Radu Lupu

Życie i kariera

Wczesne życie i edukacja

Lupu urodził się w Galați, w Rumunii, 30 listopada 1945 roku, syn adwokata Meyera Lupu i Any Gabor, lingwistki. Od najmłodszych lat Lupu "zawsze wyrażał się poprzez śpiew", a swój pierwszy fortepian otrzymał w wieku 5 lat. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w 1951 roku, jako sześciolatek, u Lii Busuioceanu. W 1957 r., w wieku 12 lat, zadebiutował publicznie w koncercie z własnymi kompozycjami. W 1970 r. powiedział The Christian Science Monitor, że "od samego początku uważałem się za kompozytora". Byłem pewien, i wszyscy inni byli pewni, że pewnego dnia zostanę sławnym kompozytorem". Zrezygnował z komponowania około cztery lata później, mówiąc, że będzie "znacznie lepszy jako pianista".

Po ukończeniu gimnazjum w Galați i ukończeniu Popularnej Szkoły Sztuk Pięknych w Brașovie, gdzie studiował harmonię i kontrapunkt u Victora Bickericha, Lupu kontynuował naukę gry na fortepianie w Konserwatorium w Bukareszcie (1959-1961) u Florica Musicescu (który uczył również Dinu Lipattiego) i Cella Delavrancea, studiując również kompozycję u Dragosa Alexandrescu. W wieku 16 lat, w 1961, otrzymał stypendium Państwowego Konserwatorium im. P. I. Czajkowskiego w Moskwie, gdzie studiował przez siedem lat. W Moskwie studiował najpierw przez dwa lata u Galiny Eguiazarowej (uczennicy Aleksandra Goldenweisera), następnie u Heinricha Neuhausa (który uczył także Światosława Richtera i Emila Gilelsa), a później u swojego syna, Stanisława Neuhausa. Ukończył studia w 1969 roku. Jednak w wywiadzie z 1981 roku, zapytany o to, jaki wpływ mieli na niego jego nauczyciele, Lupu odpowiedział, że uważa się za bardziej audodydaktycznego: "Mój pierwszy nauczyciel zabierał mnie na każdy koncert orkiestrowy i jestem wdzięczny za to, czego nauczyłem się w Moskwie, ale myślę o sobie, w zasadzie (i tak w muzyce), jako o kimś, kto jest bardziej autodydaktyczny. Z Furtwänglera, Toscaniniego, wszędzie... coraz bardziej, odkąd opuściłem Moskwę".

Wczesna kariera

W 1965 roku Lupu zajął piąte miejsce na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym Beethovena w Wiedniu. Rok później Lupu zdobył I nagrodę na II Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Van Cliburna, a także nagrody specjalne za najlepsze wykonanie utworu zamówionego (Struktury na fortepian Willarda Straighta) oraz za najlepsze wykonanie części z Sonaty fortepianowej Aarona Coplanda. W finale, jego wykonanie pierwszej części II Koncertu fortepianowego (op. 16) Sergiusza Prokofiewa, utworu wymaganego, zostało określone przez Paula Hume'a z The Washington Post jako "najbardziej ogniste i gromkie z sześciu finalistów". Oprócz Prokofiewa wykonał także V Koncert fortepianowy Beethovena (op. 73). Alicja de Larrocha, która zasiadała w jury, powiedziała, że Lupu jest geniuszem. "Wcale się tego nie spodziewałam. Jestem po prostu pozbawiony mowy" - powiedział Lupu po swoim zwycięstwie. Krótko po konkursie, w kwietniu 1967 roku, Lupu zadebiutował w Carnegie Hall w Nowym Jorku, gdzie grał utwory Beethovena, Schuberta i Chopina. Nie wykonał jednak wielu innych wykonań, które przyszły z nagrodą, zamiast tego zdecydował się wrócić do Moskwy, by kontynuować naukę.

