Magnum Crimen

Książka

Przedmowa

Novak napisał, że ponad 40 lat zbierał dokumenty i książki, aby napisać swoją książkę. Gromadzenie tych materiałów rozpoczął już w szkole średniej, kontynuował je w czasie studiów uniwersyteckich, jako członek Austriackiego Instytutu Historii w Wiedniu, następnie jako profesor uniwersytecki w Zagrzebiu i Belgradzie. Pracował nad trzema książkami, z których Magnum crimen jest ostatnią, dwie pierwsze części to Magnum tempus i Magnum sacerdos. W 1941 roku, po zniszczeniu i okupacji Królestwa Jugosławii, Novak został zmuszony do zniszczenia wszystkich zgromadzonych przez siebie materiałów. Groziło mu aresztowanie i zabicie przez niemieckich okupantów i ich kolaborantów w Belgradzie. Był wśród pierwszych dziesięciu osób aresztowanych w Belgradzie przez Niemców, ale udało mu się przeżyć i kontynuować pracę nad tą książką po wyzwoleniu Belgradu w październiku 1944 roku.

Novak dedykuje tę książkę ofiarom (znanym i nieznanym) klero-faszyzmu.

Obserwując działalność Kościoła rzymskokatolickiego w Jugosławii przez ponad pięćdziesiąt lat, autor dochodzi do wniosku, że Kościół ten ideę służby Bogu zastąpił służbą Kurii Rzymskiej, czyli służbą rządowi Pontyfikatu Rzymskiego w roli światowego przywódcy. W wyniku tej idei w Królestwie Jugosławii Kościół rzymskokatolicki utożsamiał rzymski katolicyzm z narodowością chorwacką, co spowodowało, że większość jego kapłanów stała się gorącymi zwolennikami Ustaszów.

Rozdziały I - XVIII

Książka opisuje działalność kleru rzymskokatolickiego w Królestwie Jugosławii, w tym jego zamiary i próby stania się ponad państwem, kontrolowania państwa i w końcu życia codziennego zwykłych ludzi. Składa się ona z dwóch odrębnych części. Część pierwsza składa się z piętnastu rozdziałów, obejmujących klerykalizm rzymskokatolicki od końca XIX i początku XX wieku w Austro-Węgrzech, a następnie w Królestwie Jugosławii. Druga część, ostatnie cztery rozdziały, obejmuje powstanie i upadek Niepodległego Państwa Chorwackiego oraz aktywne wsparcie kleru Kościoła rzymskokatolickiego.

Główna doktryna Kościoła rzymskokatolickiego w Królestwie Jugosławii głosiła, że (
a) duchowni są opłacani przez państwo jako urzędnicy państwowi; (
b) państwo nie może mieć żadnej kontroli nad Kościołem;
(c) Kościół ma prawo do pełnego zaangażowania w życie polityczne Królestwa Jugosławii; (
d) doktryna kościelna/edukacja religijna powinna być częścią programów nauczania w szkołach podstawowych i średnich; oraz że
(e) programy nauczania Kościoła rzymskokatolickiego w szkołach powinny być obowiązkowe dla wszystkich uczniów, których przynajmniej jedno z rodziców jest katolikiem.

Dla osiągnięcia tych celów Kościół wspierał klerykalne partie polityczne, konfrontując je z innymi wyznaniami, przede wszystkim z serbską Cerkwią prawosławną, głosząc publicznie nienawiść do ludności prawosławnej, opowiadając się za separatyzmem chorwackim i słoweńskim oraz nietolerancją wobec innych.

Idee Josipa Juraja Strossmayera, z których najważniejszą była służba Bogu równa służbie ludziom, stworzenie bliskich relacji między Chorwatami i Serbami poprzez wprowadzenie języka starocerkiewnosłowiańskiego jako języka liturgicznego Kościoła rzymskokatolickiego na Bałkanach, były agresywnie tłumione przez kler rzymskokatolicki w Chorwacji i Słowenii. Kler postawił Kurię Rzymską pomiędzy Bogiem a ludźmi, wymagając od rzymskich katolików ostatecznego posłuszeństwa Kurii Rzymskiej i bezwarunkowej miłości do rzymskiego papieża. Duchowieństwo pozostające wierne Strossmayerowi zostało zepchnięte na margines, a najbardziej zagorzali zwolennicy zostali ekskomunikowani przez arcybiskupa Zagrzebia.

