Parsifal (opera)

Muzyczne tło opery

Wagner zrobił więcej niż jakikolwiek inny kompozytor w XIX wieku, aby zmienić sposób, w jaki ludzie słuchali opery. W XVIII wieku ludzie chodzili do opery i siedzieli w swoich lożach, aby rozmawiać z innymi ludźmi i być widzianym. Kompozytorzy pisali opery z wielkimi ariami, które pozwalały śpiewakom popisywać się swoimi umiejętnościami i wywoływać aplauz publiczności.

Wagner to wszystko zmienił. Wkrótce stworzył opery, w których nie ma różnicy między recytatywem (w którym opowiada się historię) a ariami (wielkimi pieśniami dla solistów). Muzyka jego późniejszych oper, zwłaszcza Parsifala, jest jak długa, ciągła linia o bogatej, romantycznej harmonii. Muzyka rozwija się logicznie, z motywami przewodnimi (bardzo krótkie utwory muzyczne, które reprezentują konkretne osoby lub idee), które pomagają muzyce i historii rozwijać się.

Opowieść o Parsifalu

Opowieść o Parsifalu i Świętym Graalu przetrwała w kilku formach, które pochodzą z lat 1170-1220. Wagner, który zawsze sam pisał słowa do swoich oper, wykorzystał mieszankę kilku z tych wersji historii, aby dopasować je do swoich pomysłów na operę. Parsifal to młody człowiek, który jest "czystym głupcem", co oznacza, że jest niewinnym, dobrym człowiekiem, który powoli zaczyna rozumieć świat. Święty Graal to kielich, z którego rzekomo pił Jezus Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy. Święta Włócznia to włócznia, którą rzekomo rzymski żołnierz przebił bok Jezusa, gdy ten był umieszczony na krzyżu. Święty Graal i Święta Włócznia to święte relikwie (rzeczy z przeszłości), które zostały przekazane Titurelowi i jego grupie chrześcijańskich rycerzy, aby się nimi opiekowali. Titurel zbudował zamek Montsalvat, wysoko na leśnych skałach, aby ich strzec. W szczególności musi on uważać na Klingsora, który mieszka w pobliżu. Klingsor jest magiem, który ma ogród pełen pięknych dziewcząt-kwiatów. Panny te są w jego mocy. Jedną z nich jest Kundry. Udało się jej już zwabić kilku młodych rycerzy do władzy Klingsora. Nawet syn Titurela, Amfortas, nie mógł oprzeć się pokusie Kundry. Zabrano mu włócznię i został ciężko ranny, zanim go uratowano. Na początku opery leży pogrążony w bólu. Jedyną rzeczą, która mogłaby uleczyć ranę, byłby dotyk Świętej Włóczni, którą teraz posiada Klingsor, a jedyną osobą, która mogłaby ją odzyskać, jest "czysty głupiec", młody człowiek, który nie wie nic o złu tego świata i który potrafi oprzeć się pięknu kwiatowych dziewic.

Historia opery

Akt I

Operę rozpoczyna orkiestrowe preludium (Wagner nie nazywa go "uwerturą"). Gdy podnosi się kurtyna, Gurnemanz, jeden z wyższych rycerzy, budzi dwóch śpiących służących. Klękają oni i modlą się, gdy król Amfortas jest znoszony na łożu do leśnego jeziora, by wykąpać ranę. Kundry przybywa na koniu, szukając czegoś, co uleczy ranę (gdy Kundry jest z dala od Klingsora, nie jest w jego mocy. Czuje, że to z jej winy Amfortas został zraniony. Kiedy Kundry nie jest w mocy Klingsora, jest wiernym posłańcem Graala).

Nagle ranny łabędź (ptak święty dla rycerzy Graala) pada martwy u stóp Gurnemanza. Łabędź został zabity przez Parsifala. Nie wiedział, że źle postąpił, ale kiedy rycerze go pojmują, uświadamia sobie swoją winę i łamie strzałę. Rycerze pytają go o imię, ale Parsifal odpowiada, że nie wie, jak się nazywa i skąd pochodzi. Nagle rycerze uświadamiają sobie, że Parsifal jest czystym głupcem, którego potrzebują, a który może zdobyć Świętą Włócznię.

