José Raúl Capablanca

Dzieciństwo

José Raúl Capablanca był drugim z kolei żyjącym synem oficera wojskowego. Jak twierdzi Capablanca, zasady gry poznał w wieku czterech lat, obserwując grę ojca, wskazał mu nielegalny ruch, a następnie dwukrotnie go pokonał. W wieku ośmiu lat trafił do Havana Chess Club, który był gospodarzem wielu ważnych zawodów, ale za radą lekarza nie pozwolono mu często grać.

Między listopadem a grudniem 1901 roku nieznacznie pokonał w meczu kubańskiego mistrza szachowego Juana Corzo. Jednak w kwietniu 1902 roku zajął dopiero czwarte miejsce z sześciu w mistrzostwach kraju, przegrywając obie partie z Corzo. W 1905 roku Capablanca z łatwością zdał egzaminy wstępne na Uniwersytet Columbia w Nowym Jorku. Pragnął grać w silnej drużynie baseballowej Columbii i wkrótce został wybrany jako shortstop w drużynie pierwszoroczniaków. W tym samym roku wstąpił do Manhattan Chess Club i wkrótce został uznany za najsilniejszego gracza klubu. Szczególnie dominował w szachach szybkich, wygrywając turniej przed panującym Mistrzem Świata w Szachach, Emanuelem Laskerem, w 1906 roku. W 1908 roku opuścił uniwersytet, by skoncentrować się na szachach.

Czteroletni Capablanca gra w szachy z ojcem w 1892 roku

Dorosłe życie

Wczesne dorosłe życie

Turniej w San Sebastian w 1911 roku był "jednym z pięciu najsilniejszych turniejów, jakie odbyły się do tej pory", ponieważ startowali w nim wszyscy czołowi gracze świata, z wyjątkiem mistrza świata Laskera, który w tym czasie nie brał udziału w poważnych rozgrywkach. Na początku turnieju Ossip Bernstein i Aron Nimzowitsch sprzeciwili się obecności Capablanki, ponieważ nie spełnił on warunku udziału w turnieju, jakim było zdobycie co najmniej trzeciej nagrody w dwóch turniejach mistrzowskich. Capablanca już w pierwszej rundzie wygrał błyskotliwie z Bernsteinem, a jeszcze łatwiej z Nimzowitschem. Zadziwił świat szachowy zajmując pierwsze miejsce z wynikiem sześciu zwycięstw, jednej porażki i siedmiu remisów, wyprzedzając Akibę Rubinsteina, Milana Vidmara, Franka Marshalla, Carla Schlechtera i Siegberta Tarrascha. Jego przegrana z Rubinsteinem była jednym z najbardziej błyskotliwych osiągnięć w karierze tego ostatniego. Capablanca był teraz uznawany za poważnego pretendenta do tytułu mistrza świata. ^{str. 33}

Pretendent do tytułu mistrza świata

W 1911 roku Capablanca wyzwał Emanuela Laskera na mistrza świata w szachach. Lasker przyjął wyzwanie, proponując jednocześnie siedemnaście warunków meczu. Capablanca sprzeciwił się niektórym z nich, które znacznie faworyzowały Laskera i do meczu nie doszło. ^{str. 67}

We wrześniu 1913 roku Capablanca otrzymał posadę w kubańskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych, co zapewniło mu bezpieczeństwo finansowe na całe życie. "Nie miał żadnych konkretnych obowiązków, ale miał pełnić rolę ambasadora, znanej postaci, która umieszczała Kubę na mapie, gdziekolwiek się udawał". ^{s. 58}

Turniej szachowy w Petersburgu w 1914 roku był pierwszym, w którym Capablanca zagrał z mistrzem świata Emanuelem Laskerem w normalnych warunkach turniejowych. Turniej w Petersburgu został zorganizowany w nietypowy sposób: po wstępnym, jednorundowym turnieju jedenastu graczy, pięciu najlepszych miało zagrać w drugim etapie w formacie podwójnej rundy, przy czym wyniki z turnieju wstępnego były przenoszone do drugiego turnieju. Capablanca zajął pierwsze miejsce w turnieju wstępnym, wyprzedzając o 1½ punktu Laskera, który nie był na treningu i rozpoczął partię niepewnie. Pomimo determinacji Laskera, Capablanca wciąż wydawał się być na dobrej drodze do ostatecznego zwycięstwa. Jednak w drugiej partii finału Lasker sprowadził Capablankę do bezradnej pozycji. Capablanka był tym tak wstrząśnięty, że w następnej partii spartaczył następną partię na rzecz Tarrascha. W ten sposób Lasker zakończył partię z przewagą pół punktu nad Capablanką i 3½ nad Alechinem. Alechine skomentował:

