Tannhäuser (opera)

Tło

Wagner był w Paryżu i kończył pracę nad Latającym Holendrem, kiedy zaczął myśleć o napisaniu kolejnej opery. Przyjaciel zasugerował jako temat Tannhäusera. Wagnerowi nie spodobała się ta opowieść. Wrócił jednak do Niemiec i zebrał materiały o Tannhäuserze autorstwa Tiecka, Heinego i innych. Podczas urlopu w Czechach zmienił zdanie. Zaczął przygotowywać konspekt do Tannhäusera. Po powrocie do Drezna zanurzył się w tej opowieści. Operę ukończył w październiku 1845 roku. Pierwszym przedstawieniem dyrygował jeszcze w tym samym miesiącu w Royal Opera House.

Jego Wenus powiedziała: "Jesteś geniuszem, ale piszesz tak ekscentryczne rzeczy, że nie da się tego śpiewać". Jego Tannhäuser był całkowicie zdumiony. Publiczność była zdziwiona. Przyjęcie było letnie. Wagner natychmiast rozpoczął poprawki. Drugie przedstawienie odbyło się przy prawie pustej sali. W 1859 roku Wagner zaproponował Tannhäusera paryskiej Opérze. Chcieli go śpiewać po francusku. Chcieli też baletu w drugim akcie. W ten sposób Jockey Club miał czas, by skończyć kolację i przybyć do Opéry w samą porę, by podziwiać tancerzy. Wagner nie zgodził się na przeniesienie baletu z pierwszego aktu do drugiego. Pojawiły się skargi. Członkowie Jockey Clubu przerywali przedstawienie, kiedy tylko było to możliwe. To była katastrofa.

Opera zniknęła z francuskiej sceny na 34 lata. Kilka lat po incydencie w Jockey Clubie Wagner zaczął poprawiać wersję paryską. Stworzył wyrafinowaną wersję dźwiękową, która przewyższała pierwszy szkic. Choć w operze jest kilka scenografii, opera jest bliższa wizji Wagnera o całkowitej niezależności od nich. Tannhäuser stoi na progu motywu przewodniego i zmniejszenia siły brzmienia orkiestry na rzecz słowa śpiewanego.

Premiera opery Richarda Wagnera Tannhäuser 19 października 1845 roku, z Josephem Tichatschekiem jako Tannhäuserem i Wilhelmine Schröder-Devrient jako Wenus. Rysunek F. Tischbeina (1845).

Role

• Tannhäuser, rycerz i Minnesinger - tenor
• Wenus - sopran
• Elżbieta, siostrzenica landgrafa - sopran
• Hermann, landgraf Turyngii - bas
• Wolfram von Eschenbach, rycerz i Minnesinger - baryton
• Walther von der Vogelweide, rycerz i Minnesinger - tenor
• Biterolf, rycerz i Minnesinger - bas
• Heinrich der Schreiber, rycerz i Minnesinger - tenor
• Reinmar von Zweter, rycerz i minnesinger - bas
• Młody pasterz - sopran
• Cztery szlachetne strony - trele

Ostatnia scena, Bayreuth Festspielehaus, 1930

Historia opery

Opowiada o walce między miłością świętą i profanum oraz o odkupieniu (zbawieniu) przez miłość. Opowieść oparta jest na historycznej postaci Tannhäusera, o którym niewiele wiadomo poza mitami na jego temat. Jest to również opowieść o micie Wenus, ale także o średniowiecznym Minnesingerze (minstrelu). Połowa opery rozgrywa się w scenerii historycznej, a połowa w mitologicznym Venusberg.

Akt 1. Wraz z nadejściem chrześcijaństwa, dawni bogowie i boginie starożytnego świata zostali rozproszeni. Wenus zamieszkała na górze Wenus w Niemczech. Tannhäuser, minstrel, spędza z nią czas. Zmęczył się swoim pobłażliwym i znużonym życiem. Tęskni za powrotem do świata wyższego. Wenus uwalnia go, ale przepowiada, że kiedyś do niej powróci. Minstrel znajduje się w dolinie Wartburga, w domu swojej dawnej miłości Elżbiety. Podczas modlitwy odkrywa go landgraf i jego rycerze. Witają go serdecznie. Wraca z nimi do zamku.

