Bedřich Smetana

Młodość i wczesna kariera

Bedřich był 11. dzieckiem w niemieckojęzycznej rodzinie, chociaż jako pierwsze z dzieci nie zmarł przed osiągnięciem pełnoletności. Jego ojciec był piwowarem i zapalonym skrzypkiem amatorem. Uczył się gry na skrzypcach od ojca, a na fortepianie od miejscowych nauczycieli, ale wkrótce grał lepiej od swoich nauczycieli. Między 12. a 20. rokiem życia nie miał żadnego wykształcenia muzycznego. Potem pojechał do Pragi i usłyszał, jak gra Liszt. Chciał opuścić szkołę i studiować muzykę, ale ojciec nie pozwolił mu na to. Został wysłany do Pilzna, gdzie ukończył szkołę. W tym czasie zarabiał, grając na fortepianie w domach bogatych ludzi. Grał do tańca, a sam lubił tańczyć. Często tańczył z dziewczyną o imieniu Kateřina Kolářová, z którą grywał też duety fortepianowe. Później ona wyszła za niego za mąż.

Wrócił do Pragi i załatwił sobie lekcje harmonii, kontrapunktu i kompozycji. Dał recital fortepianowy, ale nikt nie przyszedł go słuchać, postanowił więc założyć szkołę muzyczną, choć nie miał prawie żadnych pieniędzy.

W 1848 r. w Europie Środkowej, w tym w Pradze, miały miejsce rewolucje. Narastało silne poczucie nacjonalizmu. Czesi (mieszkańcy Czech i Moraw) chcieli mieć możliwość wypowiadania się we własnym języku, a nie w niemieckim, który wciąż był językiem urzędowym w Czechach. Smetana, który mówił tylko po niemiecku, zgadzał się z ideami nacjonalistów, ale nie zdawał sobie jeszcze sprawy, jak ważna będzie dla niego w przyszłości umiejętność mówienia po czesku.

Smetana ożenił się z Kateřiną i mieli cztery córki, ale trzy z nich zmarły. Wciąż miał mało pieniędzy, więc wyjechał do Szwecji, gdzie odniósł wielki sukces jako nauczyciel gry na fortepianie i dyrygent. Skomponował pierwszy z poematów symfonicznych: Ryszard III. Po trzech latach pobytu w Szwecji postanowił wrócić do ojczyzny ze względu na stan zdrowia Kateřiny, ale ta zmarła w drodze. Smetana spędził w Szwecji jeszcze dwa lata. Ożenił się ponownie. Po klęsce Austrii pod Napoleonem III w 1859 r. stało się jasne, że w jego ojczyźnie nastąpią wielkie zmiany. Czesi mieli mieć narodową operę i wystawiać sztuki w języku czeskim, zamiast wystawiać wszystko po niemiecku. Smetana zdał sobie sprawę, że jest to dla niego ekscytująca szansa. Po wielkim koncercie pożegnalnym w Sztokholmie, na który przybyła szwedzka rodzina królewska, Smetana wrócił do Pragi.

Kompozytor narodowej muzyki czeskiej

Smetana zaczął się teraz uczyć czeskiego, języka, którego nie znał. W Pradze nie było mu łatwo, bo był tam znany tylko jako pianista i nauczyciel. Zorganizował koncert muzyki kompozytorów niemieckich, ale nikt nie przyszedł. Chciał zostać dyrektorem Teatru Tymczasowego, ale powierzono to zadanie człowiekowi o nazwisku Mayr, który nie był zbyt dobry.

Stopniowo rosła sława Smetany i zaczął on pisać opery w języku czeskim, które stały się bardzo popularne. Pierwsza z nich nosiła tytuł Brandenburczycy w Czechach. Mayr bardzo utrudniał Smetanie pracę, ale publiczność pokochała tę operę i wystawiono ją jeszcze dziesięć razy. Kolejną operą jest ta, która stała się najbardziej znaną operą Smetany na całym świecie: The Bartered Bride. Smetana otrzymał posadę dyrektora Teatru Tymczasowego zamiast Mayra. Smetana wprowadził wiele ulepszeń, przedstawiając publiczności znane opery niemieckie, francuskie i włoskie, a także nowe opery młodych czeskich kompozytorów. Opera Dalibor została wystawiona po raz pierwszy w dniu, w którym położono pierwszy kamień pod budowę Teatru Narodowego. Była to wspaniała okazja, choć krytycy muzyczni byli niemile nastawieni i twierdzili, że jego muzyka za bardzo przypomina Wagnera. Jego opera Libusza została napisana na koronację Franciszka Józefa w Pradze, ale koronacja ta nie odbyła się, więc opera nie została wystawiona przez kolejne dziesięć lat, kiedy otwarto Teatr Narodowy (1881). Kilka lat poświęcił na skomponowanie cyklu sześciu poematów symfonicznych Ma Vlast (Mój kraj). Dziś cieszą się one dużą popularnością, zwłaszcza drugi z nich, Wełtawa, opisujący rzekę Wełtawę płynącą od źródeł aż do morza.

Głuchota

W ostatnich latach życia Smetana stał się całkowicie głuchy. Cierpiał na syfilis. Przez cały czas słyszał w uszach okropne, wysokie piski. Pokazał to komponując II Kwartet smyczkowy: w ostatniej części pierwsze skrzypce grają bardzo długo wysoką nutę, pokazując słuchaczom, co musiał wycierpieć. Stał się bardzo przygnębiony, w czym nie pomagała mu żona, która często się z nim kłóciła. Komponowanie stało się dla niego boleśnie trudne. W końcu pisał po cztery takty dziennie. Jego stan psychiczny pogarszał się. Cały dzień był pilnowany, aby nie zrobił sobie krzywdy. Nie poznawał własnej rodziny. Umieszczono go w przytułku, gdzie wkrótce potem zmarł.

Jego muzyka

Gdy tylko narodowi czeskiemu pozwolono wystawiać sztuki teatralne i opery w jego własnym języku, Smetana uznał za swój obowiązek napisać serię oper nacjonalistycznych. Jego opery opierały się na historii i legendach narodu. Jego cykl symfoniczny Ma Vlast był muzyką programową, pełną heroizmu, często opisującą przyrodę i krajobrazy. Smetana pisał też dużo na fortepian. Był najważniejszym czeskim kompozytorem, jaki istniał w tamtych czasach. Smetana i Dvořák byli założycielami nowoczesnej muzyki czeskiej.