Ticino

Geografia

Kanton Ticino znajduje się na południu Szwajcarii. Jest prawie w całości otoczony przez Włochy, które leżą na jego wschodzie, zachodzie i południu. Na północy leżą kantony Valais i Uri, na północnym wschodzie kanton Graubünden.

Jego powierzchnia wynosi 2.812 km², z czego około trzech czwartych uważa się za produktywne. Lasy pokrywają około jednej trzeciej powierzchni, ale również jeziora Maggiore i Lugano stanowią znaczną część całkowitej powierzchni. Jeziora te znane są pod wyżej wymienionymi nazwami, ale oficjalnie nazywa się jezioro Verbano i jezioro Ceresio.

Kanton jest podzielony geograficznie na dwie części przez przełęcz Monte Ceneri. Północna, bardziej górzysta część, zwana Sopraceneri, jest utworzona przez dwie główne szwajcarskie doliny wokół jeziora Maggiore: Ticino Valley i Maggia Valley. Południowa część, zwana Sottoceneri, to region wokół jeziora Lugano.

Rzeka Ticino jest największą rzeką w kantonie. Odwadnia ona większą część kantonu, przepływając z północnego zachodu przez dolinę Bedretto i dolinę Leventina, aby wpłynąć do jeziora Maggiore w pobliżu Locarno. Jej głównymi dopływami są Brenno w dolinie Blenio i Moesa w dolinie Mesolcina w Graubünden. Ziemie kantonu są ukształtowane przez rzekę, która w swojej środkowej części tworzy szeroką dolinę, znaną powszechnie jako Riwiera.

Zachodnie ziemie kantonu są jednak osuszane przez rzekę Maggię. Dolina Verzasca znajduje się pomiędzy rzeką Ticino a rzeką Maggia. Znajduje się tam również mniejszy obszar, który wpływa bezpośrednio do jeziora Lugano. Większa część tego terenu znajduje się w Alpach, ale niewielki obszar jest częścią równiny Padu, który odwadnia północną część Włoch.

Jezioro Lugano

Historia

W czasach starożytnych tereny dzisiejszego Ticino były zasiedlane przez celtyckie plemię Lepontii. Później, prawdopodobnie za panowania Augusta, stało się ono częścią Cesarstwa Rzymskiego. Po upadku Cesarstwa Zachodniego, było pod rządami Ostrogotów, Lombardów i Franków. Około 1100 r. było to centrum walk między wolnymi gminami Mediolanu i Como: w XIV w. zostało ostatecznie nabyte przez Visconti, książąt mediolańskich. W XV w. Konfederacja Szwajcarska podbiła doliny na południe od Alp w trzech oddzielnych podbojach.

Kanton Uri podbił dolinę Leventina w 1440 roku. W latach 1403-1422 niektóre z tych ziem zostały już zaanektowane przez siły z Uri, ale następnie utracone. W drugim podboju Uri, Schwyz i Nidwalden zdobyły w 1500 roku miasto Bellinzona i Riwierę. Niektóre z tych ziem i samo miasto Bellinzona zostało wcześniej przyłączone przez Uri w 1419 roku, ale w 1422 roku ponownie przegrało. Trzeci podbój został dokonany przez wojska z całej Konfederacji (w tym czasie było to 12 kantonów). W 1512 r. Locarno, Dolina Maggii, Lugano i Mendrisio zostały przyłączone. Następnie górna dolina rzeki Ticino, od św. Gottharda do miasta Biasca (Leventina Valley) była częścią kantonu Uri. Pozostałe tereny (Baliaggi Ultramontani, Ennetbergische Vogteien, Bailiwicks Beyond the Mountains) były zarządzane przez Dwanaście Kantonów.

Ziemie kantonu Ticino są ostatnimi ziemiami, które zostały zdobyte przez Konfederację Szwajcarską. (Po bitwie pod Marignano w 1515 r. król Francji Franciszek I pokonał Konfederatów i zrezygnował z dalszych podbojów). W lutym 1798 r. próba aneksji przez Republikę Cisalpejską została odparta przez ochotniczą milicję w Lugano. W latach 1798-1803, w okresie Republiki Helwickiej, okręgi Bellinzona i Lugano były oddzielnymi kantonami, ale w 1803 r. oba zostały połączone w kanton Ticino, który w tym samym roku dołączył do Konfederacji Szwajcarskiej jako pełnoprawny członek. W czasie wojen napoleońskich wielu Ticino (jak w przypadku innych Szwajcarów) służyło w szwajcarskich jednostkach wojskowych sprzymierzonych z Francuzami.

Do roku 1878 trzy największe miasta, Bellinzona, Lugano i Locarno, zmieniały się na przemian jako stolica kantonu. W 1878 r. Bellinzona stała się jednak jedyną i stałą stolicą kantonu.

Obecna konstytucja [1] pochodzi z 1997 roku. Poprzednia konstytucja, mocno zmodyfikowana, pochodzi z 1830 roku, prawie 20 lat przed konstytucją obecnej Konfederacji Szwajcarskiej.

