Mandaizm

przekonania mandyjskie

Mandeizm jest religią ludu mandyjskiego. Jest ona oparta na wspólnej historii i dziedzictwie. Nie istnieje ustalony zestaw wyznań i doktryn religijnych. Podstawowy przewodnik po teologii mandyjskiej nie istnieje. Korpus literatury mandaejskiej jest dość duży. Obejmuje on również takie tematy, jak eschatologia, wiedza o Bogu i życiu pozagrobowym. Robi to tylko w sposób niesystematyczny. Poza kapłanami, niewielu ludzi to wie.

Podstawowe przekonania

Według E.S. Drowera, gnoza mandajska charakteryzuje się dziewięcioma cechami, które występują również w różnych formach w innych sektach gnostyki:

1. Istnieje nadrzędna jednostka bez formy. Wyraził się on poprzez stworzenie wielu duchowych, eterycznych i materialnych światów i istot. Istnieje Stwórca, który przyszedł z niej i stworzył wszystkie te światy i istoty. Kosmos jest tworzony przez Człowieka Archetypala, który produkuje go przypominającego swój własny kształt.
2. Dualizm: kosmiczny Ojciec i Matka, Światło i Ciemność, Prawa i Lewa, syzygy w formie kosmicznej i mikrokosmicznej.
3. Cechą tego dualizmu, kontra-typów, świata idei.
4. Dusza przedstawiana jest jako wygnaniec, niewolnik: jej dom i pochodzenie to nadrzędna Jednostka, do której ostatecznie powraca.
5. Planety i gwiazdy wpływają na los i człowieka, a także są miejscami zatrzymania po śmierci.
6. Duch zbawiciela lub duchy zbawicielskie, które pomagają duszy w jej podróży przez życie i po nim do "światów światła".
7. Język kulinarny symbolu i metafory. Idee i cechy są spersonalizowane.
8. Tajemnice", czyli sakramenty, które mają pomóc i oczyścić duszę, zapewnić jej odrodzenie się do duchowego ciała, a także jej wejście ze świata materii. Są to często adaptacje istniejących obrzędów sezonowych i tradycyjnych, do których przywiązana jest interpretacja ezoteryczna. W przypadku strony Naṣoreans interpretacja ta opiera się na historii Stworzenia (zob. 1 i 2), a zwłaszcza na Boskim Człowieku, Adamie, jako koronowanym i namaszczonym królewskim kapłanie.
9. Na wtajemniczonych obowiązuje wielka tajemnica; pełne wyjaśnienie 1, 2, i 8 jest zastrzeżone dla tych, którzy są w stanie zrozumieć i zachować gnoza.

Mandaeanie wierzą w małżeństwo i prokreację oraz w znaczenie prowadzenia etycznego i moralnego stylu życia na tym świecie. Kładą duży nacisk na życie rodzinne. W związku z tym Mandaeanie nie praktykują celibatu ani ascezy. Mandaeanie powstrzymują się jednak od picia mocnych napojów i czerwonego mięsa. Oczekują przyszłości wyzwolonej od wpływu Tory, którą uważają za złą w swoim pochodzeniu. Chociaż zgadzają się z innymi gnostyckimi sektami, że świat jest więzieniem rządzonym przez planetarne archony, nie postrzegają go jako okrutnego i niegościnnego.

Mandajskie teksty religijne

Mandaeanie mają wiele tekstów religijnych. Najważniejszym z nich jest Genzā Rabbā lub Ginza. Ginza jest zbiorem historii, teologii i modlitw. Genzā Rabbā jest podzielona na dwie części - Genzā Smālā lub "Lewy Ginza" oraz Genzā Yeminā lub "Prawy Ginza".

