Historia Żydów w Europie
Żydzi żyją w Europie od tysięcy lat, a ich rozproszenie i stosunki z rządzącymi władzami i narodami bardzo się zmieniły. Pierwotnie, w Republice Rzymskiej i Cesarstwie Rzymskim, istniała mniejszość żydowska, która miała różne prawa i relacje z Rzymianami. Po wojnach rzymsko-żydowskich w pierwszym i drugim wieku i zniszczeniu Świątyni, Żydzi zostali wypędzeni z Palestyny, co znacznie zwiększyło ich liczbę w Europie (oraz Afryce Północnej i Azji). W średniowieczu, wraz z upowszechnieniem się chrześcijaństwa i antysemityzmu chrześcijańskiego, warunki były na ogół złe, a Żydom zakazano integrowania się (mieszania) z chrześcijanami, wykonywania większości zawodów i często byli izolowani w poszczególnych częściach miast, zwanych gettami. Pozwolono im wykonywać pewne prace, których nie wolno było wykonywać chrześcijanom, jak np. pożyczanie ludziom pieniędzy na procent, co było niezbędnym elementem nowoczesnej gospodarki, ale uważane było za nieczyste lub złe dla chrześcijan. To uczyniło kilku Żydów bogatymi, ale także zwiększyło opór i prześladowania.
Żydzi zostali ostatecznie przyjęci w Polsce, której król ogłosił statut kaliski, aby ich chronić. Na przykład, chrześcijanie nie mogli zeznawać przeciwko Żydom za popełnione zbrodnie, które często prowadziły do niesprawiedliwych oskarżeń i kar. Dla wielu chrześcijan ta ochrona zwiększyła jednak ich opór. Wielu Żydów, tzw. aszkenazyjczyków, gromadziło się jednak w Europie Wschodniej z tego powodu. W Hiszpanii i Portugalii pod rządami muzułmańskimi, w tzw. okresie Al-Andalus, Żydzi byli powszechnie akceptowani, choć nie mogli uczestniczyć w rządzie. Po przywróceniu chrześcijańskich rządów na Półwyspie Iberyjskim, Żydzi byli odrzucani i prześladowani, jeśli pozostali. Niektórzy szukali schronienia w Imperium Osmańskim, które wówczas było stosunkowo tolerancyjne wobec Żydów i chrześcijan i pozwalało im na posiadanie własnych sądów i praw, pod warunkiem, że płacili podatki i nie stawiali oporu władzy osmańskiej.
Po okresie renesansu i wczesnej nowoczesności Żydzi byli coraz bardziej zintegrowani i mogli żyć otwarcie jako Żydzi w coraz większej liczbie krajów. Po Rewolucji Francuskiej, Francja i inne kraje europejskie dotknięte rządami francuskimi przez Napoleona wprowadziły świeckie prawa mające na celu zniesienie religii w sferze publicznej i asymilację Żydów, czyli traktowanie ich bardziej otwarcie jako obywateli i członków społeczeństwa, którzy mogli wierzyć w to, co chcieliby prywatnie i nadal być członkami społeczności. Inni Żydzi również zaczęli odrzucać swoją religię lub chętnie integrować się z większą społecznością, np. stając się chrześcijanami, jak ojciec brytyjskiego premiera Benjamina Disraeli, Isaac d'Israeli. W wielu krajach europejskich do XIX i XX wieku obowiązywały jednak ograniczenia w stosunku do Żydów, takie jak zakaz wykonywania niektórych zawodów lub piastowania urzędów publicznych. Wielu Żydów stało się jednak wybitnymi naukowcami lub intelektualistami publicznymi, takimi jak Karol Marks, Zygmunt Freud i Albert Einstein. Zaledwie sto lat wcześniej byłoby to niemożliwe.
