Więzienie Spandau

Historia

Więzienie zostało wybudowane w 1876 roku. Początkowo służyło tylko żołnierzom, ale po 1919 roku zaczęto w nim umieszczać także więźniów cywilnych. W tym czasie mieściło do 600 więźniów.

W następstwie pożaru Reichstagu w 1933 roku przetrzymywano tam w tzw. areszcie ochronnym przeciwników Hitlera i dziennikarzy, takich jak Egon Kisch i Carl von Ossietzky. Więzienie Spandau stało się niejako poprzednikiem nazistowskich obozów koncentracyjnych. Miało być kontrolowane przez pruskie Ministerstwo Sprawiedliwości, ale Gestapo torturowało i znęcało się nad więźniami, o czym wspomina Egon Erwin Kisch w swoich wspomnieniach z więzienia Spandau. Do końca 1933 roku powstały pierwsze nazistowskie obozy koncentracyjne (w Dachau, Osthofen, Oranienburgu, Sonnenburgu, Lichtenburgu i na bagnach wokół Esterwegen). Do tych obozów koncentracyjnych przeniesiono wszystkich pozostałych więźniów, którzy przebywali w więzieniach państwowych w ramach "aresztu ochronnego".

Po II wojnie światowej był eksploatowany przez Władze Czterech Mocarstw w celu umieszczenia w nim nazistowskich zbrodniarzy wojennych skazanych na karę więzienia w Procesie Norymberskim.

Ostatecznie osadzono tam tylko siedmiu więźniów. Przybyli z Norymbergi 18 lipca 1947 roku, byli to:

• Rudolf Hess - odbywa karę dożywotniego więzienia (zm. 1987)
• Walther Funk - odbywający karę dożywotniego więzienia (zwolniony 16 maja 1957 r.)
• Erich Raeder - odbywa karę dożywotniego więzienia (zwolniony w 1955 r.)
• Albert Speer - odbywa karę 20 lat pozbawienia wolności (zwolniony w 1966 r.)
• Baldur von Schirach - odbywający karę 20 lat pozbawienia wolności (zwolniony w 1966 r.)
• Konstantin von Neurath - odbywający karę 15 lat pozbawienia wolności (zwolniony w 1954 r.)
• Karl Dönitz - dziesięcioletnia kadencja (zwolniony w 1956 r.)

Tylko czterech z nich odsiedziało całą karę, pozostali trzej: Neurath, Raeder i Funk zostali przedterminowo zwolnieni z powodu złego stanu zdrowia. W latach 1966-1987 Rudolf Hess był jedynym więźniem w więzieniu Spandau. Jego jedynym towarzyszem był strażnik Eugene K. Bird, który stał się jego bliskim przyjacielem. Bird napisał książkę o uwięzieniu Hessa zatytułowaną The Loneliest Man in the World.

Spandau było jedną z dwóch organizacji czterech mocarstw, które kontynuowały działalność po rozpadzie Sojuszniczej Rady Kontroli; drugą było berlińskie Centrum Bezpieczeństwa Lotniczego. Cztery mocarstwa okupujące Berlin sprawowały kontrolę nad więzieniem co miesiąc, a każde z nich odpowiadało za trzy miesiące w roku.

Więzienie zostało zburzone w 1987 roku, głównie po to, aby nie stało się neonazistowskim sanktuarium, po śmierci ostatniego więźnia, Rudolfa Hessa, który był jedynym mieszkańcem więzienia po zwolnieniu Speera i von Schiracha w 1966 roku. W miejscu tym powstał parking i centrum handlowe NAAFI, nazwane Britannia Centre Spandau, a od nazwy brytyjskiej sieci supermarketów "TESCO" - Hessco's. Wszystkie materiały z rozebranego więzienia zostały zmielone na proszek i wyrzucone do Morza Północnego lub zakopane na terenie byłego RAF Gatow.

W 2006 roku na terenie byłego więzienia powstał Kaiser's Supermarket, ALDI oraz sklep z elektroniką użytkową Media Markt. Pod koniec 2008 roku Media Markt opuścił główny kompleks handlowy.

Więzienie

Więzienie, początkowo zaprojektowane dla kilkuset osób, było starym ceglanym budynkiem otoczonym jednym murem o wysokości 15 stóp, drugim o wysokości 30 stóp, murem o wysokości 10 stóp zwieńczonym drutem elektrycznym, a następnie murem z drutu kolczastego. Ponadto część z sześćdziesięciu żołnierzy pełniących służbę wartowniczą obsadzała dziewięć uzbrojonych w karabiny maszynowe wieżyczek strażniczych przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Ze względu na ilość cel, pomiędzy celami więźniów pozostawiono pustą celę, aby uniknąć możliwości porozumiewania się więźniów za pomocą alfabetu Morse'a. Pozostałe cele w skrzydle przeznaczono na inne cele, jedną przeznaczono na bibliotekę więzienną, a drugą na kaplicę. Cele miały wymiary ok. 3 m długości, 2,7 m szerokości i 4 m wysokości.

