Historia uprawy szafranu

Śródziemnomorski

Już 1500-1600 lat p.n.e. Minojczycy mieli w swoich pałacach obrazy szafranu, pokazujące, jak można go wykorzystać jako lekarstwo. Późniejsze greckie legendy opowiadały o podróżach morskich do Cylicji, gdzie poszukiwacze przygód mieli nadzieję znaleźć najcenniejszy szafran na świecie. Inna legenda mówi o tym, jak ktoś o imieniu Crocus został oczarowany i przemienił się w oryginalnego krokusa szafranowego. Starożytne ludy basenu Morza Śródziemnego - w tym egipscy perfumiarze, lekarze w Gazie, mieszczanie z Rodos i greckie kurtyzany hetaerae - używały szafranu w swoich perfumach, maściach, potpourris, tuszach do rzęs, boskich ofiarach i zabiegach medycznych.

W późnym hellenistycznym Egipcie Kleopatra używała szafranu do kąpieli, aby poprawić swoje samopoczucie. Egipscy uzdrowiciele stosowali szafran jako środek na wszelkie dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Szafran był również używany jako barwnik do tkanin w takich miastach Lewantu jak Sydon i Tyr. Aulus Cornelius Celsus przepisywał szafran w lekach na rany, kaszel, kolkę i świerzb, a także w mithridatium. Miłość Rzymian do szafranu była tak wielka, że rzymscy koloniści zabierali go ze sobą, gdy osiedlali się w południowej Galii, gdzie uprawiano go na szeroką skalę aż do upadku Rzymu. Konkurujące ze sobą teorie mówią, że szafran powrócił do Francji dopiero wraz z Maurami z VIII wieku naszej ery lub z papiestwem w Awinionie w XIV wieku naszej ery.

Ten starożytny minojski fresk z Knossos na Krecie przedstawia małpę (pochyloną niebieską postać) zbierającą zbiory szafranu.

Azja

Farby wykonane z szafranu były używane do rysowania 50 000 lat temu. Znaleziono je w kraju, który dziś nazywa się Irak. Później, ludzie zwani Sumerami używali dziko rosnącego szafranu w swoich lekarstwach i magicznych miksturach. Handlarze przewozili szafran na duże odległości jeszcze przed II tysiącleciem p.n.e. Starożytni Persowie uprawiali swój własny rodzaj szafranu (Crocus sativus 'Hausknechtii') w Derbenie, Isfahanie i Khorasanie do X wieku p.n.e. Czasami szafranowe nici były wplatane w tkaniny. Składano je w ofierze bogom i wykorzystywano w barwnikach, perfumach, lekach i płynach do mycia ciała. Szafranowe nici rozsypywano również na łóżkach i mieszano z gorącą herbatą jako sposób na leczenie smutnych uczuć. Inni ludzie obawiali się, że Persowie będą używać szafranu jako narkotyku i afrodyzjaku. Podczas swoich azjatyckich kampanii Aleksander Wielki używał perskiego szafranu do herbaty, ryżu i kąpieli, aby pomóc w gojeniu się ran po bitwie. Żołnierze Aleksandra kopiowali poczynania swojego wodza i przywieźli zwyczaj kąpieli szafranowych z powrotem do Grecji.

Nikt nie wie, w jaki sposób szafran pojawił się w Azji Południowej. Tradycyjne rachunki kaszmirskie i chińskie datują jego przybycie na 900-2500 lat temu. Tymczasem historycy badający starożytne zapiski perskie datują to przybycie na okres przed 500 r. p.n.e., przypisując je albo perskiemu przeszczepowi szafranu do nowych ogrodów i parków, albo perskiej inwazji i kolonizacji Kaszmiru. Fenicjanie sprzedawali kaszmirski szafran jako barwnik i środek na melancholię. Stamtąd zastosowanie szafranu w żywności i barwnikach rozprzestrzeniło się na całą Azję Południową. Na przykład, buddyjscy mnisi w Indiach przyjęli szaty w kolorze szafranu po śmierci Buddy Siddharthy Gautamy. Jednak szaty te nie były farbowane drogim szafranem, lecz kurkumą, tańszym barwnikiem, lub owocami szakłaku.