Wraz z nastaniem nowoczesności i stopniowym tworzeniem republik i monarchii konstytucyjnych w całej Europie, warunki były uważane za znacznie lepsze dla Żydów. Niektórzy woleli jednak emigrować do Stanów Zjednoczonych i innych krajów amerykańskich, w tym do Argentyny, która do dziś ma dużą społeczność żydowską. Ostatecznie, Stany Zjednoczone zgromadziły największą populację żydowską poza imperium rosyjskim. Po ponownym uzyskaniu przez Polskę niepodległości po Traktacie Wersalskim, miała ona największą populację żydowską w Europie, liczącą około 3.000.000 Żydów. W Związku Radzieckim, który powstał w 1922 r., było ich prawie tyle samo. Wraz z dojściem Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech, ponownie wzrosła emigracja, do krajów Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, wspierana przez Niemców, którzy nie chcieli Żydów na terenach opanowanych przez Niemców. Więcej Żydów wyemigrowało do Palestyny, która w 1917 r. została zabrana z Turków osmańskich przez Wielką Brytanię, aby stworzyć żydowską ojczyznę dla Żydów. Hitler tymczasowo poparł tę migrację, ale Brytyjczycy byli sceptyczni, gdyż większa liczba Żydów oznaczała konflikty z miejscowymi Arabami, którzy stawiali opór żydowskiej imigracji, a między nimi a brytyjskimi wojskami w regionie doszło do kilku krwawych buntów. Wraz z II wojną światową, kontrolowane przez nazistów armie niemieckie zajęły większość Europy i zaczęły deportować Żydów na wschód, przyjmując ostatecznie politykę masowego mordowania znaną jako Holokaust. Po roku 1942 wszyscy kontrolowani przez Niemców Żydzi (z nielicznymi wyjątkami) byli wysyłani do Europy Wschodniej i zabijani lub pracowali na śmierć. Ostatecznie, przed klęską nazistowskich Niemiec w 1945 roku, zabiło to około dwóch trzecich ludności żydowskiej w Europie. Tylko społeczności żydowskie z Albanii, Danii, Szwecji, Szwajcarii, Hiszpanii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Irlandii pozostały nietknięte, a te z Włoch, Jugosławii i Rumunii zostały dotknięte w znacznie mniejszym stopniu. Wielu pozostałych Żydów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych i Palestyny, gdzie Izrael został utworzony w 1948 roku jako państwo większości żydowskiej, co spowodowało, że Europa straciła większość swojej ludności żydowskiej, a Stany Zjednoczone stały się najbardziej żydowskim krajem. Również późniejsze prześladowania w komunistycznej Polsce i innych krajach doprowadziły do zwiększenia liczby uchodźców. Spośród 3.000.000 Żydów w Polsce, mniej niż 3.000 pozostaje do dziś. We Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji istnieją jednak znaczące społeczności, porównywalne do tych sprzed wojny.
Mapa pokazująca ruchy, często wymuszone, Żydów w okresie średniowiecza.
Mapa z kolorami pokazująca wpływ II wojny światowej i Holokaustu na społeczności żydowskie. W sumie w czasie wojny zginęło około 2/3 Żydów.
Mapa pokazująca wzrost lub spadek liczby Żydów w latach 1945-2010. W większości krajów po wojnie miała miejsce emigracja żydowska, a na przykład we Francji nastąpił wzrost liczby ludności żydowskiej.
Pytania i odpowiedzi
P: Kiedy Żydzi po raz pierwszy przybyli do Europy?
O: Żydzi mieszkają w Europie od tysięcy lat, od czasów Republiki Rzymskiej i Cesarstwa Rzymskiego.
P: Jakie wydarzenie spowodowało duży napływ ludności żydowskiej do Europy?
O: Po wojnach rzymsko-żydowskich w I i II wieku i zniszczeniu Świątyni, Żydzi zostali wypędzeni z Palestyny, co znacznie zwiększyło ich liczbę w Europie (oraz w Afryce Północnej i Azji).
P: Jak chrześcijański antysemityzm wpłynął na Żydów w średniowieczu?
O: W średniowieczu, wraz z rozpowszechnieniem się chrześcijaństwa i chrześcijańskiego antysemityzmu, warunki dla Żydów były ogólnie złe. Zabroniono im integrować się (mieszać) z chrześcijanami, wykonywać większość zawodów i często byli odosobnieni w określonych częściach miast, zwanych gettami.
P: Jak Polska chroniła swoją ludność żydowską?
O: Król Polski ogłosił Statut Kaliski, aby ich chronić. Na przykład chrześcijanie nie mogli zeznawać przeciwko Żydom za popełnienie przestępstw, które powszechnie prowadziły do niesprawiedliwych oskarżeń i kar.
P: Jak Francja zareagowała na swoją ludność żydowską po Rewolucji Francuskiej?
O: Po Rewolucji Francuskiej Francja wprowadziła świeckie prawa mające na celu zniesienie religii w sferze publicznej i asymilację Żydów, traktując ich bardziej otwarcie jako obywateli i członków społeczeństwa, którzy prywatnie mogą wierzyć w co chcą.
P: Jaka była polityka Hitlera wobec Żydów europejskich przed II wojną światową?
O: Przed rozpoczęciem II wojny światowej Adolf Hitler popierał emigrację Żydów europejskich do innych krajów, takich jak Palestyna czy Ameryka, ale ostatecznie przyjął politykę masowych mordów znaną jako Holokaust, w ramach której wszyscy Żydzi znajdujący się pod kontrolą niemiecką mieli być wysyłani na wschód lub obrabiani na śmierć.
P: Jak wygląda dzisiejsza populacja żydowska w porównaniu z tą sprzed II wojny światowej?
O: Obecnie we Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji pozostały znaczne społeczności żydowskie, porównywalne z tymi sprzed II wojny światowej, jednak wiele krajów utraciło większość, jeśli nie całą swoją ludność żydowską w wyniku okupacji przez nazistowskie Niemcy podczas II wojny światowej, jak na przykład Polska, gdzie z 3 milionów przed II wojną światową pozostało tylko 3 000 osób.