"Jego prawdziwe, nieporównywalne dary po raz pierwszy dały o sobie znać w Petersburgu w 1914 roku, kiedy i ja poznałem go osobiście. Ani przedtem, ani potem nie widziałem - i nie mogę sobie tego wyobrazić - tak zdumiewającej szybkości pojmowania szachów, jaką posiadał Capablanca tamtej epoki. Dość powiedzieć, że w szybkich partiach dawał wszystkim petersburskim mistrzom szanse 5-1 - i wygrywał! Przy tym wszystkim był zawsze pełen humoru, ulubieniec kobiet i cieszył się wspaniałym zdrowiem - naprawdę olśniewający wygląd. To, że zajął drugie miejsce po Laskerze, należy w całości przypisać jego młodzieńczej wesołości - już wtedy grał tak dobrze jak Lasker".

Po niepowodzeniu próby wynegocjowania meczu o tytuł w 1911 roku, Capablanca opracował zasady prowadzenia przyszłych pojedynków, które zostały uzgodnione przez innych czołowych graczy podczas turnieju w Sankt Petersburgu w 1914 roku, w tym Laskera, i zatwierdzone na Kongresie w Mannheim w tym samym roku. Główne punkty były następujące: mistrz musi być przygotowany do obrony tytułu raz w roku; mecz powinien wygrać pierwszy gracz, który wygra sześć lub osiem partii, w zależności od tego, co preferował mistrz; stawka powinna wynosić co najmniej 1 000 funtów (w 2006 roku jest to około 347 000 funtów lub 700 000 dolarów).

Mistrz Świata

W styczniu 1920 roku Emanuel Lasker i Capablanca podpisali umowę o rozegraniu meczu o mistrzostwo świata w 1921 roku. Mecz został rozegrany w marcu-kwietniu 1921 roku; Lasker zrezygnował z niego już po czternastu partiach, przegrywając cztery partie i nie wygrywając żadnej. Władimir Kramnik uważał, że Lasker grał całkiem nieźle, a mecz był "wyrównaną i fascynującą walką", dopóki Lasker nie popełnił błędu w ostatniej partii. Kramnik tłumaczył to tym, że Capablanca był o dwadzieścia lat młodszy, nieco silniejszy i miał większą praktykę zawodniczą.

Capablanca zajął drugie miejsce w turnieju w Nowym Jorku w 1924 roku, 1½ punktu za Emanuelem Laskerem, ale dwa przed trzecim Alechinem, z wynikiem 14/20 (+10 -1 =9). Porażka Capablanki z Richardem Reti w piątej rundzie była jego pierwszą poważną partią od ośmiu lat. Kolejny zły start zaliczył w turnieju szachowym w Moskwie w 1925 roku, gdzie zajął dopiero trzecie miejsce, dwa punkty za Bogolyubovem i ½ punktu za Emanuelem Laskerem.

Grupa argentyńskich biznesmenów, wsparta gwarancją prezydenta Argentyny, obiecała fundusze na rozegranie w 1927 roku meczu o mistrzostwo świata pomiędzy Capablanką a Alechinem. W nowojorskim turnieju szachowym w 1927 roku sześciu najsilniejszych mistrzów świata zagrało ze sobą cztery razy: Alechin, Rudolf Spielmann, Milan Vidmar, Nimzowicz i Marshall, zabrakło Bogolyubova i Laskera. Przed turniejem Capablanca z roztargnieniem pisał, że ma "więcej doświadczenia, ale mniej siły" niż w 1911 roku, że szczyt formy osiągnął w 1919 roku i że niektórzy z jego konkurentów w międzyczasie stali się silniejsi. W końcu został niepokonany, wygrywając mini-mecze z każdym ze swoich rywali, o 2½ punktu przed drugim Alechinem i zdobył nagrodę za "najlepszą grę" za zwycięstwo nad Spielmannem.