Mimo to, Strossmayer został uznany za wielkiego biskupa rzymskokatolickiego przez to samo duchowieństwo - ale jego nauczanie zostało zniekształcone lub nigdy o nim nie wspomniano. Taki sam los spotkał Franjo Račkiego, Ante Trumbića i Stjepana Radića - trzech chorwackich polityków aktywnie popierających i walczących o jugoslawizm - jako wspólny mianownik wspólnoty i życia wśród słowiańskich narodów królestwa Jugosławii. Walka Trumbića i Radića z centralizmem została zinterpretowana jako poparcie dla separatyzmu chorwackiego i słoweńskiego.

Novak wykazał, że nawet antychorwackie działania na włoskich ziemiach chorwackich i słoweńskich (jako rekompensata za pomoc w I wojnie światowej) nie spotkały się z przeciwdziałaniem ze strony chorwackiego i słoweńskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego w Jugosławii. Wypędzenie chorwackiego i słoweńskiego duchowieństwa z tych ziem i zastąpienie ich przez Włochów zostało przyjęte z milczeniem i zaakceptowane bez oporu czy protestu przez ich katolickich braci w Jugosławii.

Działalność polityczna Ante Pavelića w Królestwie Jugosławii, ustaszowski terroryzm i przyjęcie faszyzmu były wspierane przez duchowieństwo rzymskokatolickie. Nacjonalizm Pavelicia utożsamiał rzymski katolicyzm z Chorwacją, co było aktywnie wspierane i interpretowane przez duchowieństwo.

Druga część tej książki opowiada o początkach Niezależnego Państwa Chorwackiego, aktywnym wsparciu duchowieństwa rzymskokatolickiego dla tego państwa oraz ich zaangażowaniu i wsparciu w eksterminację i/lub przymusowe nawracanie Serbów oraz eksterminację Żydów i Romów. Książka jest pełna świadectw i dokumentów ukazujących aktywny udział kleru katolickiego we wspieraniu, organizowaniu i wykonywaniu eksterminacji Serbów, Żydów i Romów w Królestwie Jugosławii. Jednym z najdziwniejszych opisanych wydarzeń było to, że księża rzymskokatoliccy w obozie koncentracyjnym w Jasenovacu codziennie pracowali nad najbardziej makabrycznymi sposobami zabijania więźniów obozu, podczas gdy sami regularnie każdego dnia udawali się do kaplicy, aby modlić się do Boga.

Pod koniec II wojny światowej, duchowieństwo katolickie broniło się, powołując się na swój sprzeciw wobec przymusowego nawracania i eksterminacji w niektórych listach i instrukcjach skierowanych do kapłanów. Książka zauważa, że te listy i instrukcje nie były publiczne, nie były respektowane ani przestrzegane. W rzeczywistości, artykuł z "Novi list" dowodził, że Żyd nie może być zbawiony poprzez przejście na rzymski katolicyzm.

Arcybiskup Alojzy Stepinac jest przedstawiony w tej książce jako zagorzały rzymskokatolicki krzyżowiec, który publicznie poparł utworzenie Niezależnego Państwa Chorwackiego, uznał Ustaszów za chorwackich patriotów, bronił jej przed rzymskim papieżem i był odpowiedzialny za rasistowską postawę i zachowanie swojego kleru.

Wydanie w języku angielskim [2011]

Niniejsze wydanie, oprócz tego, że jest anglojęzycznym tłumaczeniem wydania z 1948 roku, zawiera dwa nowe rozdziały - XIV. Bojownicy Ecclesia na wojnie z ideologią Tyrša, oraz XV. Oskarżenia Libellusa, oba pominięte w wersji oryginalnej pod naciskiem szefa OZNA Josipa Broz Tity, Maksa Baće.