Zanim wynaleziono prasę drukarską, ludzie ręcznie kopiowali teksty. Ludzie robiący to nazywali się uczonymi w piśmiennictwie. Pismo każdej osoby jest pod pewnymi względami szczególne. Tak samo było z uczonymi w piśmiennictwie. Pisarz w piśmiennictwie może w pewien sposób połączyć dwie litery, albo zrobić kropki na tych literach, które mają je w szczególny sposób. Jorunn J. Buckley spojrzał na te specjalne znaki, które kopiści pozostawili w lewej Ginzie. W ten sposób był on w stanie pokazać, że kopiowanie tego tekstu sięga do końca II lub początku III wieku naszej ery. Te specjalne znaki pokazują, że Mandaeans istniał najpóźniej w późnym okresie Arsacid. Legenda o nazwie Harrān Gāwetā również to wzmacnia. Według tej legendy, Mandaejczycy opuścili Palestynę po zniszczeniu Jerozolimy w 1. wieku n.e. i osiedlili się wewnątrz imperium Arsacydów. Chociaż Ginza nadal rozwijała się pod rządami Sasan i imperiów islamskich, niewiele tradycji tekstowych może rościć sobie pretensje do tak szerokiej ciągłości.

Inne ważne książki to Kolasta, "Kanoniczna Księga Modlitewna Mandaeanów", która została przetłumaczona przez E.S. Drower. Jednym z najważniejszych dzieł pisma mandyjskiego jest Draša d-Iahia "Księga Jana Chrzciciela". Księga ta jest dostępna zarówno dla laików jak i wtajemniczonych. Istnieje również wiele innych tekstów religijnych, takich jak komentarze rytualne, z którymi na ogół zapoznają się tylko członkowie kapłaństwa.

Język, w którym pierwotnie pisana była literatura religijna mandajska, znany jest jako mandajski i należy do aramejskiej rodziny dialektów. Jest on napisany w kursywnym wariancie pisma kancelaryjnego Parthian. Większość laików mandajskich nie zna tego języka. Niektórzy członkowie społeczności mandyjskiej w Iranie (około 300-500 z całkowitej liczby około 5000 irańskich Mandaejczyków) nadal posługują się neoromandyką, nowoczesną wersją tego języka.

Główni prorocy

Mandaeanie mają kilku proroków. Iahia czy Iuhana "Jan Chrzciciel" ma szczególny status, wyższy niż jego rola w chrześcijaństwie i islamie. Mandaejczycy nie uważają Jana za założyciela swojej religii. Oni tylko czczą go jako jednego z ich największych nauczycieli. Swoje przekonania sięgają korzeniami do Adama.

Mandaeanie twierdzš, że Jezus był mšiha kdaba "fałszywym mesjaszem", który zmienił nauki dane mu przez Jana. Mandajskie słowo k(a)daba pochodzi jednak z dwóch korzeni: pierwszy korzeń, oznaczający "kłamać", to ten tradycyjnie dany Jezusowi; drugi, oznaczający "pisać", może dać drugie znaczenie, to znaczy "książkę". Niektórzy Mandaeanie, motywowani być może duchem ekumenicznym, utrzymują, że Jezus nie był "kłamliwym Mesjaszem", ale "księgą Mesjasza". Książka", o której mowa, jest przypuszczalnie ewangelią chrześcijańską. Wydaje się, że jest to etymologia ludowa bez poparcia w tekstach mandajskich.

Podobnie Mandaejczycy wierzą, że Abraham, Mojżesz i Mahomet byli fałszywymi prorokami, ale uznają inne postaci prorocze z tradycji monoteistycznych, takie jak Adam, jego synowie Hibil (Abel) i Szytyl (Set), i jego wnuk Anuš (Enosh), a także Nuh (Noe), jego syn Sam (Szem) i jego syn Ram (Aram). Tych trzech ostatnich uważają za swoich bezpośrednich przodków.