Rok po zwycięstwie w Cliburn Competition, w 1967 roku, Lupu zdobył pierwszą nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym George'a Enescu. George'a Enescu. Dwa lata później, w październiku 1969 r., wygrał Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny w Leeds; w finale wykonał III Koncert fortepianowy Beethovena (op. 37). W następnym miesiącu, w listopadzie 1969 r., Lupu zagrał swój pierwszy koncert solowy w Londynie; Joan Chissell z The Times napisała o jego wykonaniu VII Sonaty fortepianowej Beethovena podczas recitalu: "Wniósł to, co wydawało się doświadczeniem życiowym, w jego zmienne spustoszenie i dumę. Muzyka nigdy nie mogła zbliżyć się do mowy."

W marcu i kwietniu 1970 roku Lupu dokonał pierwszego nagrania dla Decca Records Rapsodii h-moll Brahmsa (op. 79 nr 1) i Trzech Intermezzi (op. 117) oraz Sonaty fortepianowej a-moll Schuberta (D. 784). Pozostał wyłącznym artystą Decca i przez kolejne 23 lata nagrywał dla tej wytwórni. W sierpniu 1970 roku 24-letni pianista zadebiutował na The Proms, wykonując I Koncert fortepianowy Brahmsa (op. 15) z BBC Symphony Orchestra pod dyrekcją Edo de Waarta w Royal Albert Hall. W listopadzie 1970 r. dokonał pierwszego nagrania koncertowego III Koncertu fortepianowego Beethovena dla wytwórni Decca z London Symphony Orchestra pod dyrekcją Lawrence'a Fostera; nagrał także 32 Wariacje c-moll Beethovena (WoO 80).

Pierwsze ważne koncerty Lupu w Stanach Zjednoczonych po zwycięstwie w Leeds Competition odbyły się w lutym 1972 roku z Cleveland Orchestra, w I Koncercie Fortepianowym Brahmsa pod dyrekcją Daniela Barenboima w Carnegie Hall w Nowym Jorku, a w październiku 1972 roku z Chicago Symphony Orchestra, w III Koncercie Fortepianowym Beethovena pod dyrekcją Carlo Marii Giuliniego. Wykonanie Brahmsa z Cleveland Orchestra i Barenboimem zostało recenzowane przez Harolda C. Schonberga, nagrodzonego Nagrodą Pulitzera krytyka muzycznego The New York Times, który dziesięć lat wcześniej szczególnie oklamał słynny koncert New York Philharmonic z 6 kwietnia 1962 roku, na którym ten sam koncert wykonał Glenn Gould z New York Philharmonic pod dyrekcją Leonarda Bernsteina. Schonberg krytycznie odniósł się również do wykonania Lupu i Barenboima, pisząc, że nie od czasu wykonania Bernsteina-Goulda "gdyby istniała taka interpretacja" koncertu, określając go jako "umyślny, epizodyczny i manieryczny, samouwielbiający się, kapryśny". Dodał jednak, że "jeszcze przez te wszystkie dziwactwa przyszło uczucie, że dwoje młodych muzyków stara się wyjść z rutyny i raz na jakiś czas faktycznie im się to udaje", ale że "w następnych latach takie podejście może być dla nich galaretką". W tej chwili to nie wypada."

Rosnące uznanie

Choć Schonberg był krytycznie nastawiony do debiutu Lupu z Cleveland Orchestra pod batutą Barenboima w lutym 1972 roku, to jednak znacznie bardziej entuzjastycznie odniósł się do wykonania przez Lupua w listopadzie 1972 roku V Koncertu fortepianowego Beethovena z Royal Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Lawrence'a Fostera w Carnegie Hall, pisząc w The New York Timesie, że "jego występ zrobił wiele, by odkupić wrażenie, jakie zrobił w ubiegłym sezonie w Koncercie d-moll Brahmsa. Potem brzmiał manierycznie, drobiazgowo, sztucznie. Tym razem był innym pianistą." Schonberg dodał:

Jego proklamacja w otworze przypominającym cadenzę była duża i odważna, odznaczała się przenikliwym, choć szklanym tonem. To sprawiło, że na scenie pojawił się ognisty, niezmiennie interesujący występ. Być może był trochę huczący, może brakowało mu zasobów kolorystycznych, ale miał napęd i miał pomysły. I oprócz kilku złych grup rytmicznych w części powolnej miał doskonały rozmach.

