Historia Związku Radzieckiego (1985-1991)

Tło

W latach 1969 i 1982 w polityce i gospodarce Związku Radzieckiego dokonało się bardzo niewiele zmian. Wraz z początkiem wojny sowieckiej w Afganistanie, pogorszyły się również stosunki z USA. W tym czasie prezydentem Stanów Zjednoczonych był Jimmy Carter, a następnie Ronald Reagan. Jimmy Carter zakończył politykę Détente - zakończenie nieprzyjaznych stosunków. Niektórzy historycy uważają, że może to być jeden z powodów, dla których Związek Radziecki zmienił swoją politykę polityczną i gospodarczą.

W marcu 1985 roku sekretarzem generalnym KPZR został Michaił Gorbaczow. Pod jego rządami nowa grupa urzędników i przywódców rozpoczęła proces zmian w polityce i gospodarce Związku Radzieckiego. Starali się oni również poprawić stosunki z krajami zachodnimi, takimi jak USA.

W tym czasie gospodarka radziecka radziła sobie dobrze, ale była wolniejsza od gospodarek swoich konkurentów na Zachodzie. Koszt utrzymania Związku Radzieckiego, jako supermocarstwa, był również ogromny. Koszty te obejmowały prowadzenie dużego wojska, prowadzenie sieci KGB i dawanie pieniędzy krajom położonym w pobliżu Związku Radzieckiego. W tym samym czasie rozwój technologiczny Związku Radzieckiego pozostawał w tyle. Na przykład: wiele jego fabryk wykorzystywało przestarzałe technologie i pozostawało w tyle w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych.

W świetle tych i innych powodów Gorbaczow i jego zespół rozpoczęli trzy ważne polityki:

• Glasnost - czyli polityczna otwartość.
• Pierestrojka - czyli zmiany gospodarcze i restrukturyzacja.
• Uskoreniye - czyli przyspieszenie rozwoju gospodarczego.

Zmiany

Od czasów Władimira Lenina w latach dwudziestych XX wieku ludność Związku Radzieckiego nie miała prawa do posiadania majątku osobistego i prowadzenia działalności gospodarczej. Rząd posiadał prawie wszystko. W 1988 r. rząd zezwolił mieszkańcom na posiadanie niektórych rodzajów działalności gospodarczej w sektorze usług, produkcji i handlu zagranicznego. Powstał system spółdzielczych restauracji, sklepów i producentów.

Glasnost dał obywatelom większą wolność słowa i pozwolił im krytykować rząd - czego nigdy nie mogli zrobić. Rząd ograniczył cenzurę i kontrolę nad publikacjami. Rząd uwolnił wielu więźniów politycznych. W styczniu 1987 roku Gorbaczow rozpoczął proces demokratyzacji sowieckiej polityki. W czerwcu 1988 roku Gorbaczow rozpoczął proces zmniejszania kontroli KPZR nad różnymi częściami rządu.

W grudniu 1988 roku Rada Najwyższa zatwierdziła powołanie Kongresu Deputowanych Ludowych, nowego organu ustawodawczego Związku Radzieckiego. W marcu i kwietniu 1989 roku odbyły się wybory do Kongresu Deputowanych Ludowych. 15 marca 1990 roku członkowie wybrali Gorbaczowa na pierwszego prezydenta wykonawczego Związku Radzieckiego.

Rezultat

Wiele kroków podjętych przez Gorbaczowa dało rezultaty inne niż zamierzone. Tak więc pierestrojka i głasnost zamierzały wzmocnić radziecką gospodarkę, co doprowadziło do czegoś zupełnie innego. Wiele czynników i wydarzeń połączyło się i w końcu doprowadziło do rozpadu Związku Radzieckiego.