Kapłani i świeccy

Istnieje ścisły podział między świeckimi z Mandy a kapłanami. Według E.S. Drowera (The Secret Adam, p. ix):

[T]wąż wśród społeczności posiadającej tajną wiedzę nazywany jest Naṣuraiia - Naṣoreans (lub, jeśli ciężkie 'ṣ' jest napisane jako 'z', Nazorenes). Jednocześnie ignoranccy lub pół-ignoranccy świeccy są nazywani 'Mandaeans', Mandaiia - 'gnostykami'. Kiedy człowiek zostaje księdzem, opuszcza 'Mandaeans' i wchodzi do tarmiduty, 'kapłaństwa'. Nawet wtedy nie osiągnął prawdziwego oświecenia, bo to, co nazywa się 'Naṣiruta', jest zarezerwowane dla bardzo nielicznych. Ci, którzy posiadają jego tajemnice, mogą nazywać się Naṣoreans, a 'Naṣorean' oznacza dziś nie tylko tego, który ściśle przestrzega wszystkich zasad rytualnej czystości, ale także tego, który rozumie tajną doktrynę.

W Mandaeizmie istnieją trzy stopnie kapłaństwa: tarmidia "uczniowie" (neomandryczna tarmidānā), ganzibria "skarbnicy" (ze staroperskiej ganza-bara "id.", neomandryczna ganzeḇrānā) oraz rišamma "przywódca ludu". Ten ostatni urząd, najwyższy poziom kapłaństwa mandyjskiego, jest wolny od wielu lat. Obecnie najwyższy urząd pełni obecnie ganzeḇrā, tytuł, który pojawia się jako pierwszy w kontekście religijnym w aramejskich tekstach rytualnych z Persepolis (ok. 3 w. p.n.e.) i który może być związany z kamnasistami (Elamite < qa-ap-nu-iš-ki-ra> kapnuskir "skarbnik"), tytuł władców Elymais (współczesny Chuchestan) w epoce helleńskiej. Tradycyjnie każdy ganzeḇrā, który chrzci siedem lub więcej ganzeḇrānā może kwalifikować się do urzędu rišamma, choć społeczność mandyjska nie zjednoczyła się jeszcze w całości za żadnym pojedynczym kandydatem.

Współczesne kapłaństwo może prześledzić swoje bezpośrednie początki w pierwszej połowie ^XIX wieku. W 1831 r. wybuch cholery zdewastował region i wyeliminował większość, jeśli nie wszystkie mandyjskie władze religijne. Dwóch z ocalałych akolitów (šgandia), Yahia Bihram i Ram Zihrun, przywróciło kapłaństwo na podstawie własnego wykształcenia i tekstów, które były dla nich dostępne.

Grupy pokrewne

Według Fihrista ibn al-Nadima, Mani, założyciel manicheizmu, został wychowany w obrębie sekty elkasajtów (Elcesajtów lub Elchasajtów). Elkasaici byli chrześcijańską sektą chrztu, która mogła być spokrewniona z Mandaejczykami. Członkowie tej sekty nosili białe ubrania i dokonywali chrztów jak Mandaeanie. Żyli we wschodniej Judei i północnej Mezopotamii. Zgodnie z legendą Harran Gawaitā, Mandaeans migrował do południowej Mezopotamii stamtąd. Mani później opuścił Elkasaitów, aby rozpocząć swoją własną religię. Mandajski uczony Säve-Söderberg pokazał, że Psalmy Tomasza Mani były ściśle związane z tekstami mandajskimi. Oznaczałoby to, że Mani miał dostęp do mandyjskiej literatury religijnej.

Inne grupy, które zostały utożsamiane z Mandaeans to "Nasoraeans", opisany przez Epifaniusza, oraz Dositheanie, wspomniani przez Theodore Bar Kōnī w jego Scholionie. Ibn al-Nadim wspomina również o grupie zwanej Mughtasila, "samozwańczych", którzy mogą być utożsamiani z jedną lub drugą z tych grup. Członkowie tej sekty, podobnie jak Mandaeanie, nosili się na biało i dokonywali chrztów.

Trudno powiedzieć, czy grupy takie jak Elkasaici, Mughtasila, Nasoraeanie i Dozeanie są spokrewnione z Mandaejczykami, czy też ze sobą nawzajem. Nazwy mówią, że istnieje wiele różnych grup. Duża część nauczania tych grup jest tajna. To sprawia, że trudno jest dostrzec naturę tych grup lub relacje między nimi.

