Waśń
Waśń (wymówiona /ˈfjuːd/) (zwana również waśnią krwi lub wendettą) jest długotrwałym argumentem lub walką pomiędzy stronami. W większości przypadków dotyczy ona całych rodzin lub klanów. Ludzie są postrzegani jako winni, nie dlatego, że coś zrobili, ale dlatego, że byli widziani z innymi ludźmi (którzy są uważani za winnych). To jest nazywane winą przez związek.
Wstrząsy zaczynają się, ponieważ jedna ze stron uważa, że została zaatakowana, obrażona lub w inny sposób skrzywdzona przez drugą stronę. Intensywne uczucia urazy wywołują początkową zemstę, która powoduje, że druga strona czuje się tak samo. Spór ten jest następnie podsycany przez długotrwały cykl przemocy odwetowej. Ten trwający cykl prowokacji i odwetu bardzo utrudnia pokojowe zakończenie sporu. W feudach często biorą udział członkowie rodziny i/lub współpracownicy pierwotnych stron. Mogą one trwać przez pokolenia.
Aż do wczesnego okresu nowożytnego waśni uznawano za legalne instrumenty prawne. Państwo lub władca tworzyli nawet prawa dla pewnych aspektów feud. Kiedy nowoczesne centralizujące się państwa zapewniły i egzekwowały monopol na legalne użycie siły, feudały stały się nielegalne, a pojęcie to nabrało obecnego negatywnego wydźwięku.
Waśń krwi / awendetta
Waśń krwi to waśń z cyklem przemocy odwetowej, z krewnymi kogoś, kto został zabity lub w inny sposób skrzywdzony lub zhańbiony. Skrzywdzona osoba chce wtedy zemsty i zabija winowajców lub karze ich w inny sposób. Jeśli nie może dostać winowajców, robi to do ich krewnych. Historycznie, słowo wendetta zostało użyte, aby oznaczać krwawą feudę. Słowo to jest włoskie i pochodzi z łacińskiego słowa vindicta, "zemsta". W czasach nowożytnych słowo to oznacza również wszelkie inne długotrwałe waśni, niekoniecznie związane z rozlewem krwi.
Historia Vendetta
Pierwotnie wendetta była krwawą kłótnią pomiędzy dwoma rodzinami. Kinomani ofiary chcieli zemścić się za jej śmierć, zabijając albo osoby odpowiedzialne za zabójstwo, albo niektórych z ich krewnych. Zazwyczaj najbliższy męski krewny zabitego lub pokrzywdzonego utrzymuje wendettę, ale inni członkowie rodziny również mogą to zrobić. Jeśli sprawca zaginął lub był już martwy, zemsta może rozciągnąć się na innych krewnych.
Vendetta jest typowa dla społeczeństw o słabych rządach prawa lub takich, w których państwo nie uważa się za odpowiedzialne za pomoc w tego rodzaju sporach. W takich społeczeństwach więzy rodzinne i pokrewieństwa są głównym źródłem władzy. Cała rodzina jest uważana za odpowiedzialną za to, co zrobiła jedna z nich. Czasami nawet dwie oddzielne gałęzie tej samej rodziny mogą dojść do ciosów w jakiejś sprawie.
Dziś praktyka wendetty prawie zniknęła w społeczeństwach, w których funkcjonują organy ścigania. Tam, prawo karne karze łamiących prawo.
W starożytnej Grecji Homerskiej praktyka osobistej zemsty na sprawcach była uważana za naturalną i zwyczajową: "W greckiej moralności odwetu jest prawo do wendety...". Vendetta jest wojną, tak jak wojna jest nieokreśloną serią wendet, a takie akty zemsty są sankcjonowane przez bogów".
Starożytne plemiona hebrajskie uważały, że obowiązkiem jednostki i rodziny jest pomścić zło w imię Boga. Osoba, która umieściła pierwszego agresywnego zabójcę, otrzymała specjalne imię: go'el haddam, krwiożerca lub krwiodawca (nr 35: 19, itd.). Sześć miast schronienia zostało stworzonych, aby zapewnić oskarżonemu fazę "ochłodzenia", jak również odpowiedni proces. Jak stwierdza Oksfordzka Towarzyszka Biblii: "Ponieważ życie było postrzegane jako święte (Rdz 9.6), nie można było dać żadnej sumy pieniędzy z krwi jako rekompensaty za utratę życia niewinnej osoby; to musiało być 'życie za życie'". (Exod. 21.23; Deut. 19.21)".