W ramach polityki glasnostycznej (otwartości politycznej), rząd sowiecki i Partia Komunistyczna straciły kontrolę nad mediami. Wolne media zwróciły uwagę opinii publicznej na wiele złych aspektów społeczeństwa i gospodarki Związku Radzieckiego. Te złe aspekty obejmowały złe warunki mieszkaniowe, alkoholizm, narkomanię, zanieczyszczenie środowiska, przestarzałe technologie w wielu fabrykach i korupcję. Ludzie dowiedzieli się również o wielu zbrodniach popełnionych przez Stalina. Na przykład dowiedzieli się o więźniach w gułagach, porozumieniu z Adolfem Hitlerem, a także o dużych masakrach przeciwników Stalina. Dowiedziano się też szczegółów o takich wydarzeniach jak trwająca wojna sowiecka w Afganistanie i złe zarządzanie stopieniem się nuklearnym w Czarnobylu (Związek Radziecki przyznał się do niego publicznie dopiero trzy dni po jego zakończeniu). Krótko mówiąc, ludzie dowiedzieli się o negatywnych aspektach sowieckiego życia. Ludzie zaczęli tracić wiarę w swój radziecki system i ideologię komunizmu.

Do 1989 roku rząd radziecki uznał, że utrzymanie kontroli nad blokiem wschodnioeuropejskim jest dla Związku Radzieckiego zbyt trudne i postanowił pozwolić mu na wybór własnej przyszłości. Po zakończeniu II wojny światowej, przy wsparciu Związku Radzieckiego, komunistyczne rządy rządziły wszystkimi tymi krajami. Zmiana polityki Związku Radzieckiego doprowadziła do upadku komunistycznych rządów w wielu takich krajach do 1990 roku: w Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, na Węgrzech, w Polsce i Rumunii.

Widząc te wszystkie wydarzenia, wiele "republik" Związku Radzieckiego chciało uzyskać niepodległość. Polityka Głasnost uwolniła również długo oczekiwany nacjonalizm w "republikach", które rząd radziecki tłumił i tuszował. Niektóre republiki próbowały uzyskać niepodległość.

Przywódcy uważali, że polityka pierestrojki jest odważnym krokiem w kierunku poprawy gospodarki. Jednak kroki te nie były zbyt silne, aby poprawić złe warunki gospodarcze lat 80. Pomimo wielu zmian, Gorbaczow i jego zespół pozostawili wiele aspektów sowieckiej gospodarki bez zmian. Na przykład kontynuowano kontrolę cen, niezmienność rubla i kontrolę rządu nad większością środków produkcji. Do 1990 r. sytuacja gospodarcza uległa pogorszeniu. Przykłady obejmują:

• Wydatki rządowe wzrosły.
• Dochody podatkowe spadły, ponieważ republiki przestały płacić podatki.
• Dochody ze sprzedaży wódki spadły, ponieważ wiele osób przestało pić.
• Rząd musiał dać pieniądze na wsparcie nierentownych gospodarstw rolnych i przemysłu.
• Rząd usunął wiele kontroli, ale nie wprowadził innych zmian w celu płynnego przejścia od kontroli państwa do wolnej gospodarki. Spowodowało to wiele problemów, w tym niską produkcję.

Przywódca Związku Radzieckiego Michaił Gorbaczow i prezydent USA Ronald Reagan zgodzili się na zmniejszenie ilości broni jądrowej.

Rozwiązanie

7 lutego 1990 roku Komitet Centralny KPZR został zmuszony do rozluźnienia kontroli nad władzą. Mniej więcej w tym samym czasie różne "republiki" Związku Radzieckiego zaczęły domagać się swojego prawa do niepodległości. Przestały one stosować się do praw centralnego rządu Związku Radzieckiego. Przestały też płacić podatki władzom centralnym (moskiewskim) Związku Radzieckiego. Osłabiły one władzę i gospodarkę Związku Radzieckiego.

Podczas wizyty Gorbaczowa w stolicy Litwy, Wilnie, w 1990 r., około 250 000 osób protestowało podczas publicznego spotkania. 11 marca 1990 r. przywódcy Litwy ogłosili swoją niezależność od Związku Radzieckiego. Jednak sowiecki rząd centralny zażądał od Litwy rezygnacji z niepodległości i wysłał Armię Radziecką, która nadal trzyma na Litwie wiele oddziałów. Rząd powiedział, że jeśli chce odejść, będzie musiał przestrzegać sowieckiej konstytucji. Związek Radziecki zrobił również blokadę gospodarczą Litwy. Estonia i Łotwa również zostały nielegalnie zajęte przez Związek Radziecki w 1940 roku. 30 marca 1990 r. przywódcy Estonii oświadczyli, że kontrola ich kraju przez Związek Radziecki od 1940 r. była nielegalna. Ogłosili również niepodległość. 4 maja 1990 r. przywódcy Łotwy rozpoczęli również proces niepodległości.