Rok później Lupu nagrał z Londyńską Orkiestrą Symfoniczną pod dyrekcją André Previna koncerty fortepianowe Schumanna (op. 54) i Griega (op. 16), które Gramophone określił jako "grandly commanding". W lutym 1974 roku Lupu wystąpił z recitalem w Hunter College w Nowym Jorku, który został okrzyknięty przez Johna Rockwella z The New York Times. Rockwell ogłosił Lupu "nie jest zwykłym pianistą" i napisał o wykonaniu przez Lupu Sonaty fortepianowej B-dur Schuberta (D. 960):

Podczas Schuberta niezwykłe było jednak uważne milczenie publiczności. Wyglądało to tak, jakby pan Lupu używał jakiejś alchemii, by zaczarować wszystkich. Rzeczywiście, chodzi o to, co zrobił, bo ma w sobie to tajemnicze coś, co wykracza poza technikę, erudycję i ogólną muzykalność, by sięgnąć do sensibilności [sic] słuchaczy.

W listopadzie 1974 r. Lupu zadebiutował z New York Philharmonic, wykonując 21. Koncert fortepianowy Mozarta (K. 467) pod dyrekcją Jamesa Conlona. W 1975 r. Lupu zadebiutował z Królewską Orkiestrą Concertgebouw i dokonał prawykonania Koncertu fortepianowego André Tchaikowsky'ego op. 4 z Królewską Orkiestrą Filharmoniczną pod dyrekcją Uri Segala w Royal Festival Hall. W 1976 roku Lupu nagrał 6 Klavierstücke (op. 118) i 4 Klavierstücke (op. 119) Brahmsa, co zostało określone przez Stereo Review jako "błyskotliwa realizacja tego, co Brahms ustalił, która pozostawia po sobie stratę na słowa i po prostu zadowolenie z posiadania uszu". W 1978 roku zadebiutował z FilharmoniąBerlińską pod dyrekcją Herberta von Karajana na tegorocznym Festiwalu w Salzburgu. Recenzentując recital Lupu w Avery Fisher Hall w 1980 roku, Andrew Porter z The New Yorker okrzyknął Lupu "mistrzem najbardziej satysfakcjonującego rodzaju". Do 1981 roku grał z każdą większą orkiestrą.

Przypomnienie XX wieku

W czerwcu 1982 roku Lupu dokonał uznanego przez krytykę nagrania Impromptus Schuberta (D. 899 & 935). John Rockwell napisał w The New York Times, że "śpiewny ton Lupu musi być tu słyszalny, aby uwierzyć". Nie bagatelizując innych aspektów osobowości muzycznej Schuberta, ujmuje on pieśniową esencję kompozytora z rzadkim pięknem - i tym samym potwierdza po raz kolejny zdolność współczesnych wykonawców do oddania muzyki przeszłości". Ponadto, Gramophone powiedział o nagraniu:

Do wszystkich ośmiu utworów wnosi wgląd we własną, pełną obaw świadomość wizjonerską Schuberta, podczas gdy jako pianista grający czysto i prosto nie może być wcale piękniejszy we frazowaniu czy brzmieniu. Kiedy po raz pierwszy zetknęłam się z tym powrotem do nadmiernie nagranych już utworów, moją bezpośrednią reakcją, przyznaję, było Dlaczego jeszcze jeden? Teraz zdaję sobie sprawę, że katalog nie byłby kompletny bez punktu widzenia tak oddanego Schubertianowi.