Według średniowiecznego Marca Blocha: "Średniowiecze, od początku do końca, a zwłaszcza epoka feudalna, żyły pod znakiem prywatnej zemsty. Oczywiście ciężar spoczywał przede wszystkim na skrzywdzonym człowieku; zemsta została mu narzucona jako najświętszy z obowiązków...". Samotny człowiek mógł jednak niewiele zrobić. Co więcej, najczęściej była to śmierć, która musiała zostać pomszczona. W tym przypadku grupa rodzinna weszła do akcji i powstała faida (feud), aby użyć starego germańskiego słowa, które stopniowo rozprzestrzeniło się po całej Europie - "zemsta krewnych, którą nazywamy faidą", jak to wyraził niemiecki kanonista. Żaden obowiązek moralny nie wydawał się bardziej święty niż ten... Dlatego też wszyscy krewni, oddani jako reguła pod dowództwo wodza, podjęli broń, aby ukarać morderstwo jednego z jego członków lub tylko zło, którego on doznał" (Marc Bloch, trans. L. A. Manyon, Feudal Society, Vol. I, 1965, str. 125-126).
Celtycki fenomen waśni krwi domagał się "oko za oko" i zwykle schodził w morderstwo. Nieporozumienia między klanami mogą trwać przez pokolenia w Szkocji i Irlandii. Ze względu na celtyckie dziedzictwo wielu białych mieszkających w Appalachii, seria przedłużających się gwałtownych incydentów w Kentucky i Zachodniej Wirginii pod koniec XIX w. nazywana była powszechnie feudami, co częściowo wynikało z dziewiętnastowiecznej popularności Williama Shakespeare'a i Sir Waltera Scotta, autorów, którzy napisali półhistoryczne relacje z krwawych kłótni. Incydenty te, z których najbardziej znanym był wątek Hatfielda-McCoya, regularnie pojawiały się w gazetach wschodnich Stanów Zjednoczonych między rokiem 1880 a początkiem XX wieku. Chociaż były one interpretowane jako takie w tamtym czasie, nie ma powodów, aby sądzić, że te amerykańskie incydenty miały jakikolwiek związek z "feudingiem" w Europie wieki wcześniej.
Wyścigi rydwanów w Imperium Bizantyjskim obejmowały również kluby wyścigowe. Blues i Zieloni byli czymś więcej niż tylko zespołami sportowymi. Zdobyli oni wpływy w sprawach wojskowych, politycznych i teologicznych. Niebiesko-zielona rywalizacja często wybuchała w czasie wojny gangów, a przemoc uliczna narastała za panowania Justina I. Kulminacją zamieszek były zamieszki Nika w 532 r. n.e. za panowania Justyniana I, kiedy to prawie połowa miasta została spalona lub zniszczona, a dziesiątki tysięcy ludzi zginęło.
Płaskowyż środkowoazjatycki (na północ od Chin) w czasach młodości Genghis Khan był podzielony na kilka koczowniczych plemion lub konfederacji - wśród nich Naimanów, Merkitów, Ujgurów, Tatarów, Mongołów i Keraitów - wszystkie te plemiona były wybitne same w sobie i często nieprzyjazne dla siebie, o czym świadczą częste naloty, zemsty i grabieże.
W feudalnej przeszłości Japonii klasa samurajów podtrzymywała honor swojej rodziny, klanu lub swojego pana przez katakiuchi (敵討ち), lub morderstwa z zemsty. Zabójstwa te mogą dotyczyć także krewnych przestępcy. Podczas gdy niektóre wendety były karane przez rząd, takie jak ta z 47 Roninów, inne otrzymywały oficjalne pozwolenie z określonymi celami.
