Bursztyn

Bursztyn w geologii

Bursztyn powstaje z żywicy, która wydobywa się z niektórych drzew. Nie jest to sok ani guma drzewna. Żywica szybko staje się lepka, a później skamieniała jako bursztyn. Bursztyn może wyglądać różnie, w zależności od pochodzenia i późniejszej historii geologicznej.

Żywica wyjściowa, aby skończyć jako bursztyn, musi być odporna na rozkład. Wiele drzew wytwarza żywicę, ale zazwyczaj jest ona rozkładana w procesach fizycznych i biologicznych. Wystawienie na działanie czynników atmosferycznych powoduje rozpad żywicy, wspomagany przez mikroorganizmy, takie jak bakterie i grzyby. Aby żywica przetrwała wystarczająco długo, by stać się bursztynem, musi oprzeć się tym siłom lub być produkowana w warunkach, które je wykluczają.

Bursztyn bałtycki (historycznie zwany pruskim) występuje w postaci nieregularnych guzków w piasku morskim, zwanym błękitną ziemią, w dolnooligoceńskich warstwach Sambii w Obwodzie Kaliningradzkim, gdzie obecnie jest systematycznie wydobywany.

Bursztyn Agathis pochodzi z drzewa iglastego Agathis, które dawniej rosło na znacznie większym obszarze.

Bursztyn z Ameryki i Afryki często pochodzi z Hymenaea protera, rodzaju drzewa strączkowego.

Inkluzje w bursztynie

Żywica może zawierać, oprócz pięknie zachowanych struktur roślinnych, szczątki owadów, pająków, bezkręgowców, żab, skorupiaków i innych małych organizmów, które zostały uwięzione w czasie, gdy była płynna. W większości przypadków struktura organiczna zniknęła, pozostawiając jedynie ubytek, być może ze śladem chityny.

Lokalizacje i zastosowanie

Bursztyn występuje na wszystkich kontynentach Ziemi, z wyjątkiem obszarów podbiegunowych, głównie na wschodnim wybrzeżu USA, w Kanadzie, Birmie, Meksyku, Libanie, Borneo, Rumunii, Sycylii i innych miejscach. Według naukowców najstarszy bursztyn pochodzi z czasu węglowego i ma wiek około 345 milionów lat (górny karbon, Northumberland, USA). Bursztyn znajduje się w Meksyku i na Karaibach, głównie na Dominikanie. Jednak większość z nich oferuje zdecydowanie mniejszą wydajność niż bursztyn występujący w rejonie Morza Bałtyckiego. Bursztyn bałtycki jest też najbardziej znanym bursztynem z historii Europy. Wspomina o nim Homer w swoim Odyseuszu, Księga 15, 459-465, p.n.e.: "... naszyjnik ze złota, między którym wisiały bursztynowe paciorki...". Bursztyn z "Nowego Świata", jak Meksyk i Dominikana, wydobywany jest komercyjnie dopiero od ubiegłego wieku.

Bursztyn bałtycki występuje wzdłuż brzegów dużej części Morza Bałtyckiego i Morza Północnego. Największym producentem bursztynu jest cypel Sambii, obecnie część rosyjskiego obwodu kaliningradzkiego. Około 90% światowego wydobycia bursztynu znajduje się w rosyjskim obwodzie kaliningradzkim nad Morzem Bałtyckim.

Bursztyn ten został zdeponowany w późnym eocenie i wczesnym oligocenie w delcie prehistorycznej rzeki, w płytkiej części basenu morskiego. Oprócz wybrzeża w okolicach Kaliningradu, bursztyn występuje również w innych rejonach Morza Bałtyckiego. Niewielkie ilości bursztynu bałtyckiego można znaleźć nawet poza tym regionem, np. na wybrzeżu południowo-wschodniej Anglii. Na podstawie analizy mikrospektroskopii w podczerwieni z zastosowaniem transformaty Fouriera (FTIR) bursztynu i żywicy z żywych drzew stwierdzono, że odpowiedzialne za to były drzewa iglaste z rodziny Sciadopityaceae. Jedynym żyjącym przedstawicielem tej rodziny jest japońska sosna parasolowa, Sciadopitys verticillata.

Żywica wymarłego drzewa Hymenaea protera jest źródłem bursztynu dominikańskiego i prawdopodobnie większości bursztynów występujących w tropikach. Bursztyn dominikański odróżnia się od bursztynu bałtyckiego przede wszystkim tym, że jest prawie zawsze przezroczysty i ma większą liczbę inkluzji kopalnych. Dzięki temu możliwe stało się szczegółowe odtworzenie ekosystemu dawno wymarłego lasu tropikalnego.

Bursztyn jest szeroko wykorzystywany do wyrobu koralików i innych ozdób, a także cygarniczek i ustników do fajek. Godna uwagi jest Bursztynowa Komnata w Pałacu Katarzyny pod Sankt Petersburgiem. Jest to reprodukcja oryginalnej Bursztynowej Komnaty, zniszczonej w czasie II wojny światowej.

W krajach nadbałtyckich bursztyn jest często poddawany obróbce w autoklawie, głównie w celu uzyskania i wzmocnienia kolorów i efektów wizualnych, tworząc w ten sposób piękną biżuterię. Po stopniowym podgrzewaniu w kąpieli olejowej bursztyn staje się miękki i elastyczny. Dwa kawałki bursztynu można połączyć ze sobą poprzez posmarowanie ich powierzchni olejem lnianym, podgrzanie, a następnie sprasowanie na gorąco. Mętny bursztyn można uczynić bardziej klarownym w kąpieli olejowej, gdyż olej wypełnia liczne pory, którym zawdzięcza się zmętnienie. Małe fragmenty, dawniej wyrzucane lub używane tylko do lakierów, są obecnie wykorzystywane na dużą skalę do tworzenia "ambroidu" lub "bursztynu prasowanego". Kawałki te są starannie podgrzewane z wykluczeniem dostępu powietrza, a następnie prasowane w jedną masę przy pomocy silnego ciśnienia hydraulicznego, przy czym zmiękczony bursztyn przeciska się przez otwory w metalowej płycie. Jak wspomniano, produkt ten jest szeroko stosowany do wyrobu taniej biżuterii i artykułów do palenia.

Bursztyn już w dawnych czasach był bardzo ceniony jako materiał ozdobny, ale także do celów religijnych. Paciorki różańca są używane przez katolików i muzułmanów aż do naszych czasów. Około 58 roku n.e. cesarz rzymski Neron wysłał rzymskiego rycerza na poszukiwanie "złota północy", który przywiózł do Rzymu setki funtów bursztynu. W późniejszych czasach, od 1283 roku, Krzyżacy, po powrocie z krucjat, stali się absolutnymi władcami Prus i bałtyckich źródeł bursztynu, a także wyrobu przedmiotów z bursztynu, karząc przestępców śmiercią przez powieszenie. Historia głosi, że po przybyciu w 1492 roku na karaibską wyspę "La Hispaniola" (Dominikana), Kolumb otrzymał od młodego księcia Taino parę butów zdobionych dominikańskim bursztynem, w zamian za ofiarowany mu splot korali z bursztynu bałtyckiego.

Powiązane strony

• Bursztyn (kolor)
• Lista minerałów