Wpływy rzymskie w kaukaskiej Albanii
Albania Kaukaska była obszarem dzisiejszego Azerbejdżanu. Była państwem klienckim Imperium Rzymskiego przez cztery wieki około czasów Chrystusa. Jego wpływy w tym regionie rozpoczęły się w pierwszym wieku przed Chrystusem i trwały do około 250 roku n.e. Około 299 r. n.e. Albania ponownie stała się "nominalnym" państwem wasalnym cesarza Dioklecjana na kilka kolejnych lat.
Rzym kontrolował kaukaską Albanię tylko jako państwo klienckie lub wasalne. Nigdy nie był w stanie w pełni uczynić z niej części Imperium Rzymskiego, czegoś w rodzaju "prowincji" (jak to miało miejsce w przypadku sąsiedniej Armenii).
W tych wiekach Rzym przyniósł kaukaskim Albańczykom chrześcijaństwo, a wpływy kultury zachodniej przetrwały aż do współczesnego Azerbejdżanu. Nawet jeśli niewielu Azerbejdżan jest dziś chrześcijanami, używanym przez nich systemem pisma jest alfabet rzymski.
Drugi i ostatni wpływ pochodził z Cesarstwa Wschodniorzymskiego, kiedy cesarz Herakliusz był w stanie przejąć kontrolę nad Albanią Kaukaską w 627 r. n.e. z pomocą Gokturków z zachodniego chanatu tureckiego, w trzeciej wojnie persko-tureckiej.
Albania (kaukaska)" (obecnie Azerbejdżan) podczas podbojów cesarza rzymskiego Trajana, w pobliżu Armenii.
Historia
Między Albanią Kaukaską a starożytnym Rzymem istniał trwały związek. W 65 r. p.n.e. rzymski generał Pompejusz, który właśnie podporządkował sobie Armenię i Iberię oraz zdobył Kolchidę, wkroczył na czele swojej armii do Albanii. Przejeżdżając przez jałową prowincję Cambysenē (Kambičan) - niedawno przejętą od Ormian przez Albańczyków - skręcił w kierunku Morza Kaspijskiego.
Podczas przeprawy przez rzekę Alazan, starł się z siłami Oroezesa, króla Albanii, i ostatecznie ich pokonał. Przed powrotem do Anatolii Pompejusz zapewnił sobie kontrolę nad Albańczykami, docierając niemal do Morza Kaspijskiego.
Ale Albańczycy, pozostający pod wpływem imperium Partów, nie ociągali się z buntem przeciwko Rzymowi: w 36 r. p.n.e. Marek Antoniusz był zmuszony wysłać jednego ze swoich poruczników, by położył kres ich rebelii. Zober, który był wtedy królem Albanii, skapitulował i Albania stała się - przynajmniej z nazwy - "rzymskim protektoratem", rozpoczynając stan wasalstwa, który trwał przez prawie trzy stulecia.
Król Albanii pojawia się w spisie dynastii, których ambasadorów przyjmował August.
W 35 r. n.e. król Iberii Pharasmanes i jego brat Mitrydates, przy wsparciu Rzymu, zmierzyli się z Partami w Armenii: Albańczycy okazali się skutecznymi sojusznikami, przyczyniając się do klęski i tymczasowego wyparcia Partów.
Cesarz Neron przygotował w 67 roku n.e. wyprawę wojskową na Kaukaz: chciał pokonać barbarzyńskich Alanów i podbić dla Rzymu wszystkie północne wybrzeża Morza Czarnego od dzisiejszej Gruzji-Azerbejdżanu po dzisiejszą Rumunię-Mołdawię, ale jego śmierć powstrzymała tę wyprawę.
Wespazjan był zdecydowany przywrócić i wzmocnić pełną władzę Rzymu na Kaukazie aż do Morza Kaspijskiego.
O obecności oddziału Legio XII Fulminata w odległości kilku kilometrów od brzegów tego morza (69 km na południe od Baku) świadczy inskrypcja sporządzona między 83 a 96 rokiem n.e. za panowania Domicjana.
