Demokratyczna Republika Azerbejdżanu
Azerbejdżańska Republika Demokratyczna (ADR; Azerbejdżan: Azərbaycan Demokratik Respublikası) znana również jako Azerbejdżańska Republika Ludowa (Azerbejdżan: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti) była pierwszą udaną próbą ustanowienia demokratycznej i świeckiej republiki w świecie muzułmańskim (przed Republiką Turcji). ADR została założona 28 maja 1918 r. po upadku Imperium Rosyjskiego, który rozpoczął się wraz z Rewolucją Rosyjską 1917 r. przez Azerbejdżańską Radę Narodową w Tyflisie w Gruzji. Jej granice były z Rosją na północy, Demokratyczną Republiką Gruzji na północnym zachodzie, Demokratyczną Republiką Armenii na zachodzie i Imperium Perskim (Iran) na południu. Liczyła ona 2,86 mln mieszkańców. Ganja była tymczasową stolicą Republiki, ponieważ Baku, które jest stolicą de jure, było pod bolszewicką kontrolą.
W ramach ADR rząd był systemem parlamentarnym, w którym parlament, zwany Milli Majlis (Zgromadzenie Narodowe Azerbejdżanu), wybierany na zasadzie powszechnej, wolnej i proporcjonalnej reprezentacji, był najwyższą polityczną instytucją władzy państwowej, a Rada Ministrów była przed nim odpowiedzialna. Pierwszym premierem został Fatali Khan Khoyski. Oprócz partii politycznej Musavat, która miała większość w parlamencie, w parlamencie zasiadały też inne partie polityczne: Ehrar, Ittihad, muzułmańscy socjaldemokraci, a także przedstawiciele mniejszości ormiańskiej (21 ze 120 mandatów), rosyjskiej, polskiej, żydowskiej i niemieckiej. Część posłów popierała ideologie panislamską i pan-turcką.
Jednym z ważnych osiągnięć parlamentu było przyznanie kobietom prawa do głosowania, co uczyniło z Azerbejdżanu pierwszy naród muzułmański, który dał kobietom równe prawa polityczne z mężczyznami. Poza tym osiągnięciem, Azerbejdżan przeprowadził te reformy wcześniej niż Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Innym ważnym osiągnięciem ADR było utworzenie Baku State University, który był pierwszym nowoczesnym uniwersytetem założonym w Azerbejdżanie.
Koniec Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, 1920 r.
W marcu 1920 roku stało się jasne, że Rosja Sowiecka zaatakuje i zaatakuje Azerbejdżan. Sowiecki przywódca bolszewicki Władimir Lenin powiedział, że inwazja ta była uzasadniona faktem, że Rosja Sowiecka nie może przetrwać bez złóż ropy w Baku, które w tym czasie były największym złoże ropy na świecie z ponad połową światowych zasobów ropy. Według wspólnej opinii w Moskwie, rosyjscy bolszewicy mieli "pomóc" bakuskiemu proletariatowi (robotnikom) w obaleniu "kontrrewolucyjnych nacjonalistów", czyli władz i państwa Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej.
Po poważnym kryzysie politycznym, 1 kwietnia 1920 roku Piąty Gabinet Ministrów Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej podał się do dymisji. 25 kwietnia 1920 r. do Azerbejdżanu wkroczyła sowiecka 11 Armia Czerwona, która 27 kwietnia wkroczyła do Baku. Żądali oni zamknięcia parlamentu Azerbejdżanu i powołania własnego bolszewickiego rządu na czele z Narimanem Narimanovem. Aby uniknąć rozlewu krwi, członkowie parlamentu musieli zgodzić się z tym żądaniem i 28 kwietnia 1920 r. ADR oficjalnie zakończyła się, ustępując Azerbejdżańskiej RadzieckiejRepubliceSocjalistycznej (Azerbejdżańskiej SRR) jako jej następcy. Armia Czerwona napotkała w Baku bardzo mały opór ze strony armii azerbejdżańskiej, która była związana na froncie karabachskim. Pierwszy komunistyczny rząd Azerbejdżanu składał się prawie w całości z rdzennych Azerbejdżańczyków z lewicowych frakcji politycznych Hummatu i Adalatu.
