Tyranozaur

Rozmiar

Szacowana wielkość tego dinozaura wielokrotnie się zmieniała. Packard i współpracownicy przetestowali obliczenia masy dinozaurów na słoniach. Uznali, że szacunki dinozaurów są obarczone błędem i dają zbyt wysokie wyniki. Tak więc masa Tyranozaura mogła być znacznie mniejsza niż zwykle się szacuje.

Choć inne teropody dorównywały lub przewyższały rozmiarami Tyrannosaurus rex, był on największym znanym tyranozaurydem i jednym z największych znanych drapieżników lądowych. Jego długość dochodziła do 12,3 m (40 stóp), wysokość w biodrach do 4 m (13 stóp), a waga do 6,8 ton metrycznych (7,5 krótkich ton). Tyrannosaurus rex był zdecydowanie największym drapieżnikiem w swoim środowisku, prawdopodobnie żerował na hadrozaurach i ceratopsach, i/lub był padlinożercą. Debata nad tym, czy Tyrannosaurus był drapieżnikiem wierzchołkowym czy padlinożercą, należy do najdłużej trwających w paleontologii.

Przez długi czas Tyrannosaurus był największym znanym mięsożernym dinozaurem. Ostatnio odnaleziono szkielety innych, nieco większych mięsożerców, takich jak Giganotosaurus, Spinosaurus i Carcharodontosaurus. Szkielety Tyrannosaurus znaleziono na kontynencie północnoamerykańskim, ale jego krewniacy, tacy jak Tarbosaurus, zostali odnalezieni w Azji.

Czaszka

Największe znane czaszki Tyrannosaurus rex mierzą do 5 stóp (1,5 m) długości. Duże otwory ("fenestrae") w czaszce zmniejszały masę i dawały miejsca do przyczepiania mięśni, jak u wszystkich mięsożernych teropodów. Jednak pod innymi względami czaszka Tyrannosaurusa znacznie różniła się od czaszek dużych nie-tyranozaurydowych teropodów. Była ona niezwykle szeroka z tyłu, ale miała wąski pysk. Umożliwiało to dobre widzenie lornetkowe. Kości czaszki były masywne. Niektóre kości były połączone, co uniemożliwiało ruch między nimi, ale wiele z nich było pneumatyzowanych, z "plastrem miodu" maleńkich przestrzeni powietrznych. To mogło sprawić, że kości były bardziej elastyczne, a także lżejsze. Cechy te wpisują się w tendencję tyranozaurydów do coraz potężniejszego zgryzu. Jego zgryz z łatwością przewyższał zgryz wszystkich nie-tyranozaurydów.

Końcówka górnej szczęki miała kształt litery U (większość nie-tyranozauroidalnych mięsożerców miała górne szczęki w kształcie litery V), co zwiększało ilość tkanki i kości, które tyranozaur mógł wyrwać jednym ugryzieniem, choć zwiększało też naprężenia na przednie zęby.

Pierwsze odkrycie

Najwcześniejsze szkielety tyranozaura zostały znalezione w 1902 roku przez Barnuma Browna. Henry Fairfield Osborn, prezes Amerykańskiego MuzeumHistorii Naturalnej, nazwał ten gatunek Tyrannosaurus rex (co oznacza "król jaszczurów tyran") w 1905 roku. Najbardziej kompletny szkielet został odnaleziony w 1990 roku w Południowej Dakocie i nazwany "Sue" od nazwiska jego znalazczyni, Susan Hendrickson.

Tyranozaur stał się dobrze znany. Występował w wielu filmach i programach telewizyjnych, takich jak Park Jurajski. Jego szkielety są popularnymi eksponatami w wielu muzeach.

Tyranozaur wyginął w okresie wymierania w epoce kredy i trzeciorzędu, kiedy to wymarła połowa wszystkich gatunków na Ziemi.