W 1989 roku Lupu otrzymał nagrodę "Abbiati" przyznawaną przez Włoskie Stowarzyszenie Krytyków. W 1995 roku otrzymał nagrodę Edisona za album Kinderszenen (op. 15), Kreisleriana (op. 16) i Humoreske (op. 20) Schumanna, który był także nominowany do nagrody Grammy. Na Grammy Awards w 1996 roku otrzymał Grammy Award za Najlepsze Wykonanie Solisty Instrumentalnego (bez orkiestry) za Sonaty fortepianowe B-dur (D. 960) i A-dur Schuberta (D. 664).

XXI wiek

W 2006 roku Lupu zostało odznaczone Premio Internazionale Arturo Benedetti Michelangeli, a w 2016 roku zostało mianowane Komendantem Orderu Imperium Brytyjskiego (CBE) za zasługi dla muzyki w Nowym Roku 2016.

Styl muzyczny

Lupu używa zwykłego, prostopadłego krzesła przy fortepianie, w przeciwieństwie do standardowej ławki fortepianowej. W 1981 roku powiedział Clavierowi, że siedząc na ławce, ma tendencję do pochylania się do przodu, podnoszenia ramion, stawania się niemożliwym do usztywnienia i rozwijania się bólu. Powiedział również, że ćwiczył w domu na krześle i uznał to za naturalne dla niego. Choć Lupu jest wielbicielem pianistyki Artura Rubinsteina i Władimira Horowitza, to jednak największy wpływ na jego grę miał Mieczysław Horszowski, który powiedział, że Horszowski "mówi do mnie jak nikt inny". Początkowe podejście Lupu do nowej muzyki polega na tym, że czyta ją z dala od fortepianu, mówiąc, że "łatwiej czyta z dala od instrumentu" i że "jest to jedyny sposób na naukę". Lupu mówi w odniesieniu do produkcji tonów, że "wszystko w muzyce pochodzi z głowy", dodając: "Jeśli masz jakieś pojęcie o dźwięku, słyszysz go w swoim uchu wewnętrznym. Wszystko, nad czym musisz pracować, to dopasowanie tego dźwięku do instrumentu. Cały balans, linia, ton, jest odbierany i kontrolowany przez głowę". Dalej opisuje on produkcję tonu jako "proces dopasowywania, dla którego [jedna] praktyka", a fizyczny kontakt z klawiaturą jako "bardzo indywidualną rzecz determinowaną przez kolor lub barwę, którą słyszysz i starasz się uzyskać, utwór, który grasz, frazę".

Gra Lupu budzi podziw nie tylko krytyków muzycznych, ale i innych wielkich artystów. MitsukoUchida powiedział Humphrey'owi Burtonowi w wywiadzie dla BBC Radio 3 z 2002 roku, że "nie ma na ziemi nikogo, kto mógłby uzyskać pewien zakres barw, a także kontrolę - nie lekceważcie tej niewiarygodnej kontroli nad jego grą". Nikolai Lugansky powiedział w jednym z wywiadów, że Lupu "posiada rzadką moc pozwalającą muzyce mówić samej za siebie", a András Schiff stwierdził, że Lupu ma "rzadki dar oświetlania wszystkiego, co gra z rzadką muzyczną inteligencją". Emanuel Ax, Daniel Barenboim, Seong-Jin Cho (który nazwał nagranie Lupu Impromptus Schuberta swoim ulubionym), Kirill Gerstein, Stephen Hough, Robert Levin, Maria João Pires i Daniil Trifonov stwierdzili, że Lupu ma "rzadki dar oświetlania wszystkiego, co gra z rzadką muzyczną inteligencją". Ponadto dyrygent Yannick Nézet-Séguin wymienia Lupu jako inspirację, gdy był studentem fortepianu, mówiąc, że słuchanie recitali i nagrań Lupu "kształtowało moją koncepcję dźwięku od najmłodszych lat", a wiolonczelista Steven Isserlis nazwał go "jednym z największych artystów, jakich kiedykolwiek słyszałem lub znałem".

Lupu w Symphony Center w Chicago, 2010 r.