W maju 1920 r. w Gandży doszło do poważnego buntu przeciwko okupacyjnej rosyjskiej 11 Armii Czerwonej, która chciała przywrócić muzułmanów do władzy. Bunt został zgnieciony przez wojska rządowe do 31 maja. Przywódcy ADR albo uciekli do Demokratycznej Republiki Gruzji, ostatniego niepodległego kraju kaukaskiego, który został zaatakowany w 1921 r. przez Rosję Sowiecką, potem do Turcji i Iranu, albo zostali pojmani przez bolszewików, jak Mammed Amin Rasulzade, któremu pozwolono później wyemigrować (opuścić kraj), albo zostali straceni (zabici), jak gen. Selimow, Sulkiewicz, Agalarov, w sumie ponad 20 generałów, lub zamordowani przez terrorystów ormiańskich, jak Fatali Khan Choyski i Behbudagha Javanshir. Większość studentów i obywateli podróżujących za granicę pozostała w tych krajach, aby nigdy więcej nie wrócić do swojego kraju. Inni ważni przywódcy wojskowi ADR, jak były minister obrony narodowej generał Samedbey Mehmandarov i wiceminister obrony narodowej generał Ali-Agha Shikhlinski (który był nazywany "Bogiem artylerii"), zostali najpierw aresztowani, a następnie zwolnieni dwa miesiące później dzięki staraniom Narimana Narimanova. Generał Mehmandarow i gen. Szichliński spędzili ostatnie lata nauki w azerbejdżańskiej szkole wojskowej SSR.
W końcu "Azeryci nie poddali się szybko i łatwo swojej krótkiej niepodległości z lat 1918-20. Aż 20.000 zginęło, opierając się temu, co faktycznie było rosyjską rekonkwistacją." Jednak powstanie Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ułatwił fakt, że w Azerbejdżanie istniało pewne poparcie społeczne dla ideologii bolszewickiej, wśród robotników przemysłowych w Baku.
Powiązane strony
- Azerbejdżan
- Azerbejdżan Socjalistyczna Republika Radziecka
Pytania i odpowiedzi
P: Jak nazywa się pierwsza udana próba stworzenia demokratycznej i świeckiej republiki w świecie muzułmańskim?
O: Azerbejdżańska Republika Demokratyczna (ADR).
P: Kiedy powstała ADR?
A: ADR została założona 28 maja 1918 roku.
P: Jakie były granice ADR?
A: Granice ADR przebiegały z Rosją na północy, Demokratyczną Republiką Gruzji na północnym zachodzie, Demokratyczną Republiką Armenii na zachodzie i Imperium Perskim (Iranem) na południu.
P: Kto został jej pierwszym premierem?
A: Pierwszym premierem został Fatali Khan Khoyski.
Q: Jakie partie polityczne miały miejsca w parlamencie?
O: Musavat miał większość miejsc w parlamencie, podczas gdy inne partie polityczne, takie jak Ehrar, Ittihad, Muzułmańscy Socjaldemokraci, jak również przedstawiciele mniejszości ormiańskiej (21 na 120 miejsc), rosyjskiej, polskiej, żydowskiej i niemieckiej również zdobyli miejsca.
P: Jakiego ważnego osiągnięcia dokonali dla praw kobiet?
O: Zrównali kobiety w prawach politycznych z mężczyznami, dając im prawo do głosowania - czyniąc Azerbejdżan pierwszym krajem muzułmańskim, który to uczynił.
P: Jakich jeszcze osiągnięć dokonali w tym okresie?
O: Założyli Państwowy Uniwersytet w Baku, który był jednym z ich najważniejszych osiągnięć w tym okresie - był to również jeden z najwcześniej założonych w Azerbejdżanie uniwersytetów nowoczesnego typu.
