Michaił Botwinnik

Życie i kariera

Wczesne lata

Michaił Moiseyevich Botvinnik urodził się w pobliżu Petersburga w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był technikiem dentystycznym i kantorem (hazzanem) w miejscowej synagodze. Jego matka była dentystką, co pozwoliło rodzinie mieszkać poza Pale of Settlement, do którego większość Żydów w Rosji była wówczas ograniczona. W rezultacie Michaił Botwinnik dorastał na Newskim Prospekcie w Petersburgu.

Ojciec zabronił mu mówić w domu w jidysz, a Michaił i jego starszy brat Issy uczęszczali do szkół radzieckich. Michaił Botwinnik powiedział później: "Jestem Żydem z krwi, Rosjaninem z kultury, Sowietem z wychowania". ^s178

Aby sprawdzić siłę radzieckich mistrzów szachowych, Nikołaj Krylenko zorganizował turniej szachowy w Moskwie w 1925 roku. W dzień odpoczynku podczas turnieju mistrz świata José Raúl Capablanca dał równoczesny pokaz w Leningradzie. Botwinnik został wybrany na jednego z jego przeciwników i wygrał partię.

W 1928 roku Botwinnik został przyjęty na Wydział Matematyki Uniwersytetu Leningradzkiego. W styczniu 1929 roku grał dla Leningradu w szachowych mistrzostwach drużyn studenckich przeciwko Moskwie. Leningrad wygrał, a kierownik drużyny załatwił Botwinnikowi przeniesienie na wydział elektromechaniczny politechniki.

Jego początkowe postępy były dość szybkie. W 1930 roku wygrał turniej Leningrad Masters z wynikiem 6½/8, a w następnym roku zwyciężył w Mistrzostwach Leningradu z przewagą 2½ punktu nad byłym mistrzem Związku Radzieckiego Piotrem Romanowskim.

Mistrz ZSRR

W 1931 roku, w wieku 20 lat, Botwinnik wygrał swoje pierwsze mistrzostwa Związku Radzieckiego w Moskwie, uzyskując 13½ z 17 punktów. Późnym latem 1931 roku ukończył studia na kierunku elektrotechnika. W 1933 roku powtórzył swoje zwycięstwo w Mistrzostwach Związku Radzieckiego w rodzinnym Leningradzie, zdobywając 14/19 punktów.

Wkrótce potem Iljin Genewski, jeden ze starszych mistrzów i członek ambasady radzieckiej w Pradze, zaaranżował mecz pomiędzy Salo Flohrem i Botwinnikiem. Botwinnik przegrał dwie partie przed końcem pierwszej szóstki, która odbyła się w Moskwie. Jednak dzięki pomocy swojego starego przyjaciela Wiaczesława Ragozina i trenera Abrama Modela wyrównał wynik w Leningradzie i mecz zakończył się remisem. Opisując pomeczowe przyjęcie, Botwinnik napisał, że w tym czasie tańczył fokstrota i charlestona na profesjonalnym poziomie.

W swoim pierwszym turnieju poza granicami ZSRR, Międzynarodowym Kongresie Szachowym w Hastings w latach 1934-35, Botwinnik osiągnął jedynie remis na miejscach 5-6 z wynikiem 5/9. Napisał, że po turnieju w Londynie Emanuel Lasker powiedział, że jego przyjazd na dwie godziny przed rozpoczęciem pierwszej rundy był poważnym błędem i że powinien był dać mu dziesięć dni na aklimatyzację. Botwinnik napisał, że nie popełnił tego błędu ponownie.

W drugim Międzynarodowym Turnieju w Moskwie, który odbył się w 1935 roku, Botwinnik zajął pierwsze miejsce na równi z Flohrem, o ½ punktu wyprzedzając Laskera i o jeden punkt José Raúla Capablancę. Po konsultacji z Capablanką i Laskerem, Krylenko zaproponował, aby przyznać Botwinnikowi tytuł arcymistrza, ale Botwinnik zaprotestował, że "nie o tytuły tu chodzi". Zgodził się jednak na darmowy samochód i zwiększenie o 67% stypendium na studia podyplomowe, przyznane przez Ludowy Komisariat Przemysłu Ciężkiego.

Jeszcze silniejszy turniej dwurundowy rozegrano w Moskwie w czerwcu 1936 roku, a Botwinnik zajął w nim drugie miejsce, jeden punkt za Capablanką i 2½ przed Flohrem.