Jane

Jane to skamieniały okaz małego tyranozauryda. Jest to albo Nanotyrannus, albo młodociany Tyrannosaurus. Szkielet został znaleziony w formacji Hell Creek w południowej Montanie w 2001 roku.

Po czterech latach przygotowań, Jane została wystawiona w Rockford, Illinois w Muzeum Historii Naturalnej Burpee. Niektórzy paleontolodzy uważają, że w chwili śmierci Jane była młodym osobnikiem w wieku około 11 lat. Jej w pełni odrestaurowany szkielet mierzył 6,5 m długości, czyli o połowę mniej niż największy znany kompletny okaz T. rex, który mierzy 13 m długości. Waga okazu za życia wynosiła prawdopodobnie prawie 680 kg (1 500 funtów). Jego duże stopy i długie nogi wskazują, że był zbudowany dla szybkości i prawdopodobnie mógł biegać z prędkością 20-30 mil na godzinę. Jego dolna szczęka ma 17 zakrzywionych, ząbkowanych zębów.

Pomimo typowo żeńskiego imienia, płeć Jane jest nieznana - okaz został nazwany na cześć dobroczyńcy Muzeum Burpee, Jane Solem.

Okaz Jane stał się centralnym punktem debaty na temat ważności proponowanego rodzaju tyranozaurydów Nanotyrannus. Czaszka Jane jest niemal identyczna z czaszką oryginalnego okazu Nanotyrannus, co potwierdza, że należą one do tego samego gatunku. W 2005 roku w muzeum Burpee odbyła się konferencja, podczas której paleontolodzy debatowali, czy te "pigmejskie tyrany" to dorosłe osobniki małego gatunku, czy też młode osobniki Tyrannosaurus rex. Choć było kilku przeciwników, większość paleontologów na konferencji zdecydowała się na to drugie rozwiązanie - że zarówno Jane, jak i Nanotyrannus to młodociane osobniki T. rex. Jednak materiał z Jane musi jeszcze zostać odpowiednio zbadany i opisany przez naukowców. Badania te są obecnie prowadzone przez Roberta Bakkera i współpracowników Petera Larsona i Phila Currie.

"Jane" w Muzeum Burpee w Rockford, Illinois

Scotty

W sierpniu 1991 roku Robert Gebhardt był dyrektorem szkoły średniej. Dołączył do paleontologów z Royal Saskatchewan Museum na ekspedycję poszukiwawczą. Udali się oni do odsłoniętej skały macierzystej wzdłuż doliny rzeki Frenchman w południowo-zachodniej części Saskatchewan w Kanadzie. Gebhardt odkrył podstawę startego zęba i kręg z ogona. Oba wyglądały jakby należały do T. rex.

W czerwcu 1994 roku paleontolodzy z RSM rozpoczęli wykopaliska T. rex. 66-milionowy szkielet był pierwszym szkieletem T. rexa znalezionym w Saskatchewan i jednym z zaledwie 12 znanych wówczas na świecie. Scotty jest jednym z największych i najbardziej kompletnych szkieletów, w którym znaleziono prawie 70% szkieletu. Kompletny odlew szkieletu został ostatecznie ukończony w 2012 roku i jest obecnie wystawiony w swoim stałym domu w T.rex Discovery Centre w Eastend, Saskatchewan, Kanada.

Czaszka Scotty'ego ma bliznę od oczodołu do nozdrza. Została ona prawdopodobnie spowodowana przez innego T. rexa lub dużego drapieżnika, który chwycił czaszkę Scotty'ego w swoje szczęki. Pracownicy muzeum uważają, że jest to największy znaleziony okaz T. rex. Ważył on około 8,870 kg (8,87 tony). Scotty w chwili śmierci miał być może około trzydziestki, a jego długość wynosiła 13 m (43 stopy), wliczając w to ogon.

Scotty wystawiony w Japonii

Powiązane strony

• Sue (dinozaur)
• Teropod
• Tyrannosauridae