Utrata tytułu

Ponieważ Capablanca wygrał miażdżącą przewagą turniej w Nowym Jorku w 1927 roku i nigdy nie przegrał partii z Alechinem, był uważany przez większość ekspertów za zdecydowanego faworyta w meczu o Mistrzostwo Świata w Szachach w 1927 roku. Jednak Alechin wygrał ten mecz, rozegrany w Buenos Aires, 6 zwycięstwami, 3 porażkami i 25 remisami - był to najdłuższy mecz o mistrzostwo świata aż do meczu o mistrzostwo świata w szachach w latach 1984-85 pomiędzy Anatolijem Karpowem i Garrim Kasparowem. Zwycięstwo Alechina zaskoczyło niemal cały szachowy świat.

Po śmierci Capablanki Alechin wyraził zdziwienie własnym zwycięstwem, gdyż w 1927 roku nie uważał się za lepszego od Capablanki i sugerował, że Capablanka był zbyt pewny siebie. Capablanca przystąpił do meczu bez przygotowania technicznego i fizycznego, podczas gdy Alechin doprowadził się do dobrej kondycji fizycznej i dokładnie przestudiował grę Capablanki. Według Kasparowa, badania Alechina ujawniły wiele drobnych nieścisłości, które wynikały z tego, że Capablanca nie chciał się intensywnie skoncentrować. Władimir Kramnik zauważył, że był to pierwszy konkurs, w którym Capablanca nie miał łatwych zwycięstw. Luděk Pachman zasugerował, że Capablanca, który nie był przyzwyczajony do przegranych partii lub innych niepowodzeń, popadł w depresję z powodu niepotrzebnej przegranej w jedenastej partii, długiej, wyczerpującej końcówce, w której obaj gracze popełnili błędy.

Natychmiast po wygranym meczu Alechin ogłosił, że jest gotów dać Capablance rewanż na takich samych warunkach, jakich Capablanca zażądał jako mistrz - pretendent musi zapewnić stawkę w wysokości 10 000 dolarów, z czego ponad połowa przypadnie obrońcy tytułu, nawet jeśli zostanie pokonany.

Negocjacje w sprawie rewanżu ciągnęły się przez kilka lat, często zrywając się, gdy wydawało się, że porozumienie jest na wyciągnięcie ręki. Ich stosunki stały się gorzkie, a Alechine zażądał znacznie wyższych honorariów za występy w turniejach, w których Capablanca również grał.

Późniejsze życie

Capablanca zajął czwarte miejsce, jeden punkt za zwycięzcami w Moskwie w 1935 roku; trzecie miejsce Emanuela Laskera w wieku 66 lat było powszechnie podziwiane. W następnym roku Capablanca wygrał jeszcze silniejszy turniej w Moskwie, jeden punkt przed Botvinnikiem i 3½ przed Salo Flohrem, który zajął trzecie miejsce. Miesiąc później w Nottingham dzielił pierwsze miejsce z Botvinnikiem, z wynikiem (+5 -1 =8), przegrywając tylko z Flohrem; Alechin zajął szóste miejsce. Te turnieje z 1936 roku, ostatnie w życiu Laskera, były jedynymi, w których Capablanca wyprzedził Laskera.

W czasie tych triumfów Capablanca zaczął odczuwać wyniszczające objawy nadciśnienia. W turnieju AVRO w 1938 roku Capablanca zajął dopiero siódme miejsce wśród ośmiu graczy, w elitarnym konkursie mającym wyłonić pretendenta do tytułu mistrza świata Alechina. Wysokie ciśnienie krwi Capablanki zostało zdiagnozowane i leczone dopiero po turnieju AVRO, co spowodowało, że pod koniec partii Capablanca tracił przytomność umysłu.

Capablanca i Lasker, Moskwa 1935.


Alechin vs. Capablanca

Powiązane strony

• Lista arcymistrzów szachowych
• Mistrzostwa Świata w Szachach