W 75 roku n.e. XII Fulminata przebywała na Kaukazie, gdzie cesarz Wespazjan wysłał legion, by wsparł sprzymierzone królestwa Iberii i Albanii.
W Azerbejdżanie znaleziono inskrypcję o treści: IMP DOMITIANO CAESARE AVG GERMANICO LVCIVS IVLIVS MAXIMVS LEGIONIS XII FVL, Pod imperatorem Domicjanem, Cezarem, Augustem Germanicusem, Lucjuszem Juliuszem Maximusem, Legio XII Fulminata.
Niektórzy historycy twierdzą, że rzeczywista osada Ramana w pobliżu Baku została prawdopodobnie założona przez rzymskie oddziały Lucjusza Juliusza Maksymusa z "Legio XII Fulminata" w pierwszym wieku naszej ery i wywodzi swoją nazwę od łacińskiego Romana.
Wśród faktów, które wzmacniają tę hipotezę jest wojskowo-topograficzna mapa Kaukazu wydana w 1903 roku przez rosyjską administrację, na której nazwa miasta brzmi "Romana", różne rzymskie artefakty znalezione w regionie Absheron, a także określanie miasta przez dawnych mieszkańców jako Romani.
Dodatkowo, Ramana znajduje się na obszarze idealnie nadającym się na rzymskie "castrum" do kontrolowania pobliskiego portu w Baku, na handlowym szlaku morskim (przez Morze Kaspijskie) pomiędzy Kaukazem a równinami Azji Środkowej.
Pomimo wzrostu wpływów rzymskich, Albania nigdy nie przestała utrzymywać kontaktów handlowych i prawdopodobnie także kulturalnych z Persją, ale wraz z nastaniem Trajana w 114 roku n.e. rzymska kontrola nad kaukaską Albanią była niemal całkowita, a najwyższe warstwy społeczne zostały w pełni zromanizowane.
Również książęta plemion kaukaskich, Albani, Iberów....lub poddani mu (przez Trajana).
Podczas panowania rzymskiego cesarza Hadriana (117-138) Albania została najechana przez Alanów, irańską grupę koczowniczą.
Inwazja ta przyczyniła się do zawarcia sojuszu między Rzymem a Albańczykami, który został wzmocniony za czasów Antoninusa Piusa w 140 r. n.e. Sassanidzi zajęli te tereny około 240 roku n.e., ale po kilku latach Imperium Rzymskie odzyskało kontrolę nad kaukaską Albanią.
W 297 roku n.e. traktat z Nisibis przewidywał ponowne ustanowienie rzymskiego protektoratu nad kaukaską Iberią i kaukaską Albanią. Jednak pięćdziesiąt lat później Rzym utracił te tereny, które od tego czasu przez ponad dwa stulecia pozostawały integralną częścią imperium sasanidzkiego.
Pod koniec VI wieku terytorium Albanii stało się ponownie areną wojen pomiędzy Persją Sassańską a Cesarstwem Bizantyjskim/Wschodniorzymskim. W czasie trzeciej wojny persko-tureckiej Chazarowie (Gokturkowie) najechali Albanię, a ich przywódca Ziebel ogłosił się panem Albanii w 627 r. pod rządami rzymskiego Herakliusza, nakładając podatek na kupców i rybaków z rzek Kura i Arakses, który był "zgodny z pomiarami gruntów królestwa Persji". Albańscy królowie utrzymali swoje panowanie płacąc daninę regionalnym mocarstwom.
Kaukaska Albania została później podbita przez Arabów w 643 r. n.e., podczas islamskiego podboju Persji.
Kaukaska Albania (obecny Azerbejdżan) była wasalem Imperium Rzymskiego około 300 roku n.e. (wewnątrz czerwonej linii "państwa wasalne" Rzymu: Albania, Iberia i Armenia)
Dziedzictwo rzymskie
Rzym pozostawił po sobie ogromną spuściznę kulturową w obecnym Azerbejdżanie: nie tylko alfabet łaciński i zorientowane na Zachód społeczeństwo współczesnych Azerów, ale nawet - jak w Armenii i Gruzji - wiarę chrześcijańską (nawet jeśli faktycznie ma niewielu wyznawców).