Repertuar i nagrania

W ciągu 23 lat Lupu dokonał ponad 20 nagrań dla wytwórni Decca Records i nadal jest wyłącznym artystą Decca. Jego pierwsze nagranie zostało dokonane wiosną 1970 roku. Wśród nagrań solowych Lupu, które spotkały się z dużym uznaniem, znajdują się dzieła Beethovena, Brahmsa, Griega, Mozarta, Schuberta i Schumanna. Wśród jego nagrań solowych bez orkiestry znajduje się 5 sonat fortepianowych Beethovena (op. 13, 27/2, 49 i 53), a także dwa ronda na fortepian Beethovena (op. 51) i 32 Wariacje c-moll; III Sonata fortepianowa f-moll (op. 5) Brahmsa, Dwie rapsodie (op. 79), Intermezzi (op. 117), 6 Utworów na fortepian (op. 5). 118) i 4 utwory na fortepian (op. 119); 9 sonat fortepianowych Schuberta (D. 157, 557, 664, 784, 845, 894, 958, 959, 960) oraz Impromptus (D. 899, 935) i Moments musicaux (D. 780); Humoreske (op. 20), Kinderszenen (op. 15) i Kreisleriana Schumanna (op. 16). Jego nagrania koncertowe obejmują pełny cykl koncertów fortepianowych Beethovena z Israel Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Zubina Mehty, I Koncert fortepianowy Brahmsa (op. 15) z London Philharmonic Orchestra pod dyrekcją Edo de Waarta, koncerty fortepianowe Griega i Schumanna z London Symphony Orchestra i André Previnem oraz dwa koncerty fortepianowe Mozarta (K. 414 i 467) z English Chamber Orchestra pod dyrekcją Uri Segala. Nagrał dla wytwórni Decca wszystkie sonaty na skrzypce i fortepian Mozarta z Szymonem Goldbergiem, sonaty skrzypcowe Debussy'ego i Francka z Kyung Wha Chungiem, kwintety na fortepian i dęte Beethovena (op. 16) i Mozarta (K. 452) z Hanem de Vriesem, George'em Pietersonem, Vicente Zarzo i Brianem Pollardem oraz różne utwory Schuberta na skrzypce i fortepian z Goldbergiem. Ponadto nagrał utwory Mozarta i Schuberta na fortepian na cztery ręce i dwa fortepiany z Murrayem Perahią dla CBS Masterworks, dwie płyty z utworami Schuberta z Barbarą Hendricks dla EMI oraz płytę z utworami Schuberta na fortepian na cztery ręce z Danielem Barenboimem dla Teldec.

Życie osobiste

Pierwszą żoną Lupu była wiolonczelistka Elizabeth Wilson (ur. 1947), córka dyplomaty Sir (Archibalda) Duncana Wilsona, którego poślubił w 1971 roku. Obecnie mieszka w Lozannie w Szwajcarii wraz z obecną żoną Delią, skrzypaczką w Orchestre de Chambre de Lausanne.

Przez większą część swojej kariery zawodowej Lupu regularnie odmawiał udzielania wywiadów prasie z "obawą, że zostanie źle zrozumiany lub źle cytowany". Jego niechęć do prasy i rozgłosu skłoniła ich do nazwania go "samotnym Radu Lupu", a The Independent określił go jako "włochatego samotnika" i "jak ktoś niechętnie wciągnięty do sali koncertowej, ale poproszony o opuszczenie swojej żebraczki na zewnątrz". Ponadto Lupu zazwyczaj nie pozwala na audycje radiowe jego występów. W 1994 roku Chicago Tribune zauważyło, że zestaw prasowy Lupu'a zawierał jeden wywiad, który udzielił w 1981 roku magazynowi Clavier. Inne opublikowane wywiady zawierały "rozmowę", którą Lupu udzielił Clavierowi w 1992 roku oraz wywiad z 1975 roku, który był emitowany w BBC Radio 3.