W Reichstagu Świętego Cesarstwa Rzymskiego w Wormacji w 1495 r. zniesiono prawo do feudacji. Reforma cesarska ogłosiła "wieczny pokój publiczny" (Ewiger Landfriede), aby położyć kres obfitym feudom i anarchii zbójniczych baronów oraz określiła nową, stojącą armię cesarską, która miała egzekwować ten pokój. Potrzeba było jednak jeszcze kilku dziesięcioleci, aby nowa regulacja została powszechnie przyjęta. Na przykład w 1506 r. rycerz Jan Kopidlansky zabił kogoś w Pradze, a rajcowie miejscy skazali go na śmierć i kazali rozstrzelać. Brat Jiri Kopidlansky zemścił się, kontynuując okrucieństwa.
Przeciętnie ponad jedna trzecia mężczyzn z Ya̧nomamö zmarła na skutek działań wojennych. Relacje misjonarzy przybyłych na ten teren opisują ciągłą walkę w plemionach o kobiety lub prestiż, a także dowody ciągłych działań wojennych o zniewolenie sąsiednich plemion, takich jak Macu, przed przybyciem europejskich osadników i rządu.
Klan Gordon był w pewnym momencie jednym z najpotężniejszych klanów w środkowej Szkocji. Waśni i bitwy klanowe były częste, zwłaszcza z Klanem Cameron, Klanem Murray, Klanem Forbes i Konfederacją Chattan.
Na Korsyce wendetta była kodeksem społecznym, który wymagał od Korsykanów zabicia każdego, kto skrzywdził honor rodziny. Szacuje się, że w latach 1683-1715 prawie 30.000 ze 120.000 Korsykanów straciło życie z powodu wendety.
Na przestrzeni dziejów, Manioci - jedna z najtwardszych populacji Grecji - byli znani przez swoich sąsiadów i wrogów jako nieustraszeni wojownicy, którzy praktykują krwawe waśni. Niektóre wendety ciągnęły się miesiącami, a czasem latami. Zaangażowane rodziny zamykały się w swoich wieżach, a kiedy miały szansę, mordowały członków przeciwnej rodziny.
Kraj Basków w późnym średniowieczu był spustoszony gorzkimi wojnami partyzanckimi pomiędzy lokalnymi rodzinami rządzącymi. W Nawarrze konflikty te uległy polaryzacji w wyniku gwałtownej walki pomiędzy partiami Agramont i Beaumont. W Biscay, dwie główne walczące frakcje nazywały się Oinaz i Gamboa. (por. Guelfy i Ghibelliny we Włoszech). Wysokie budowle obronne ("wieże") wzniesione przez miejscowe rodziny szlacheckie, z których nieliczne przetrwały do dziś, były często niszczone przez pożary, niekiedy dekretem królewskim.
Leontij Łyulje, znawca warunków na Kaukazie, pisał w połowie XIX wieku: "Wśród ludu górskiego waśń krwi nie jest niepohamowanym, stałym uczuciem, jak wendetta jest wśród Korsykanów". To raczej obowiązek narzucony przez opinię publiczną." W Dagestani aul Kadar, jedna z takich krwawych kłótni pomiędzy dwoma antagonistycznymi klanami trwała prawie 260 lat, od XVII wieku do lat sześćdziesiątych XIX wieku.
Alternatywą dla waśni były pieniądze z krwi (lub w kulturze nordyckiej były to pieniądze z krwi), które wymagały pewnego rodzaju zapłaty od osób odpowiedzialnych za bezprawną śmierć (nawet przypadkową). Jeśli te płatności nie zostałyby dokonane lub zostałyby odrzucone przez urażoną stronę, doszłoby do krwawej waśni.
Vendetta w czasach współczesnych
Vendetta jest podobno nadal praktykowana na niektórych obszarach we Francji (zwłaszcza na Korsyce) i we Włoszech (zwłaszcza na Sycylii, Sardynii, w Kampanii, Kalabrii, Apulii i innych obszarach południowych Włoch), na Krecie (Grecja), wśród klanów kurdyjskich w Iraku i Turcji, w północnej Albanii, wśród pasztunów w Afganistanie, wśród klanów somalijskich, nad ziemią w Nigerii, w Indiach (waśń kastowa wśród rywalizujących ze sobą grup hinduistycznych), między rywalizującymi plemionami w północno-wschodnim indyjskim stanie Assam, wśród rywalizujących ze sobą klanów w Chinach i na Filipinach, wśród arabskich Beduinów i plemion arabskich zamieszkujących góry Jemenu oraz między szyitami i sunnitami w Iraku, w południowej Etiopii, wśród góralskich plemion Nowej Gwinei, w Swanetii, na górzystych obszarach Dagestanu, w wielu północnych obszarach Gruzji i Azerbejdżanu, w wielu republikach północnego Kaukazu i zasadniczo wśród czeczeńskich czubków, gdzie osoby szukające zemsty nie akceptują ani nie szanują lokalnego organu ścigania. Wendetta są na ogół podżegane przez postrzeganą lub rzeczywistą obojętność w imieniu lokalnych organów ścigania.