Mandaeany dzisiaj

Prześladowanie

Za czasów SaddamaHusajna, Mandeanie zostali uznani za mniejszość religijną. Wielu z nich to rzemieślnicy, jak kowale czy handlarze złotem i srebrem. Ludzie ci należeli do klasy średniej. Od czasu zmiany rządu w Iraku prześladowali ich islamscy ekstremiści. Są też doniesienia o atakach na kobiety, które nie chcą się zasłaniać. W wyniku tego większość irackich Mandaejczyków uciekła, a społeczność mandajska w Iraku stoi w obliczu zagłady.

W Iranie Mandeanie nie mają problemu z przemocą, ale mają zakaz pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim z powodu ustawy Gozinesha. Ustawa ta i inne przepisy dotyczące gozinesha wymagają kontroli religijnej dla osób, które chcą mieć dostęp do zatrudnienia, edukacji i wielu innych dziedzin. Bardzo ważną częścią tej procedury przesiewowej jest przywiązanie do zasad islamu. Ustawy te są regularnie stosowane w celu dyskryminowania grup religijnych i etnicznych, które nie są oficjalnie uznane, takich jak Mandaeans.

Wielu odeszło z powodu wojny w Iraku

Na początku lat 90-tych w Iraku było ponad 60.000 Mandaeanów. W 2007 r. pozostało tam tylko około 5-7000 osób; ponad 80% irackich Mandaejczyków było uchodźcami w Syrii i Jordanii. Jest to rezultat wojny w Iraku. W Australii (ok. 3,5 tys. w 2006 r.), Kanadzie, USA (ok. 1,5 tys.), Wielkiej Brytanii (ok. 1 tys.) i Szwecji (ok. 5 tys.) istnieje niewielka populacja mandajska.

Obecny status Mandaeanów skłonił wielu amerykańskich intelektualistów i działaczy na rzecz praw obywatelskich do wezwania swojego rządu do rozszerzenia statusu uchodźcy na społeczność. W 2007 roku New York Times przeprowadził operację, w której profesor Swarthmore Nathaniel Deutsch wezwał administrację Busha do podjęcia natychmiastowych działań w celu ochrony społeczności:

Stany Zjednoczone nie dążyły do wyeliminowania Mandeanów, jednej z najstarszych, najmniejszych i najmniej rozumianych mniejszości w Iraku. To wyginięcie było po prostu kolejną niefortunną i zupełnie niezamierzoną konsekwencją naszej inwazji na Irak - choć będzie to mało pocieszające dla Mandeanów, których 2.0000-letnia kultura jest w poważnym niebezpieczeństwie zniknięcia z powierzchni ziemi. . . . . Kiedy siły amerykańskie zaatakowały w 2003 roku, w Iraku było prawdopodobnie 60.000 Mandeanów; dziś pozostało ich mniej niż 5.000. . . . Spośród zaledwie 500 irackich uchodźców, którzy zostali wpuszczeni do Stanów Zjednoczonych w okresie od kwietnia 2003 do kwietnia 2007, tylko nieliczni byli Mandeanami. I pomimo zobowiązania się administracji Busha do wpuszczenia 7000 uchodźców w roku podatkowym, który zakończył się [30 września 2007 roku], do kraju wjechało mniej niż 2000, w tym tylko trzy irackie rodziny Mandeanów. Jeśli wszyscy iraccy Mandeanie uzyskają uprzywilejowany status i zostaną wpuszczeni do Stanów Zjednoczonych w znaczącej liczbie, może to wystarczy, by uratować ich i ich starożytną kulturę przed zniszczeniem. Jeśli nie, po dwutysięcznej historii, prześladowaniach i wytrwałym przetrwaniu, ostatni gnoje znikną wreszcie, ofiary zagłady nieumyślnie uruchomionej przez zaniedbania naszego narodu w Iraku.

- Nathaniel Deutsch, profesor religii, Swarthmore College, 7 października 2007 r.