Kalendarz żydowski

Zasady podstawowe

Kalendarz hebrajski jest kalendarzem lunisolarnym, który zależy zarówno od księżyca, jak i od słońca. Miesiące kalendarza hebrajskiego oparte są na pojawianiu się nowiu księżyca. Jednocześnie święto Paschy musi przypadać na wiosnę. Z tego powodu lata w kalendarzu hebrajskim oparte są na słońcu.

Jeden rok słoneczny (oparty na Słońcu) trwa około 365 dni, ale dwanaście miesięcy księżycowych (opartych na Księżycu) trwa tylko około 354 dni. Z tego powodu kalendarz hebrajski dodaje dodatkowy miesiąc księżycowy siedem razy w każdym cyklu 19 lat. Ta zasada sprawia, że przeciętny hebrajski rok kalendarzowy ma mniej więcej taką samą długość jak rok słoneczny, czyli 365 dni.

Siedmiodniowy tydzień jest używany do obliczenia dnia na Szabat, dzień odpoczynku. Tydzień nie zależy od roku słonecznego ani od miesiąca księżycowego. Zamiast tego, zależy on od liczenia siedmiu dni, które, jak się uważa, sięgają czasów starożytnych. Tydzień jest również ważną częścią kalendarza hebrajskiego.

Rysunek ten2, pochodzący ze średniowiecznego kalendarza hebrajskiego, przypominał Żydom o gałązce palmowej (lulaw), gałązkach mirtu, gałązkach wierzby i cytronie (etrog) używanych podczas święta Sukkot.


Mozaikowa posadzka przedstawiająca zodiak w synagodze z VI wieku w Beit Alpha, Izrael.

Historia

Zgodnie z Księgą Wyjścia, Żydzi używali kalendarza księżycowego od czasu opuszczenia Egiptu. Pierwszym przykazaniem, jakie otrzymali Żydzi jako naród, było przykazanie wyznaczania nowiu księżyca. Bardzo szybko po tym, Żydzi otrzymali przykazanie, aby Pascha wypadała na wiosnę.

W Tanachu (Biblii Hebrajskiej) miesiące są zwykle ponumerowane, a nie nazwane. (Patrz tabela poniżej.) Tylko cztery nazwy miesięcy pojawiają się w Tanachu sprzed Wygnania Babilońskiego (patrz tabela). Nazwy miesięcy we współczesnym kalendarzu hebrajskim zostały zaczerpnięte z nazw miesięcy w kalendarzu babilońskim z okresu wygnania babilońskiego (VI w. p.n.e.).

Początkowo nowy miesiąc rozpoczynał się, gdy świadkowie przychodzili do Sanhedrynu (wysokiego sądu rabinicznego) i zeznawali, że widzieli na niebie nowy półksiężyc. Sanhedryn decydował również, kiedy do kalendarza powinien być dodany dodatkowy miesiąc, aby Pascha wypadała na wiosnę. (Zob. cykl metoniczny.) Po zburzeniu Drugiej Świątyni w 70 r. n.e., Sanhedrynowi trudniej było spotykać się i przesłuchiwać świadków. Z tego powodu Sanhedryn ustanowił stałą, opartą na regułach formę kalendarza. Majmonides w pełni opisał współczesny kalendarz hebrajski około roku 1178.

W nowoczesnym kalendarzu hebrajskim lata liczone są jako Anno Mundi (łac. "rok świata"). Reprezentuje to tradycyjną rachubę lat od stworzenia świata, jak opisano w Księdze Rodzaju. Ten rok jest anno mundi 5780.

W judaizmie karaimskim

W niewielkiej wspólnocie karaimskiego judaizmu kalendarz jest bardzo podobny. Karaimi używają jednak świadków do wyznaczania daty nowego półksiężyca. Nadal używają dojrzewania jęczmienia, aby zdecydować, czy dodać dodatkowy miesiąc do roku. Z tych powodów kalendarz karaimski może się nieco różnić od głównego kalendarza żydowskiego.

Dni tygodnia kalendarza hebrajskiego

Dzień tygodnia (hebrajski)	Tłumaczenie	Dzień zaczyna się od zachodu słońca	Dzień trwa do zachodu słońca
יום ראשון jom riszon	pierwszy dzień	Sobota	Niedziela
יום שני yom sheni	drugi dzień	Niedziela	Poniedziałek
יום שלישי jom szelishi	dzień trzeci	Poniedziałek	Wtorek
יום רביעי jom revi'i	dzień czwarty	Wtorek	Środa
יום חמישי yom hamishi	dzień piąty	Środa	Czwartek
יום ששי yom shishi	szósty dzień	Czwartek	Piątek
שבת szabat	Szabat (Sabat)	Piątek	Sobota

Szczegóły

Dzień i tydzień

W kalendarzu hebrajskim znaczenie dnia zaczerpnięte jest z Biblii Hebrajskiej: "I nastał wieczór, i nastał ranek, jeden dzień". Ponieważ "wieczór" poprzedza "poranek", dzień w kalendarzu hebrajskim zaczyna się wieczorem. Dla wielu celów dzień w kalendarzu hebrajskim zaczyna się o zachodzie słońca. Ale kiedy ważne jest, aby upewnić się, że poprzedni dzień jest całkowicie zakończony, dzień zaczyna się o zmroku.

Ludzie, którzy drukują kalendarze lub piszą programy kalendarzowe dla komputerów, ignorują tę zasadę. Traktują oni datę kalendarza hebrajskiego i datę kalendarza gregoriańskiego, które mają tę samą północ, jako ten sam dzień. Zakładają, że osoby czytające kalendarz hebrajski znają zasadę zachodu słońca. Jeśli w kalendarzu drukowanym pojawia się święto, urodziny lub rocznica, to w rzeczywistości zaczyna się ono w dniu poprzedzającym, o zachodzie słońca.

