Le Spectre de la rose

Pochodzenie

W 1911 roku producent Baletu Rosyjskiego Siergiej Diagilew miał nadzieję zaprezentować balet Niżyńskiego L'Après-midi d'un faune (angielski: Afternoon of a Faun). Nie był on jednak gotowy do wystawienia na scenie, dlatego potrzebował innego baletu, który zająłby jego miejsce. Tym baletem był pomysł pisarza Jean-Louis Vaudoyera. W 1910 roku wysłał on pomysł na balet do scenografa i kostiumologa Ballets Russes, Léona Baksta. Jego pomysł opierał się na Le Spectre de la rose, wierszu Théophile'a Gautiera, i Afforderung zum Tanz, utworze na fortepian Carla Marii von Webera. Diagilewowi spodobał się pomysł Vaudoyera. Uważał, że z łatwością może on zająć miejsce Fauny. Od razu wprowadził pomysł Vaudoyera do realizacji. Diagilewowi spodobał się pomysł baletu opartego na Widmie Gautiera, ponieważ można go było powiązać z setną rocznicą urodzin Gautiera.

Muzyka

W 1819 roku Carl Maria von Weber napisał utwór na fortepian zatytułowany Afforderung zum Tanz. Do tego utworu napisał również program, opowiadający o młodym mężczyźnie i kobiecie, którzy spotykają się, tańczą i rozstają na balu. Spokojna muzyka na początku Afforderung prowadzi do kilku pięknych (i ruchliwych) melodii walca, zanim utwór zakończy się muzyką wstępną. W 1841 roku Hector Berlioz zaaranżował Afforderung. Ta wersja muzyki została wykorzystana do krótkiego baletu w operze Webera Der Freischütz w paryskiej Opérze. To właśnie wersja Berlioza została wykorzystana w balecie Le Spectre de la rose.

Taniec

Michel Fokine ukończył taniec w ciągu trzech lub czterech prób. Napisał później, że balet był niemal improwizacją. Grace Robert w The Borzoi Book of Ballets pisze, że Spectre jest pas de deux, ale nie takim pas de deux, które spogląda wstecz na skomplikowaną XIX-wieczną technikę i wirtuozerię. Jest to raczej wybiegający w przyszłość, nowoczesny taniec o ciągłym ruchu i ekspresji.

Fokine, projektując tańce dla Niżyńskiego, zrezygnował z port de bras (pozycji ramion) charakterystycznej dla baletu klasycznego. Zamiast tego zastosował zakrzywione, przypominające wici ruchy ramion i palców. Niżyński stał się w tym balecie postacią androgyniczną, wykazującą męską siłę w nogach i kobiecą delikatność w ramionach. Niektóre z jego gestów, jak pisze Ostwalt w Nijinsky: A Leap into Madness, "nadawały postaci kobiecą aurę (niewidzialną siłę)".

Kostium Niżyńskiego

Jedwabny elastyczny kostium Niżyńskiego został zaprojektowany przez Léona Baksta. Kostium był pokryty jedwabnymi płatkami róż. Nijinsky był wszywany do kostiumu na każde przedstawienie. Po każdym spektaklu garderobiana poprawiała płatki lokówką. Makijaż Niżyńskiego był ważną częścią projektu kostiumu. Romula de Pulszky, późniejsza żona artysty, pisała, że wyglądał on jak "niebiański (niebiański) owad, jego brwi sugerowały jakiegoś pięknego chrząszcza". Ostwald pisze, że kostium Niżyńskiego był jak kostium baletnicy. Niekiedy płatki poluzowywały się i spadały na scenę. Służący Niżyńskiego Wasilij zbierał te płatki i sprzedawał jako pamiątki. Mówiono, że za zyski ze sprzedaży płatków zbudował duży dom o nazwie Le Château du Spectre de la Rose.

