się żadnemu z nich.

Muammar Kaddafi był przywódcą Libii, który zmarł w 2011 roku. Po jego śmierci Libia boryka się z konfliktami