Scena się zmienia. Rycerze przystępują do komunii. Amfortas strasznie cierpi, ale musi spełnić swój obowiązek podczas ceremonii. Kiedy pokazany zostaje Święty Graal, mieni się on jasno w sali. Rycerze padają na kolana. Tylko Parsifal zdaje się nie rozumieć sensu tego wszystkiego.

Akt II

Scena jest magiczny ogród Klingsora przy jego zamku. Kundry został przywołany przez niego jest teraz zupełnie inna: ona nie ma mocy własnej, i jest kontrolowana i dręczona przez Klingsor. Klingsor zauważa z daleka Parsifala, którego się spodziewa, i wysyła swoich magicznych rycerzy do walki z nim, spodziewając się, że zostaną pokonani przez Parsifala. Pokojówki, żony rycerzy, widzą Parsifala i wołają go po imieniu. Nikt nigdy wcześniej nie nazwał go po imieniu. Kiedy jedna z nich całuje jego usta, nagle uświadamia sobie, co ma zrobić. Teraz pamięta wszystko, co wydarzyło się w I akcie i rozumie jego znaczenie. Odrzuca pannę na bok. Pojawia się Klingsor i rzuca włócznią w Parsifala, ale magicznie zatrzymuje się ona nad głową Parsifala. Parsifal chwyta ją i robi znak krzyża. Zamek zostaje zniszczony, ogrody znikają, a on odchodzi z powrotem do Graala.

Akt III

Po trwającej wiele lat podróży Parsifal wraca do lasu Graala. Gurnemanz jest już bardzo stary. Kundry pracuje dla rycerzy. Sam Parsifal jest przebrany za czarnego rycerza. Kundry rozpoznaje go, ale Gurnemanz nie. Irytuje się, że w ten święty dzień (Wielki Piątek) przybywa uzbrojony nieznajomy. Parsifal rzuca włócznię w ziemię, odkłada broń i zdejmuje hełm. Gurnemanz orientuje się, kto to jest. Pomaga mu ubrać się jak na rycerza Graala przystało. Kundry obmywa mu stopy i suszy je swoimi długimi włosami. Gurnemanz błogosławi głowę Parsifala. Parsifal jest teraz rycerzem Graala i chrzci Kundry. Titurel właśnie umarł, a Amfortas, wciąż strasznie cierpiący, wychodzi, by odkryć Graala. Wchodzi Parsifal i dotyka rany czubkiem włóczni. Ból Amfortasa zamienia się w szczęście, kapliczka zostaje otwarta, Graala otacza światło. Rycerze klękają, Kundry umiera spokojnie. Wszystko zostało wybaczone. Muzyka kończy się kulminacją opartą na motywach przewodnich Świętego Graala i Sakramentu.

Parsifal, Akt 1. Scenografia Arnaldo dell'Ira ok. 1930 r.


Parsifal pocztówka ok. 1900, artysta nieznany


Parsifal, Akt 3. Scenografia Paul von Joukowsky, 1882.

Przedstawienia "Parsifala

Do 1903 roku Festspielhaus w Bayreuth był jedynym miejscem, w którym można było wystawiać operę Wagnera Parsifal. W 1903 roku opera została wystawiona w Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Wkrótce zaczęto ją wystawiać także w innych miejscach.

Wagner lubił opisywać Parsifala jako "ein Bühnenweihfestspiel" ("sztukę festiwalową na konsekrację sceny"). W Bayreuth tradycją stało się, że po pierwszym akcie opery nie ma oklasków.

Dyrygentem pierwszego przedstawienia był Hermann Levi, nadworny dyrygent Opery Monachijskiej. Wagner sprzeciwił się, by Parsifalem dyrygował Żyd (ojciec Leviego był rabinem). Wagner najpierw zasugerował, by Levi przeszedł na chrześcijaństwo, na co Levi się nie zgodził. Wagner napisał wtedy do króla Ludwika, że zdecydował się przyjąć Leviego. I to pomimo tego, że (jak twierdził) otrzymywał skargi, że "ze wszystkich dzieł, to najbardziej chrześcijańskie z dzieł" powinno być prowadzone przez Żyda. Król wyraził z tego powodu zadowolenie. Powiedział, że "istoty ludzkie są w zasadzie wszyscy braćmi". Wagner pisał do króla, że "uważa rasę żydowską za urodzonego wroga czystej ludzkości i wszystkiego, co w niej szlachetne".

Festspielhaus w latach 70-tych XIX wieku