Rząd

Parlament kantonalny to Wielka Rada (z Włoch: Gran Consiglio), licząca 90 członków, a rząd (Consiglio di Stato) liczy 5 członków (Consiglieri di Stato). W obu radach członkowie są wybierani w systemie proporcjonalnym. Kanton wysyła dwóch zastępców do Szwajcarskiej Rady Stanu (izba wyższa), a ośmiu zastępców do Rady Narodowej (izba niższa). Stolicą regionu jest Bellinzona.

Rolnictwo

Główną produkcją rolną jest wino, głównie merlot, rodzaj czerwonego wina. Po nim następuje sadownictwo, produkcja mleka i serów.

Gospodarka

Pagórkowate zbocza kantonu są intensywnie wykorzystywane do produkcji energii wodnej. Wyprodukowana energia elektryczna jest wykorzystywana w domu i sprzedawana na eksport. Na terenach północnych prowadzona jest hodowla bydła. Produkcja wina ma duże znaczenie w kantonie i jest eksportowana głównie do innych obszarów w Szwajcarii. Winnice są w większości skoncentrowane w południowej części kantonu, gdzie klimat jest cieplejszy. Inne produkty rolne obejmują kukurydzę (kukurydza), ziemniaki, tytoń i warzywa.

Pogoda w kantonie jest często odwrotna do tej na północ od Alp. Ten, i ogólnie cieplejszy klimat, przyciąga wielu turystów z innych kantonów szwajcarskich. Jeziora wraz ze słońcem są uważane za atrakcyjne. Turystyka jest najważniejszym czynnikiem gospodarczym w kantonie.

Istnieje również przemysł lekki, skupiony głównie wokół trzech największych miast Lugano, Locarno i Bellinzona.

Kanton jest dobrze połączony z resztą Szwajcarii. Pod masywem Gottharda znajdują się tunele, zarówno kolejowe jak i drogowe. Kanton Grisons (Graubünden) jest połączony bezpośrednim połączeniem autokarowym, podczas gdy kanton Valais jest połączony koleją przez tunel na Przełęczy Simplon. Istnieją dobre połączenia kolejowe z Mediolanem i Rzymem we Włoszech, a także z Niemcami przez Bazyleę i Zurych.

Ze względu na handel turystyczny w górach znajduje się wiele małych linii kolejowych w malowniczych rejonach. Sporty zimowe są ważne, mimo że są mniej rozwinięte.

W kantonie Ticino znajdują się dwa główne ośrodki edukacyjne i badawcze. Uniwersytet Szwajcarii włoskojęzycznej (USI, Università della Svizzera Italiana) jest jedynym uniwersytetem szwajcarskim nauczającym w języku włoskim. Natomiast Uniwersytet Nauk Stosowanych Szwajcarii Włoskojęzycznej (SUPSI, Scuola Universitaria Professionale della Svizzera Italiana) jest profesjonalną szkołą szkoleniową skoncentrowaną na praktycznej metodzie nauczania w dziedzinie sztuki stosowanej, gospodarki, pracy socjalnej, technologii i nauk o produkcji.

W Ticino ukazują się trzy gazety codzienne: Corriere del Ticino, La Regione, i Giornale del Popolo. Są to jedyne włoskie dzienniki w Szwajcarii.

Język

Językiem urzędowym i tym, którym posługuje się większość komunikacji pisemnej, jest język włoski. W komunikacji ustnej nadal dobrze zachowały się odmiany Lombard Zachodni (Ticinese), choć ustępują miejsca językowi włoskiemu (zwłaszcza w miastach Lugano, Ascona i Locarno oraz wśród młodszych pokoleń). Są one dalej podzielone na odmiany lokalne, przy czym północne doliny mówią dialektem bardziej zbliżonym do Romansch, czwartego języka urzędowego Szwajcarii. Istnieje pewna ilość literatury popularnej (wiersze, komedie, itp.) w języku tykańskim, a państwowe radio i telewizja regularnie nadają programy w języku tykańskim (głównie komedie).

Religia

Populacja jest w większości rzymskokatolicka (75%) lub protestancka (7%). Około 2% z nich to prawosławni lub muzułmanie.

Obwody

Kanton Ticino podzielony jest na 8 dzielnic (distretti) i 38 kół (circoli):

• Distretto di Mendrisio
• Distretto di Lugano
• Distretto di Locarno
• Dystrykt Vallemaggia
• Distretto di Bellinzona
• Distretto di Riviera
• Distretto di Blenio
• Distretto di Leventina

Stara fotografia Lugano autorstwa Prokudina-Gorskiego z lat 1905-1910

Gminy

W kantonie znajduje się 195 gmin (stan na luty 2006 r.). Gminy te (comuni) są zgrupowane w 38 okręgach (okręgach lub podokręgach), które z kolei są zgrupowane w okręgach (distretti). Od końca 1990 r. realizowany jest projekt grupowania niektórych gmin razem (ponieważ są one małe).

Widok Morcote