Rozdział XIV opowiada o Towarzystwie Sokół, założonym w Pradze w 1862 roku przez Jindřicha Fügnera i Miroslava Tyrša. Celem Towarzystwa "Sokół" było ożywienie i wzmocnienie świadomości narodowej oraz promocja zdrowia psychicznego i fizycznego narodu czeskiego poprzez sport i wychowanie moralne. Idea ta szybko nabrała charakteru ogólnosłowiańskiego, a organizacje sokolskie powstały później w Chorwacji, Słowenii, Serbii, Bułgarii, Polsce i Rosji. Ruch Sokoła miał pełne poparcie Strossmayera, ówczesnego biskupa Đakova. Po rozpadzie Austro-Węgier i utworzeniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców w 1918 roku, pod przewodnictwem Lazara Cara, chorwackie stowarzyszenia Sokoła zostały zjednoczone z serbskimi i słoweńskimi klubami Sokoła w duży Sokol Alliance 15 czerwca 1919 roku.

Skłonne do separatyzmu chorwackie duchowieństwo zmusiło chorwackie Sokoły do opuszczenia Jugosłowiańskiego Związku Sokołów w latach 1919-20, podsycając wewnętrzne konflikty w Związku na tle politycznym. W tym samym czasie wysokie duchowieństwo katolickie założyło organizację klerykalną Orlovi (Orły), której celem było odciągnięcie młodzieży od Sojuszu. Chorwacki Kościół katolicki odrzucił panslawistyczną ideę zjednoczenia katolików, prawosławnych i muzułmanów pod hasłem "brat jest kochany niezależnie od wyznania". Dwie organizacje katolickie, Orlovi (Orły) i Katolička Akcija (Akcja Katolicka) były główną bazą tego oporu wobec idei jugoslawizmu, braterstwa i tolerancji religijnej. Opór Kościoła katolickiego wobec idei panslawizmu doprowadził do tego, że polski Sokół nie wziął udziału w międzynarodowym zjeździe Sokoła, który odbył się w Pradze w 1926 roku.

Rozdział XV, zatytułowany Libellus Accusations, opowiada o kilku chorwackich duchownych, którzy byli wyznawcami idei Strossmayera (a mianowicie, że służyć ludziom znaczy służyć Bogu). Najwybitniejszym z nich był Frano Ivanišević, bojownik narodowy i propagator języka starocerkiewnosłowiańskiego jako języka liturgii w chorwackim Kościele katolickim. Pokazał on, że katolicki ksiądz służący swojemu narodowi nie jest wbrew swojemu Kościołowi i wierze.

Książka jako źródło akademickie

Wśród uczonych-historyków książka ta uznawana jest za poważną pozycję naukową i jako taka - wielokrotnie cytowana i powoływana [1],[2]. W ten sposób książka ta stała się pozycją referencyjną w bibliotekach wielu uniwersytetów na całym świecie [3].

Najwcześniejsze badania tej książki to badania Rosjanina S. Troicky'ego (z 1949 r. - patrz link) i Szweda O. Neumanna. Neumann podkreślił trzy rzeczy charakterystyczne dla tej książki: rolę V. Novaka w szerzeniu i obronie idei jugoslawizmu, obfitość dokumentacji użytej do poparcia treści książki oraz to, że "Niektóre fragmenty zostały napisane przez uczonego w dostojnej, akademickiej todze, w innych częściach książki autor przyjmuje rolę prokuratora". Skrócone wydanie tej książki opublikowane w 1960 roku jest recenzowane w Istorijskim glasniku i ta sama recenzja odbija się echem w Streszczeniach historycznych.

O książce tej można znaleźć szereg krótkich notek - rozproszonych w pracach związanych z tym okresem historii. Niektóre z nich są neutralne, inne odrzucające i dezaprobujące.

Najnowsze, anglojęzyczne wydanie z 2011 r. ukazało się w dwóch tomach i zawiera dwa rozdziały, które zostały wyłączone ze wszystkich wcześniejszych wydań tej książki, a które, jak twierdzi serbski historyk Vasilije Krestić, zostały ocenzurowane na prośbę dwóch chorwackich przywódców komunistycznych, Vladimira Bakaricia i Maksa Baće. Jak podał serbski dziennik Politika, publikację wydania anglojęzycznego sfinansował szkolny kolega Milorada Ekmečića; Ekmečić napisał przedmowę do wydania. Według tego samego artykułu, publikacja angielskiego tłumaczenia zbiegła się w czasie z pozwem Chorwacji przeciwko Serbii przed Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, aby "świat dowiedział się o ustaszowskich zbrodniach na Serbach w czasie II wojny światowej".

Książka ma siedem pełnych wydań [4] i jedno skrócone.