Według Movsesa Kaghankatvatsi, chrześcijaństwo zaczęło się pojawiać w kaukaskiej Albanii już w I wieku, dokładnie wtedy, gdy Rzymianie narzucili swoją pierwszą kontrolę nad Albanią. Pierwszy kościół chrześcijański w tym regionie został zbudowany przez św. Elizeusza, ucznia Tadeusza z Edessy, w miejscu zwanym Gis i uważa się, że jest to dzisiejszy "Kościół w Kisz".
Po tym, jak Armenia pod wpływem Rzymu przyjęła chrześcijaństwo jako religię państwową (301 r. n.e.), albański król Kaukazu Urnayr udał się do siedziby Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, aby przyjąć chrzest z rąk św. Grzegorza Iluminatora, pierwszego "patriarchy Armenii".
Chrześcijaństwo osiągnęło swój złoty wiek pod koniec V wieku za czasów Wachagana Pobożnego (panował 487-510 AD), który rozpoczął kampanię - pod wpływem bizantyjskich kapłanów - przeciwko kultowi bałwanów w kaukaskiej Albanii i zniechęcał do perskiego zoroastryzmu. Po najazdach muzułmańskich w VII wieku pierwotni chrześcijanie prawie zniknęli z obecnego Azerbejdżanu. Jedynymi pozostałymi kaukaskimi Albańczykami są Udi, którzy zachowali wiarę chrześcijańską swoich przodków będących pod wpływem Rzymu. Ostatnie 7000 Udi mieszka głównie w wiosce Nij w regionie Kabala i Oguz (dawny Vartashen), ale kilku można znaleźć w stolicy Baku.
Kościół w Kiszu w północnym Azerbejdżanie
Pytania i odpowiedzi
P: Gdzie znajdowała się Albania Kaukaska?
O: Albania Kaukaska znajdowała się na terenie współczesnego Azerbejdżanu.
P: Jak długo Albania Kaukaska była państwem klienckim Imperium Rzymskiego?
Albania Kaukaska była państwem klienckim Imperium Rzymskiego przez cztery stulecia około czasów Chrystusa.
P: Czy Albania była kontrolowana przez Rzym jako prowincja, tak jak Armenia?
O: Nie, Rzym kontrolował kaukaską Albanię tylko jako państwo klienckie lub wasalne. Nigdy nie był w stanie w pełni uczynić jej częścią Imperium Rzymskiego, jak prowincji (jak to miało miejsce w przypadku jej sąsiada, Armenii).
P: Jaki wpływ kulturowy Rzym wywarł na kaukaskich Albańczyków?
O: Rzym przyniósł chrześcijaństwo kaukaskim Albańczykom, wraz z zachodnim wpływem kulturowym, który przetrwał aż do współczesnego Azerbejdżanu.
P: Czy obecnie w Azerbejdżanie jest wielu chrześcijan?
O: Nawet jeśli niewielu Azerów jest dziś chrześcijanami, system pisma, którego używają, to alfabet rzymski.
P: Jaki był drugi i ostatni wpływ na kaukaską Albanię?
O: Drugi i ostatni wpływ na Albanię Kaukaską miał wpływ Cesarstwa Wschodniorzymskiego, kiedy cesarz Herakliusz był w stanie przejąć kontrolę nad regionem w 627 r. n.e. z pomocą Gokturków z Zachodniego Chaganatu Turków, w trzeciej wojnie persko-tureckiej.
P: Jak długo trwały wpływy Rzymu i Cesarstwa Wschodniorzymskiego nad kaukaską Albanią?
O: Wpływ Rzymu na Albanię Kaukaską trwał przez cztery stulecia około czasów Chrystusa, podczas gdy Cesarstwo Wschodniorzymskie przejęło kontrolę nad regionem w 627 r. n.e. i od tego czasu wpływ ten był kontynuowany.