17 marca 1991 roku mieszkańcy Związku Radzieckiego zagłosowali za utrzymaniem istniejącego Związku Radzieckiego w nieco zmienionej formie. Kraje bałtyckie (Litwa, Estonia, Łotwa), Armenia, Gruzja i Mołdawia zbojkotowały głosowanie. W każdej z pozostałych dziewięciu "republik" Związku Radzieckiego większość głosujących opowiedziała się za utrzymaniem Związku Radzieckiego. W czerwcu 1991 r. odbyły się wybory w Rosyjskiej Republice Związku Radzieckiego. Borys Jelcyn otrzymał 57% głosów. Był on krytykiem Michaiła Gorbaczowa. Preferowany kandydat Gorbaczowa, były premier Nikołaj Ryżkow, otrzymał tylko 16% głosów.

Zamach stanu

20 sierpnia 1991 r. "republiki" Związku Radzieckiego zgodziły się podpisać porozumienie, które uczyniło z nich niemal niezależne republiki, ale będące częścią federacji, ze wspólnym prezydentem, polityką zagraniczną i wojskową. Jednak wiele osób nie zgadzało się z tym i chciało szybkiego przejścia na gospodarkę rynkową, nawet jeśli oznaczało to rozwiązanie Związku Radzieckiego. W KPZR i wojsku Związku Radzieckiego było wiele innych osób, które popierały jego kontynuację.

19 sierpnia 1991 r. niektórzy wysocy rangą przywódcy Związku Radzieckiego utworzyli "Państwowy Komitet ds. Sytuacji Kryzysowej". Uniemożliwili oni podpisanie wyżej wymienionego porozumienia 20 sierpnia 1991 roku. Wśród tych przywódców znaleźli się wiceprezydent Gorbaczowa Gennadij Janajew, premier Walentin Pawłow, minister obrony Dmitrij Jazow, szef KGB Władimir Kryuchkow i wielu innych wysokich rangą urzędników. W tym czasie Gorbaczow wypoczywał na Krymie). Urzędnicy ci umieścili go w areszcie domowym (w tym czasie Gorbaczow wypoczywał na Krymie). Wydali też rozkazy zakazujące wszelkiej działalności politycznej i zakazujące większości gazet.

To było jak zamach stanu. Organizatorzy spodziewali się poparcia społecznego dla ich akcji. Ale ludzie ich nie popierali. Zamiast tego popierali "Biały Dom" (biuro Jelcyna), a następnie symboliczną siedzibę rosyjskiej suwerenności. Organizatorzy zamachu próbowali, ale nie udało im się aresztować Borysa Jelcyna. Po trzech dniach, 21 sierpnia, zamach nie powiódł się. Władze zatrzymały organizatorów. Gorbaczow wrócił jako prezydent Związku Radzieckiego. Prawdziwe uprawnienia Gorbaczowa uległy jednak ograniczeniu.

Jesienią 1991 r. rząd rosyjski przejął rząd związkowy, ministerstwo po ministerstwie. W listopadzie 1991 roku Jelcyn wydał rozkaz zakazujący działalności KPZR na terenie całej Republiki Rosyjskiej. W rezultacie wielu byłych pracowników KPZRR opuściło KPZR, aby dołączyć do nowych stanowisk w nowym rządzie rosyjskim.

Po niepowodzeniu zamachu stanu, republiki Związku Radzieckiego zwiększyły swoje wysiłki na rzecz uzyskania niepodległości. W dniu 6 września 1991 r. Związek Radziecki uznał niepodległość Estonii, Łotwy i Litwy. 1 grudnia 1991 r. Ukraina ogłosiła swoją niepodległość, po tym jak 90% wyborców opowiedziało się za niepodległością Ukrainy; to naprawdę zniszczyło wszelkie nadzieje na utrzymanie Związku Radzieckiego razem, ponieważ Ukraina była drugą najpotężniejszą "republiką" po Rosji. Jedna po drugiej, pozostałych jedenaście "republik" Związku Radzieckiego również ogłosiło się jako suwerenne i niezależne państwa.