Niżyński w kostiumie z płatków róży

Skok Niżyńskiego

Balet stał się sławny dzięki skokowi Niżyńskiego przez jedno z dwóch dużych okien z tyłu sceny. Wysokość tego skoku była jednak iluzją. Nijinsky zrobił pięć kroków ze środka sceny i na szóstym kroku przeskoczył przez okno. Listwa przypodłogowa (cokół) pod oknem była bardzo niska, co dawało złudzenie, że skok był wyższy niż w rzeczywistości. Za scenografią czterech mężczyzn złapało Niżyńskiego w powietrzu i położyło na nim ciepłe ręczniki. Nikt nie widział, jak Niżyński ląduje. Wyglądało na to, że będzie on leciał po wsze czasy. Iluzję ułatwiał dyrygent w kanale orkiestry, który trzymał następny do ostatniego akordu. W ten sposób skok dawał poczucie wielkiej długości i wysokości.

Historia baletu

Kurtyna podnosi się na sypialnię dziewczynki. Do pokoju wchodzi Młoda Dziewczyna ubrana w białą czapeczkę i suknię balową. Wróciła do domu z pierwszego balu. Na pamiątkę wieczoru trzyma w ręku różę. Opada na krzesło i zasypia. Róża wypada jej z palców na podłogę. W oknie pojawia się Duch Róży. Schodzi na podłogę i zbliża się do Młodej Dziewczyny. Ona, wciąż śpiąc, podnosi się i tańczy z nim. On prowadzi ją z powrotem na krzesło, całuje ją, a następnie wyskakuje przez okno i wkracza w noc. Młoda Dziewczyna budzi się i wstaje. Podnosi różę, którą upuściła i całuje ją. Kurtyna opada.

Pierwsza noc i co ludzie myśleli

Balety Fokine'a

Sylfidy (1909) Ognisty ptak (1910) Widmo róży (1911) Pietruszka (1911)

·         v ·         t ·         e

Po raz pierwszy Spectre zostało zaprezentowane 19 kwietnia 1911 roku przez Ballets Russes Diagilewa w Théâtre de Monte Carlo w Monte Carlo. Tamara Karsawina tańczyła Młodą dziewczynę, a Niżyński - Różę. Grace Robert pisze, że Spectre było "natychmiastowym sukcesem". Diagilew był zaskoczony, uważał Spectre za drobiazg nie wart uwagi, ale ten mały balet stał się jednym z najbardziej lubianych przedstawień Ballets Russes.

Po Niżyńskim

Wielu tancerzy próbowało dorównać Niżyńskiemu w roli Róży, ale nie udało im się. W końcu balet został stworzony z myślą o wyjątkowym talencie Niżyńskiego. Młodą Dziewczynę nazywano "zapomnianą kobietą baletu", a z czasem rola ta stała się rutynowa. W połowie XX wieku Widmo stało się niczym innym jak baletem kaskaderskim: ludzie płacili tylko za to, by zobaczyć skok przez okno.

Widmo było jednym z pierwszych baletów, które Rudolf Nurejew zatańczył na Zachodzie po opuszczeniu Rosji. Było to dla telewizji niemieckiej w 1961 roku. Po raz pierwszy zatańczył Różę na scenie (24 razy) w Nowym Jorku dla Joffrey Ballet w ramach programu Diagilewa w 1979 roku. Spectre był ostatnim baletem, który Nureyev i MargotFonteyn zatańczyli razem. Było to w czerwcu 1979 roku, kiedy balerina miała 60 lat. W 1981 i 1982 roku tańczył Różę w Paryżu, a po raz ostatni zatańczył tę partię w sierpniu 1987 roku w londyńskim Coliseum z Nancy Ballet.

Po raz pierwszy balet został pokazany w Australii w 1936 roku, kiedy był częścią programu Monte Carlo Russian Ballet. W 1962 roku Margot Fonteyn zatańczyła Młodą dziewczynę w ramach swojego tournée po Australii. W 2006 roku The Australian Ballet zaprezentował ten balet jako jeden z trzech pokazujących twórczość Fokine'a.