W kalendarzu hebrajskim każdy siódmy dzień jest Szabatem, dniem odpoczynku. Tydzień jest cyklem odliczania każdego zestawu siedmiu dni kończących się Szabatem. Na tydzień nie ma wpływu żadne inne obliczenie kalendarzowe. W języku hebrajskim jedyną nazwą pierwszych sześciu dni tygodnia jest nazwa liczebnikowa: "Pierwszy dzień", "Drugi dzień" itd. Jedynym dniem tygodnia o specjalnej nazwie jest siódmy dzień - Szabat. (Patrz tabela powyżej.)

Molada

Obliczanie hebrajskiego roku kalendarzowego i miesiąca rozpoczyna się od molad. Molad to hebrajskie słowo oznaczające "narodziny". Słowo to odnosi się do "narodzin" nowego księżyca w każdym miesiącu. Współczesny kalendarz hebrajski używa obliczonego molad: średniej długości cyklu od nowiu do nowiu księżyca w ciągu wielu lat. Długość molad wynosi 29 dni, 12 godzin, 44 minuty, 3 ^1⁄3 sekundy.

Lata zwykłe i przestępne

Rok składający się z 12 miesięcy księżycowych miałby 354 dni długości, ale hebrajski rok kalendarzowy musi być rokiem słonecznym - około 365 dni długości. Ponadto hebrajski rok kalendarzowy musi mieć 12 lub 13 miesięcy. Nie jest dozwolone mieć "część" miesiąca, więc trzynasty miesiąc jest dodawany siedem razy w każdym cyklu dziewiętnastu lat. Jest to adaptacjan ² cyklu metońskiego, cyklu kalendarzowego, który był dobrze znany w czasach starożytnych. Zgodnie z konwencjąn ³, kalendarz hebrajski dodaje dodatkowy miesiąc w latach 3, 6, 8, 11, 14, 17 i 19 cyklu.

Obliczanie Rosz Haszana na ten i następny rok

Hebrajskie miesiące kalendarzowe mają być miesiącami księżycowymi. Z tego powodu obliczanie Rosz Haszana, żydowskiego nowego roku, rozpoczyna się od molad dla miesiąca Tiszrei. Począwszy od tego momentu, zasady kalendarza dopuszczają dwa główne powody opóźnienia Rosz Haszany o jeden lub więcej dni:

1. Odkładanie Rosz Haszany na później, jeśli czas molad (w Jerozolimie) jest po godzinie 12:00. Gdyby nie ta zasada, w częściach świata położonych na wschód od Jerozolimy Rosz ha-Szana wypadałaby dzień przed moladą.
2. Przesunięcie Rosz Haszana tak, aby nie rozpoczynała się w niedzielę, środę lub piątek. Ta zasada zapobiega sytuacji, w której Jom Kippur wypada dzień przed lub po Szabacie. Zapobiega to również temu, aby Hoszana Raba, siódmy dzień Sukkot, wypadał w Szabat.
   Po obliczeniu
   Rosz Haszana na ten rok, oblicza się Rosz Haszana na następny rok, zaczynając od czasu 12 lub 13 okresów molad w przyszłości.

Gdy znane są już daty tegorocznego i przyszłorocznego Rosz Haszany, obliczanie kalendarza pomiędzy nimi jest proste.

Obliczanie kalendarza

Długość molady wynosi nieco ponad 29 ^1⁄2 dnia. Ponieważ miesiąc musi mieć całkowitą liczbę dni, obliczanie kalendarza rozpoczyna się od naprzemiennych miesięcy liczących 30 i 29 dni. Daje to średnią 29 ^{1⁄2 dnia} i sumę 12 miesięcy wynoszącą 354 dni. Począwszy od tego momentu długości miesięcy zmieniają się w następujący sposób:

• Po dodaniu dodatkowego miesiąca, jest to miesiąc szósty (licząc od Tiszrei), i zawsze ma 30 dni.
• Gdy liczba dni pomiędzy tą Rosz Haszaną a następną wynosi 355 dni w roku zwykłym (lub 385 dni w roku przestępnym), potrzebny jest dodatkowy dzień. Dodaje się go do Heshvan (miesiąc drugi licząc od Tiszrei), który ma wtedy 30 dni.
• Gdy liczba dni pomiędzy tą Rosz Haszaną a następną wynosi 353 dni w roku zwykłym (lub 383 dni w roku przestępnym), potrzebny jest jeden dzień mniej. Odejmuje się go od Kislewa (miesiąc trzeci licząc od Tiszrei), który ma wtedy 29 dni.

(Patrz tabela miesięcy powyżej).

Miesiące kalendarzowe i astronomiczny nów księżyca

Pierwszy dzień hebrajskiego miesiąca kalendarzowego, znany jako Rosz Hodesz (רׂאשׁ חוֹדֶש), jest zawsze blisko astronomicznego nowiu księżyca. Często nie jest dokładnie na astronomicznym nowiu Księżyca. Dzieje się tak z dwóch powodów:

1. Obliczenia kalendarzowe oparte są na średniej długości cyklu księżycowego. Rzeczywista długość poszczególnych cykli księżycowych zmienia się w czasie.
2. Zasady odkładania Rosz Haszany (patrz wyżej) odsuwają Rosz Hodesz od astronomicznego nowiu księżyca. Ludzie, którzy stworzyli te obliczenia uznali, że zbliżenie święta Rosz ha-Szana do nowiu księżyca jest mniej ważne niż inne czynniki.