Ekspansja dna oceanicznego
Rozprzestrzenianie się dna morskiego następuje na dnie oceanu, gdy płyty tektoniczne rozchodzą się. Dno morskie przemieszcza się i niesie ze sobą kontynenty. Na grzbietach w środku oceanów tworzy się nowa skorupa oceaniczna. Siłę motywującą do rozprzestrzeniających się grzbietów dna morskiego stanowi raczej ciągnięcie płyt tektonicznych niż ciśnienie magmowe, chociaż na grzbietach rozprzestrzeniających się grzbietów występuje zwykle znaczna aktywność magmy.
Na Grzbiecie Środkowoatlantyckim (i w innych miejscach) materiał z płaszcza górnego wznosi się przez uskoki między płytami oceanicznymi. Tworzy on nową skorupę w miarę oddalania się płyt od siebie. Nowa skorupa następnie powoli oddala się od grzbietu. Rozprzestrzenianie się dna morskiego pomaga wyjaśnić dryf kontynentalny w tektonice płyt. W okopach oceanicznych, skorupa dna morskiego zsuwa się w dół i pod skorupą kontynentalną.
Wcześniejsze teorie (np. Alfreda Wegenera) o dryfie kontynentalnej były takie, że kontynenty "zaorały się" przez ocean. Współczesna idea polega na tym, że dno oceanu samo w sobie porusza się i niesie ze sobą kontynenty w miarę jak rozszerza się z grzbietu środkowego oceanu. Dzisiaj jest ona akceptowana. Zjawisko to jest powodowane przez konwekcję w słabym płaszczu górnym, czyli astenosferze.
Dodatkowo dawki wysiewu określają, czy kalenica jest szybka, pośrednia czy wolna. Generalnie, w przypadku szybkich redlin patrz dawka wysiewu powyżej 9 cm/rok. W redlinach pośrednich dawka wysiewu wynosi 4-9 cm/rok, natomiast w redlinach powolnych dawka wysiewu jest mniejsza niż 4 cm/rok.
Rozprzestrzenianie się na grzbiecie środkowego oceanu
Schemat grzbietu oceanicznego
World Distribution of Mid-Oceanic Ridges: Wielka sprawa.
Wiek skorupy oceanicznej: najmłodsza (czerwona) znajduje się wzdłuż ośrodków rozprzestrzeniających się
grzbiet środkowego oceanu
Grzbiet środkowo-oceaniczny to podwodny system górski. Składa się on z łańcuchów górskich, z doliną szczelinową biegnącą wzdłuż jego grzbietu, utworzoną przez tektonikę płytową. Grzbiet środkowo-oceaniczny wyznacza granicę między dwoma płytami tektonicznymi, które się rozchodzą. Grzbiet środkowo-oceaniczny jest utworzony przez rozbieżną granicę.
Grzbiety środkowo-oceaniczne świata są połączone i tworzą jeden globalny system grzbietów środkowo-oceanicznych, który jest częścią każdego oceanu. Środkowo oceaniczny system grzbietów jest najdłuższym pasmem górskim na świecie. Ciągłe pasmo górskie ma długość 65.000 km (40.400 mil). Jest ono kilka razy dłuższe niż Andy, najdłuższe kontynentalne pasmo górskie na świecie. Całkowita długość oceanicznego systemu grzbietów wynosi 80.000 km (49.700 mil).
Jak to działa?
Grzbiety środkowego oceanu są geologicznie aktywne, z nową magmą stale pojawiającą się na dnie oceanu i w skorupie przy i w pobliżu szczelin wzdłuż osi grzbietu. Skrystalizowana magma tworzy nową skorupę z bazaltu i gabro.
Skały tworzące skorupę pod dnem morza są najmłodsze w osi grzbietu i starzeją się z coraz większą odległością od tej osi. Nowa magma kompozycji bazaltowej pojawia się na osi i w jej pobliżu z powodu dekompresji topnienia w płaszczu ziemskim.
Skorupa oceaniczna składa się ze skał znacznie młodszych od samej Ziemi: skorupa oceaniczna w basenach oceanicznych ma wszędzie mniej niż 200 milionów lat. Skorupa znajduje się w ciągłym stanie "odnowy" na grzbietach oceanu. Odsuwając się od grzbietu środkowego oceanu, głębokość oceanu stopniowo wzrasta; największe głębokości znajdują się w okopach oceanicznych. W miarę oddalania się skorupy oceanicznej od osi grzbietu, perydotyt w płaszcza bazowego ochładza się i staje się coraz bardziej sztywny. Skorupa i znajdujący się pod nią względnie sztywny peridotyt tworzą litosferę oceaniczną.
Powoli rozciągające się grzbiety, takie jak Grzbiet Środkowoatlantycki, mają duże, szerokie doliny szczelinowe, czasem nawet 10-20 km szerokości i bardzo nierówny teren na grzbiecie. Natomiast szybko rozprzestrzeniające się grzbiety, takie jak East Pacific Rise, mają wąskie, ostre nacięcia otoczone na ogół płaską topografią, która zjeżdża z grzbietu na wiele setek kilometrów.
Pytania i odpowiedzi
P: Co to jest rozprzestrzenianie się dna morskiego?
O: Rozprzestrzenianie się dna morskiego to proces, który zachodzi na dnie oceanu, gdzie płyty tektoniczne oddalają się od siebie. Podczas ich przemieszczania się powstaje nowa skorupa oceaniczna, a wraz z nią przenoszone są kontynenty.
P: Co powoduje rozprzestrzenianie się dna morskiego?
O: Siłą napędową grzbietów rozprzestrzeniania się dna morskiego jest przyciąganie płyt tektonicznych, a nie ciśnienie magmy, chociaż na grzbietach rozprzestrzeniania się zazwyczaj występuje znaczna aktywność magmy. Dodatkowo do tego zjawiska przyczynia się konwekcja w słabym górnym płaszczu lub astenosferze.
P: Gdzie występuje rozprzestrzenianie się dna morskiego?
O: Rozprzestrzenianie się dna morskiego występuje głównie na grzbietach w środku oceanów i rowach w pobliżu skorup kontynentalnych.
P: Z jaką prędkością następuje rozprzestrzenianie się dna morskiego?
O: Szybkość rozprzestrzeniania się dna morskiego jest różna w zależności od rodzaju grzbietu, na którym się ono odbywa; szybkie grzbiety mają szybkość ponad 9 cm/rok, średnie grzbiety mają szybkość między 4-9 cm/rok, a wolno rozprzestrzeniające się grzbiety mają szybkość mniejszą niż 4 cm/rok.
P: Jak rozprzestrzenianie się dna morskiego wyjaśnia dryf kontynentów?
O: Rozprzestrzenianie się dna morskiego pomaga wyjaśnić dryf kontynentów w tektonice płyt, pokazując, że gdy dno oceanu oddala się od grzbietów śródoceanicznych, przenosi ze sobą kontynenty, rozszerzając się. Ta nowoczesna koncepcja zastąpiła wcześniejsze teorie (np. Alfreda Wegenera), które sugerowały, że kontynenty "przeorały" ocean.
P: Jaka była teoria Alfreda Wegenera na temat dryfu kontynentów?
O: Teoria Alfreda Wegenera na temat dryfu kontynentów zakładała, że kontynenty "orały" przez ocean, a nie były przenoszone przez ruchome dno oceanu, jak sugerują współczesne teorie.