Ogród

Z punktu widzenia więźniów najważniejszym punktem więzienia był ogród. Ogród został najpierw podzielony na małe, osobiste działki, które każdy więzień mógł wykorzystać na wiele sposobów, najczęściej do uprawy warzyw. Dönitz preferował uprawę fasoli, Funk pomidorów, a Speer kwiatów, chociaż później sowiecki dyrektor zakazał na pewien czas uprawy kwiatów. Zgodnie z przepisami wszystkie produkty miały być przeznaczone do wykorzystania w więziennej kuchni, ale zarówno więźniowie, jak i strażnicy często omijali tę zasadę i rozkoszowali się ofertą ogrodu. Gdy przepisy więzienne uległy złagodzeniu, a więźniowie stali się apatyczni lub zbyt chorzy, by zajmować się swoimi działkami, ogród został połączony w jedną dużą powierzchnię. Spodobało się to byłemu architektowi Speerowi, który jako jeden z najmłodszych i najbardziej żywiołowych więźniów podjął się zadania przekształcenia całej działki w duży, kompleksowy ogród, ze ścieżkami, ogrodami skalnymi i wystawami kwiatów. W dni bez dostępu do ogrodu, na przykład w czasie deszczu, więźniowie spędzali czas na wspólnym robieniu kopert na głównym korytarzu.

Kontrowersje

Mocarstwa alianckie przejęły więzienie w listopadzie 1946 r., przewidując, że będzie ono mogło pomieścić stu lub więcej zbrodniarzy wojennych. Oprócz około sześćdziesięciu żołnierzy pełniących w każdej chwili służbę w więzieniu lub w jego pobliżu, w więzieniu znajdowały się zespoły zawodowych strażników cywilnych z każdego z czterech krajów, czterech dyrektorów więzienia i ich zastępców, czterech wojskowych lekarzy, kucharzy, tłumaczy, kelnerów, portierów i innych. Uważano to za niewłaściwy sposób wykorzystania pieniędzy i środków i stało się to poważnym punktem spornym między dyrektorami więzień, politykami z poszczególnych krajów. Szczególnie niezadowolony z takiego rozwiązania był rząd Berlina Zachodniego, ponieważ kosztowało go to dużo pieniędzy, a w ich własnym systemie więziennictwa wciąż brakowało miejsca.

Życie w więzieniu

Przepisy więzienne

Każdy element życia w więzieniu był ściśle określony w regulaminie opracowanym przed przybyciem więźniów przez Cztery Mocarstwa - Francję, Wielką Brytanię, Związek Radziecki i Stany Zjednoczone. W porównaniu z innymi ówczesnymi regulaminami więziennymi, reguły obowiązujące w Spandau były dość surowe.

Listy wychodzące więźniów do rodzin ograniczały się początkowo do jednej strony miesięcznie;

• Rozmowy z innymi więźniami były zabronione;
• Zakazano wydawania gazet;
• Pamiętniki i wspomnienia były zakazane;
• Wizyty rodzin były ograniczone do jednej piętnastominutowej wizyty raz na dwa miesiące, oraz
• Co piętnaście minut w nocy w celach więźniów zapalały się światła, co było formą straży samobójczej.

Wiele z zaostrzonych przepisów zostało później złagodzonych lub było celowo ignorowanych przez personel więzienny. Dyrektorzy i strażnicy z zachodnich mocarstw (Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych) często skarżyli się na wiele zaostrzonych przepisów. Skargi te były często wetowane przez Związek Radziecki, który uważał, że przepisy powinny być bardziej rygorystyczne. Związek Radziecki poniósł w czasie wojny 19 milionów ofiar cywilnych i domagał się kary śmierci dla wszystkich więźniów przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Zachodni komentatorzy zarzucali Rosjanom, że więzienie Spandau funkcjonowało głównie jako ośrodek szpiegowski, ponieważ mieli pretekst, by wjechać do zachodniego Berlina, a żołnierze często spoglądali na miasto, zamiast na teren więzienia.

Życie codzienne

Codziennie więźniowie musieli budzić się o godzinie 06:00, myć się, sprzątać cele i korytarz, jeść śniadanie. Następnie przebywali w ogrodzie do pory obiadowej w południe (przy sprzyjającej pogodzie), po obiedzie odpoczywali w celach, po czym wracali do ogrodu. O godz. 17.00 następowała kolacja, po której więźniowie wracali do cel. Cisza nocna rozpoczynała się o godzinie 22.00. W każdy poniedziałek, środę i piątek więźniowie byli goleni i w razie potrzeby strzyżeni, w każdy poniedziałek robili pranie. Rutyna ta, z wyjątkiem czasu spędzanego w ogrodzie, niewiele zmieniała się na przestrzeni lat, choć każdy z kontrolujących ją narodów dokonywał własnej interpretacji przepisów więziennych.

Wszyscy więźniowie obawiali się miesięcy, w których władzę sprawowali Sowieci; Rosjanie znacznie bardziej rygorystycznie egzekwowali przepisy więzienne i oferowali gorszej jakości posiłki. Każdy naród sprawujący władzę przywoził własnego kucharza i w miesiącach amerykańskich, francuskich i brytyjskich karmił więźniów lepiej niż zezwalały na to przepisy. Sowieci oferowali niezmienną dietę składającą się z kawy, chleba, zupy i ziemniaków. Ten rygor wynikał przede wszystkim ze znienawidzonego sowieckiego dyrektora, który nieustannie egzekwował te środki i którego zarówno rosyjscy, jak i zachodni strażnicy bali się i gardzili. Do czasu nagłego usunięcia dyrektora na początku lat sześćdziesiątych, "radziecki miesiąc" był straszny. Później sprawy, w tym dieta, uległy poprawie.

Erich Raeder zwolniony z więzienia w Spandau, 26 września 1955 r., z żoną w szpitalu Bürger-Hospital w Berlinie-Charlottenburgu.