Niektórzy historycy uważają, że szafran po raz pierwszy przybył do Chin wraz z najeźdźcami mongolskimi przez Persję. Z drugiej strony, szafran jest wymieniany w starożytnych chińskich tekstach medycznych, w tym w czterdziestotomowej farmakopei Shennong Bencaojing (神農本草經-"Wielkie zioło Shennonga", znane również jako Pen Ts'ao lub Pun Tsao), dziele pochodzącym z 200-300 r. p.n.e. Tradycyjnie przypisywana legendarnemu cesarzowi Yan ("Ognia") Shennongowi, dokumentuje 252 oparte na fitochemikaliach sposoby leczenia różnych schorzeń. Jednak już około III wieku n.e. Chińczycy odnosili się do szafranu jako pochodzącego z Kaszmiru. Na przykład, Wan Zhen, chiński ekspert medyczny, poinformował, że "siedliskiem szafranu jest Kaszmir, gdzie ludzie uprawiają go głównie po to, by ofiarować go Buddzie". Wan zastanawiał się również nad tym, jak szafran był używany w jego czasach: "Kwiat [szafranu krokusowego] więdnie po kilku dniach i wtedy uzyskuje się szafran. Jest on ceniony za swój jednolity żółty kolor. Może być używany do aromatyzowania wina".

Monolit 17,8 m Jain Tirthankara Bhagavan Gomateshwara Bahubali, który został wyrzeźbiony w latach 978-993 AD i znajduje się w Shravanabelagola, Indie, jest posmarowany szafranem co 12 lat przez tysiące wiernych jako część festiwalu Mahamastakabhisheka.

Europa

W Europie uprawa szafranu gwałtownie spadła po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Szafran został ponownie wprowadzony, gdy cywilizacja islamska "Al-Andalus" rozprzestrzeniła się na Hiszpanię, Francję i Włochy. W XIV wieku, podczas Czarnej Śmierci, popyt na leki na bazie szafranu gwałtownie wzrósł i wiele szafranu musiało być importowane przez weneckie i genueńskie statki z południowych i śródziemnomorskich krain, takich jak Rodos. Kradzież jednego z takich transportów przez szlachciców wywołała czternastotygodniową "wojnę szafranową". Konflikt i wynikający z niego strach przed szerzącym się piractwem szafranowym spowodowały, że w Bazylei zaczęto uprawiać szafran, który dobrze prosperował. Uprawa i handel rozprzestrzeniły się następnie na Norymbergę, gdzie epidemia fałszowania szafranu doprowadziła do wprowadzenia kodeksu Safranschou, na mocy którego fałszerze szafranu byli karani grzywną, więzieniem i egzekucją. Wkrótce potem uprawa szafranu rozprzestrzeniła się w całej Anglii, zwłaszcza w hrabstwach Norfolk i Suffolk. Miasto Saffron Walden w Essex, nazwane tak ze względu na nową specjalność uprawy, stało się głównym ośrodkiem uprawy szafranu i handlu w Anglii. Jednak napływ bardziej egzotycznych przypraw, takich jak czekolada, kawa, herbata i wanilia z nowo poznanych krajów wschodnich i zamorskich spowodował, że europejska uprawa i wykorzystanie szafranu podupadły. Jedynie w południowej Francji, Włoszech i Hiszpanii utrzymała się znacząca uprawa.

Europejczycy przywieźli szafran do obu Ameryk, gdy imigranci z Kościoła Schwenkfeldera opuścili Europę z pniem zawierającym cebulki szafranu; w istocie wielu Schwenkfelderów uprawiało szafran na szeroką skalę w Europie. Do 1730 r. Holendrzy z Pensylwanii uprawiali szafran w całej wschodniej Pensylwanii. Hiszpańskie kolonie na Karaibach kupowały duże ilości tego nowego amerykańskiego szafranu, a wysoki popyt sprawił, że cena szafranu na filadelfijskiej giełdzie towarowej zrównała się z ceną złota. Handel z Karaibami załamał się później w następstwie wojny 1812 roku, kiedy to wiele statków handlowych przewożących szafran zostało zniszczonych. Jednak Pensylwańscy Holendrzy nadal uprawiali mniejsze ilości szafranu na potrzeby lokalnego handlu i wykorzystania w ciastach, makaronach, potrawach z kurczaka lub pstrąga. Amerykańska uprawa szafranu przetrwała do czasów współczesnych głównie w Lancaster County, Pennsylvania.

Średniowieczne europejskie iluminowane manuskrypty, takie jak ten z XIII wieku przedstawiający zabójstwo arcybiskupa Canterbury Tomasza Becketa, często wykorzystywały barwniki szafranowe do uzyskania odcieni żółtego i pomarańczowego.