Wczesną zimą 1936 roku Botwinnik został zaproszony do wzięcia udziału w turnieju w Nottingham, w Anglii. Krylenko zezwolił na jego udział w turnieju i mimo, że radzieccy rywale wróżyli mu klęskę, zajął niepokonane pierwsze miejsce (+6 =8) w parze z Capablanką, wyprzedzając o ½ punktu ówczesnego mistrza świata Maxa Euwe oraz wschodzące gwiazdy amerykańskie Reubena Fine'a i Samuela Reshevsky'ego oraz o 1 punkt byłego mistrza Aleksandra Alechina. Było to pierwsze turniejowe zwycięstwo radzieckiego mistrza poza granicami własnego kraju. Gdy wynik dotarł do Rosji, Krylenko przygotował list, który miał być wysłany w imieniu Botwinnika do Stalina. Po powrocie do Rosji Botwinnik dowiedział się, że został odznaczony "Znakiem Honorowym". Później, w 1937 roku, Botwinnik zremisował z Grigorijem Lewenfiszem mecz składający się z trzynastu partii.

Botwinnik zdobył kolejne tytuły mistrza Związku Radzieckiego w 1939, 1944, 1945 i 1952 roku, co daje mu łącznie sześć tytułów - rekord, który dzieli z MichaiłemTalem. W 1945 roku zdominował turniej, zdobywając 15/17 punktów, a w 1952 roku zremisował z Markiem Tajmanowem i wygrał mecz play-off. W postsowieckiej Rosji mistrzostwa mają nieco mniejszą siłę, gdyż brakuje uczestników z krajów nierosyjskich. Mimo to, są to nadal najsilniejsze mistrzostwa świata, a Peter Svidler wygrał je sześciokrotnie.

Młody Botwinnik, 1927


Botwinnik w grze


Levenfish (z lewej) kontra Botwinnik, mecz z 1937 r.

Mistrz Świata

Botwinnik miał wpływ na kształt systemu, który będzie stosowany w zawodach o mistrzostwo świata w latach 1948-1963. Wiktor Batyński napisał: "Teraz przyszła kolej na Botwinnika, aby obronić swój tytuł zgodnie z nowym systemem kwalifikacyjnym, który on sam nakreślił w 1946 roku".

Dzięki dobrym wynikom osiągniętym podczas II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu Botwinnik znalazł się w gronie pięciu graczy, którzy wzięli udział w Mistrzostwach Świata w Szachach w 1948 roku, rozgrywanych w Hadze i Moskwie. Wygrał je przekonująco z wynikiem 14/20 (3 punkty) i został szóstym mistrzem świata. Tytuł ten, z dwiema krótkimi przerwami, Botwinnik dzierżył przez piętnaście lat, podczas których rozegrał siedem meczów o mistrzostwo świata.

Botwinnik po wygraniu turnieju meczowego w 1948 roku aż do obrony tytułu nie rozegrał żadnej formalnej partii konkurencyjnej. W 1951 roku w Moskwie zremisował z Davidem Bronsteinem w 24 partiach, +5 =14 -5, zachowując tytuł mistrza świata. Z trudem zremisował ten mecz z Bronsteinem i miał (jak na swoje standardy) słabe wyniki turniejowe. Botwinnik nie zagrał w radzieckiej drużynie, która wygrała Olimpiadę Szachową w Helsinkach w 1952 roku: zawodnicy głosowali nad składem i umieścili Botwinnika na drugiej desce, a Keresa na górnej; Botwinnik zaprotestował i odmówił gry. Keres od 1950 do początku 1952 roku miał znakomite wyniki.

W 1954 roku zremisował w Moskwie z Wasilijem Smysłowem w 24 partiach, +7 =10 -7, ponownie zachowując tytuł. W 1957 roku przegrał ze Smysłowem 9½-12½ w Moskwie, ale obowiązujące wówczas przepisy pozwoliły mu na rewanż bez konieczności przechodzenia przez Turniej Kandydatów i w 1958 roku wygrał rewanż w Moskwie; Smysłow powiedział, że w czasie meczu rewanżowego był słabego zdrowia. W 1960 roku Botwinnik został przekonująco pokonany w Moskwie przez 23-letniego Tala 8½-12½, ale w 1961 roku ponownie skorzystał z prawa do rewanżu i wygrał w Moskwie 13-8. Gra Botwinnika była lepsza niż w meczu z 1960 roku, głównie dzięki dokładnemu przygotowaniu. W rewanżu Botwinnik zmienił styl gry, unikając taktycznych komplikacji, w których Tal był najlepszy, a skupiając się na zamkniętych pozycjach i endgamach, gdzie technika Tala nie była tak wybitna. Ponadto, zdrowie Tala było zmienne. W końcu, w 1963 roku, przegrał tytuł z Tigranem Petrosjanem, wygrywając 9½-12½ w Moskwie. FIDE zmieniła już wtedy zasady i nie pozwolono mu na rewanż. Reguła rewanżu została nazwana "regułą Botvinnika", ponieważ dwukrotnie z niej skorzystał.

Późniejsze życie

W 1970 roku Botwinnik wycofał się z gry w szachy i zajął się pracą nad oprogramowaniem szachowym. Nie przyniosło to znaczących rezultatów, ale jego praca jako trenera najlepszych młodych graczy przyniosła owoce. Zmarł w Moskwie na raka trzustki.

Botwinnik (1961)