WNP

Jak wspomniano powyżej, 6 września 1991 r. Związek Radziecki uznał niepodległość Estonii, Łotwy i Litwy. Można zauważyć, że dwanaście z piętnastu republik Związku Radzieckiego podpisało 17 grudnia 1991 r. w Hadze umowę międzynarodową (Europejską Kartę Energetyczną). Podpisanie tej umowy oznaczało, że republiki te stały się praktycznie niepodległymi i suwerennymi krajami.

Pomijając już niepodległą Estonię, Łotwę i Litwę, pozostałe 12 republik, wszystkie (oprócz Gruzji) przystąpiły do Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). W grudniu 1993 r. Gruzja również przystąpiła do WNP. 26 sierpnia 2006 r. Turkmenistan opuścił stałe członkostwo i został członkiem stowarzyszonym.

Wiele osób uważało, że wraz z powstaniem Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), Związek Radziecki przestał istnieć. Wierzono, że jest to rozpad Związku Radzieckiego. Wiele innych osób uważa, że wraz z WNP Rosja nadal ma pewną kontrolę nad byłymi republikami Związku Radzieckiego.

25 grudnia 1991 roku Gorbaczow podał się do dymisji jako prezydent ZSRR. Do 31 grudnia 1991 roku wszystkie oficjalne instytucje radzieckie przestały funkcjonować w różnych "republikach" Związku Radzieckiego. Poszczególne rządy tych republik zaczęły funkcjonować. Ostatnim razem flaga radziecka przeleciała nad Kremlem.

Podsumowanie

Cztery zasady rządziły Związkiem Radzieckim: łańcuch sowietów; federacja etniczna; socjalizm państwowy; supremacja partii komunistycznej. Polityka Gorbaczowa - pierestrojka i glasnost - stworzyła sytuację, która osłabiła wszystkie powyższe cztery zasady. Wielokrotnie starał się on stworzyć krąg przywódców, którzy poparliby jego politykę. Próbował to wszystko robić, ponieważ on i jego zespół widzieli, że Związek Radziecki zmierza w kierunku długotrwałej stagnacji.

Polityka Gorbaczowa umożliwiła przywódcom różnych republik radzieckich zdobycie zaufania i wpływów. Jednocześnie spotykał się z opozycją ze strony wielu, w tym sił nacjonalistycznych i tradycyjnych komunistów. Niektórzy zaakceptowali reformy, inni chcieli kontynuacji starego systemu, a jeszcze inni chcieli całkowitej niezależności od Związku Radzieckiego i kontroli centralnej. W końcu Gorbaczow nie był w stanie zapewnić wspólnego stanowiska tych sił. Ostatecznie doprowadziło to do upadku i rozpadu Związku Radzieckiego.

Po rozwiązaniu

Bezpośrednio po rozpadzie Związku Radzieckiego Jelcyn podjął wiele kroków, aby zmienić gospodarkę Związku Radzieckiego z gospodarki socjalistycznej na kapitalistyczną. Na przykład: ograniczył wypłatę dotacji dla tracących pieniądze gospodarstw rolnych i przemysłu; zlikwidował też kontrolę nad cenami; podjął kroki na rzecz wymienialności rubla rosyjskiego. Pozwolił też wielu osobom z jego otoczenia, a także innym przedsiębiorcom, przejąć w posiadanie przedsiębiorstwa i przemysły należące wcześniej do rządu i prowadzić je jako przedsiębiorstwa prywatne. Planiści i ekonomiści uważali, że zmiany te doprowadzą do szybszego rozwoju gospodarczego. Jednak nic takiego się nie stało. Pusty cytat (pomoc)

Od czasu rozpadu Związku Radzieckiego Rosja boryka się z wieloma problemami, w tym z następującymi:

• Około 25 % ludności Rosji jest obecnie bardzo biedna i żyje poniżej granicy ubóstwa. ^[]
• Spadła średnia długość życia. To oznacza, że ludzie umierają we wczesnym wieku. ^[]
• Produkt Krajowy Brutto stał się około 50% wcześniej. ^[]

Wielu Rosjan starszego pokolenia uważa, że wcześniejszy system był lepszy. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku Rosja stanęła w obliczu wielu kryzysów w sferze politycznej, społecznej i gospodarczej. Wielu ludzi nadal uważa, że sytuacja jest nadal gorsza w porównaniu z wcześniejszymi czasami.

Powiązane strony

• Wspólnota Niepodległych Państw