Akt 2. Elżbieta wchodzi radośnie do zamkowej Sali Pieśni. Jest zachwycona, że Tannhäuser powrócił. Odnawia z nim swoje miłosne śluby. Wolfram, przyjaciel Tannhäusera, patrzy na nią z żalem. On też kocha Elżbietę. Landgraf ogłasza konkurs pieśni. Goście wypełniają salę. Śpiewacy mają śpiewać o prawdziwej naturze miłości. Podczas gdy inni śpiewają o miłości czystej, Tannhäuser śpiewa o miłości profanującej. Goście są zszokowani. Elżbieta staje w obronie Tannhäusera. Landgraf nakazuje Tannhäuserowi udać się do Rzymu i prosić papieża o przebaczenie. Minstrel dołącza do grupy pielgrzymów i wyrusza w drogę.

Akt 3. Minęły miesiące. Tannhäuser nie powrócił z pielgrzymami. Elżbieta ma złamane serce. Wolfram śpiewa do gwiazdy wieczornej. Wolfram odnajduje Tannhäusera na ścieżce prowadzącej do zamku. Papież nie wybaczył mu z powodu czasu spędzonego z Wenus. Tannhäuser popada w rozpacz. Wenus pojawia się w wizji, nakazując Tannhäuserowi powrót do dawnego życia. Wolfram szepcze imię Elżbiety. Wizja znika. Pojawia się orszak niosący martwą Elżbietę. Tannhäuser rzuca się na jej zwłoki i umiera. Pojawiają się pielgrzymi, którzy ogłaszają cud. Rozkwita drewniana laska papieża. Tannhäuserowi przebaczono.

Historyczny Tannhäuser w XV-wiecznym Codexie Manesse

Krytyka

Krytycy zarzucili Wagnerowi nieścisłości historyczne. Po pierwsze, prawdziwy Tannhauser był tylko chłopcem w rzekomym czasie, kiedy odbywał się konkurs pieśni. Po drugie, z pogardą odnosili się do Wagnerowskiej Elżbiety: Wagner uczynił z niej amalgamat kilku historycznych kobiet.

Lotte Lehmann jako Elisabeth

Produkcja

Cięcia w stosunku do oryginału zostały dokonane niemal natychmiast, ponieważ śpiewacy nie byli w stanie zrozumieć, a tym samym wykonać swoich ról. Preludium do III aktu zostało skrócone z 155 taktów do 92. W oryginalnej scenie finałowej na scenie nie pojawiła się ani Elżbieta, ani Wenus. Publiczność była zaskoczona.

Oryginalna scena finałowa została zachowana do 13 przedstawienia w 1847 roku. Wagner przekształcił wtedy ostatnie strony, aby Wenus była widoczna na scenie. Góra Wenus nie pojawiła się jednak. To nowe zakończenie zaniepokoiło publiczność, która przyzwyczajona była do starszej wersji. Wagner wyciął również chór pielgrzymów, co jeszcze bardziej zraziło publiczność. Powstała kolejna wersja, przywracająca chór.

Wczesne produkcje

Pierwsze przedstawienie poza Dreznem odbyło się w Weimarze. Ta produkcja pokazała małym teatrom, że mogą wystawiać operę. Kolejne inscenizacje miały miejsce w Schwerinie, Wrocławiu, Pradze, Wiesbaden i innych małych domach. W 1859 roku opera została wystawiona w Nowym Jorku. W Londynie (w języku włoskim) zagrano ją w 1876 roku. W Wiedniu Johann Strauss wykonał fragmenty w 1853 roku. Pierwsza austriacka inscenizacja odbyła się w Grazu w 1854 roku. Wiedeń wystawił operę w 1857 roku. W 1875 roku opera została wystawiona w Operze Dworskiej w Wiedniu. W 1860 roku Opera Paryska zażyczyła sobie dzieło w poprawionej wersji w języku francuskim. Wagner dokonał obszernych poprawek dla Paryża.

Popularne numery w pierwszych latach

• Pieśń Tannhäusera na cześć Wenus
• Chór Pielgrzymów
• Prośba Wolframa do Tannhäusera o powrót do Minnesingerów
• Wejście gości
• Pieśń Wolframa do Gwiazdy Wieczornej