W Albanii po ponad 40 latach od zniesienia przez albańskich komunistów pod przywództwem Envera Hoxha, na obszarach wiejskich powróciła krwawa waśń. Ponad 5 500 albańskich rodzin jest obecnie zaangażowanych w krwawe spory. Obecnie ponad 20.000 mężczyzn i chłopców żyje pod wszechobecnym wyrokiem śmierci z powodu krwawych rozruchów. Od 1992 roku co najmniej 10.000 Albańczyków zostało zabitych z powodu waśni krwi.
Wzajemna wendetta może przekształcić się w błędne koło kolejnych zabójstw, odwetu, kontrataków i wszelkich działań wojennych, które mogą zakończyć się wzajemnym wymarciem obu rodzin. Często zapomina się o pierwotnej przyczynie, a waśń toczy się dalej tylko dlatego, że postrzega się, iż zawsze istniała waśń.
W The Godfather jest scena, w której Michael Corleone, ukrywający się przed policją amerykańską na Sycylii, przechadza się przez wioskę ze swoimi dwoma ochroniarzami. Michael pyta, "Gdzie są wszyscy ludzie?" Ochroniarz odpowiada: "Wszyscy nie żyją od wendetty."
Niektóre z wojen gangów pomiędzy zorganizowanymi grupami przestępczymi są w rzeczywistości formami wendetty, gdzie organizacja przestępcza (jak "rodzina" mafijna) zajęła miejsce krewnych krwi.
Ufortyfikowana wieża używana jako schronienie dla mężczyzn zaangażowanych w krwawą feudę, którzy są podatni na atak. Thethi, północna Albania.
Wieże obronne zbudowane przez waśniące się klany Swanetii, góry Kaukazu.
W Jemenie wiejskim władza państwowa jest słaba, a spory między plemionami są często rozwiązywane za pomocą przemocy.
Literatura
- Jonas Grutzpalk: Blood Feud i Modernity. Teoria Maxa Webera i Émile'a Durkheima. W: Journal of Classical Sociology 2 (2002); s. 115-134.[1]
Powiązane strony
- Klan
- Mafia
- Przemoc
Pytania i odpowiedzi
P: Co to jest waśń?
O: Waśń to długotrwały spór lub walka między stronami, zwykle obejmująca całe rodziny lub klany.
P: Jak w przypadku waśni wygląda kwestia winy przez skojarzenie?
O: W waśniach ludzie są postrzegani jako winni nie dlatego, że coś zrobili, ale dlatego, że byli widziani z innymi osobami, które uważa się za winne. Nazywa się to winą przez skojarzenie.
P: Co wywołuje początkową zemstę w waśni?
O: Intensywne uczucia urazy wywołują pierwszą zemstę w waśni, gdy jedna ze stron uważa, że została zaatakowana, obrażona lub w inny sposób skrzywdzona przez drugą stronę.
P: Jak trudno jest zakończyć waśń pokojowo?
O: Pokojowe zakończenie waśni może być bardzo trudne ze względu na ciągły cykl prowokacji i odwetu, który ją napędza.
P: Kto jeszcze może być zaangażowany w waśń oprócz pierwotnych stron?
O: W waśń mogą się zaangażować członkowie rodziny i/lub współpracownicy pierwotnych stron.
P: Jak długo może trwać waśń?
O: Waśń może trwać przez pokolenia.
P: Czy istniała kiedykolwiek jakaś legalność związana z prowadzeniem waśni?
O: Aż do wczesnego okresu nowożytnego posiadanie i uczestniczenie w waśniach było uważane za legalne i nawet istniały prawa związane z pewnymi ich aspektami.
