Sztuka grecka w okresie hellenistycznym

Architektura

Jedną z rzeczy, która odróżniała czasy hellenistyczne od innych czasów, był podział państwa Aleksandra Wielkiego na mniejsze części. W każdej części istniała rodzina przywódców. Ptolemeusze mieli Egipt, Seleucydzi mieli Mezopotamię, Attalidowie mieli Pergamon, a inni przywódcy mieli inne części. Każda rodzina przywódców dawała pieniądze na sztukę w sposób, który różnił się od sposobu, w jaki robiły to miasta-państwa. Zrobili wielkie miasta i złożone grupy budynków w sposób, który większość miast-państw już przestała robić do 500 r. p.n.e. Ten sposób robienie budynek być nowy dla Grecja. Ten sposób być nie próbować lub naprawiać naturalny miejsce, ale robić budynek dopasowywać naturalny miejsce. Tam być wiele miejsce dla przyjemność, na przykład wiele theater i miejsce spacer. Kraje hellenistyczne miały szczęście, ponieważ miały dużo pustej przestrzeni, na której mogły budować duże nowe miasta. Niektóre z ich nowych miast to Antiochia, Pergamon i Seleucja nad Tygrysem.

Pergamon jest bardzo dobrym przykładem architektury hellenistycznej. Zaczęło się od prostej fortecy na Akropolu (bardzo duża skała). Różni królowie attalidów dobudowywali ją i stworzyli ogromny zespół budynków. Budynki rozciągają się od Akropolu w wielu kierunkach, wykorzystując naturalne ukształtowanie tej części ziemi. Agora, na południu na najniższym poziomie, ma galerie wzdłuż boków, ze stoai (piękne wysokie kamienne rzeczy podtrzymujące dach). Agora jest początkiem ulicy, która przechodzi przez cały Akropol. Na wschodzie i na szczycie skały znajdują się budynki organizatorów, przywódców i żołnierzy. Po zachodniej stronie, na średnim poziomie, znajdują się budowle religijne. Jednym z największych jest ten z Ołtarzem Pergamońskim, który nazywany jest "bogów i olbrzymów" i jest jednym z najpiękniejszych dzieł rzeźby greckiej. Bardzo duży teatr ma ławki rozciągnięte po bokach wzgórza, na których mogą siedzieć ludzie, i jest w stanie pomieścić prawie 10 000 osób.

W tamtych czasach lubili robić bardzo duże rzeczy. Druga świątynia Apolla w Didymie była właśnie taka. Znajdowała się ona dwadzieścia kilometrów od Miletu w Jonii. Dafnis z Miletu zaprojektował ją pod koniec IV wieku p.n.e. (około 300 roku p.n.e.), ale nigdy nie została ukończona. Budowano ją aż do II wieku n.e. (około 100 roku n.e.). Sanktuarium (specjalna część świątyni) jest jednym z największych, jakie kiedykolwiek powstały w pobliżu Morza Śródziemnego. Wewnątrz bardzo duży pokój, cella ma dwa rzędy kolumn (wysokie okrągłe rzeczy) wokół niego. Kolumny są rodzaju jońskiego, prawie 20 metrów wysokości, z wielu skomplikowanych sztuki kamienia na podstawy i szczyty.

Ołtarz Pergamoński, Muzeum Pergamońskie, Berlin

Rzeźba

Rzeźba hellenistyczna zawiera portrety, które ukazują takie rzeczy jak cierpienie, sen czy starość.

Attalus I (269-197 p.n.e.), dla upamiętnienia swego zwycięstwa pod Caicus nad Galami - zwanymi przez Greków Galatami - kazał wyrzeźbić dwie serie grup wotywnych: pierwsza, poświęcona na Akropolu w Pergamonie, zawiera słynnego Gala zabijającego siebie i swoją żonę, której oryginał zaginął (najlepsza kopia znajduje się w muzeum Massimo alle Terme w Rzymie, patrz ilustracja); druga grupa, ofiarowana Atenom, składa się z małych brązów Greków, Amazonek, bogów i olbrzymów, Persów i Galów. Artemida Rospigliosi z Luwru jest prawdopodobnie kopią jednej z nich; jeśli chodzi o kopie Umierającego Gala, to były one bardzo liczne w okresie rzymskim. Ekspresja uczuć, siła szczegółów - tu krzaczaste włosy i wąsy - oraz gwałtowność ruchów są charakterystyczne dla stylu pergameńskiego.

Cechy te dochodzą do szczytu we fryzach Wielkiego Ołtarza w Pergamonie, ozdobionego na polecenie Eumenesa II (197-159 p.n.e.) gigantomachią o długości 110 metrów, ilustrującą w kamieniu poemat skomponowany specjalnie dla dworu. Olimpijczycy triumfują w nim, każdy po swojej stronie, nad olbrzymami, z których większość przeobraża się w dzikie bestie: węże, drapieżne ptaki, lwy czy byki. Ich matka Gaja, przybyła im na pomoc, nie może nic zrobić i musi patrzeć, jak skręcają się z bólu pod ciosami bogów.

W rzeźbie hellenistycznej pojawia się jeszcze jedno zjawisko: prywatyzacja, polegająca na odzyskiwaniu w rzeźbie dekoracyjnej dawnych wzorów publicznych. Ten typ stylu retrospektywnego występuje również w ceramice. Jeśli chodzi o portrety, to są one zabarwione naturalizmem, pod wpływem sztuki rzymskiej.

Faun Barberini, marmurowa kopia oryginału z brązu, ok. 200 p.n.e., Glyptothek, Monachium

Malowidła i mozaiki

Niewiele greckich malowideł ściennych przetrwało wieki. Możemy jednak badać wpływy hellenistyczne w rzymskich freskach, na przykład tych z Pompei lub Herculaneum. Niektóre mozaiki dają całkiem dobre wyobrażenie o "wielkim malarstwie" tego okresu: są to kopie fresków. Przykładem jest Mozaika Aleksandra, przedstawiająca konfrontację młodego zdobywcy z wielkim królem Dariuszem III w bitwie pod Issus, mozaika, która zdobi ściany Domu Fauna w Pompejach. Uważa się, że jest to kopia dzieła opisanego przez Pliniusza Starszego (XXXV, 110), które zostało namalowane przez Filoksenusa z Eretrii dla króla macedońskiego Kasandra pod koniec IV wieku p.n.e. Mozaika pozwala nam podziwiać dobór kolorów, kompozycję zespołu z ruchem obrotowym i ekspresją twarzy.

Archeologiczne odkrycia na cmentarzu w Pagasae (niedaleko współczesnego Volos), na skraju Zatoki Pagasetic, lub ponownie w Vergina (1987), w dawnym królestwie Macedonii, ujawniły kilka oryginalnych dzieł. Na przykład grobowiec, o którym mówi się, że jest grobowcem Filipa II, dostarczył wielki fryz przedstawiający królewskie polowanie na lwy, godny uwagi ze względu na jego kompozycję, rozmieszczenie postaci w przestrzeni i realistyczne przedstawienie natury.

Okres hellenistyczny to również czas rozwoju mozaiki, szczególnie dzięki dziełom Sososa z Pergamonu, działającego w II w. p.n.e. i jedynego artysty mozaikowego cytowanego przez Pliniusza (XXXVI, 184). Jego upodobanie do trompe l'oeil (iluzji optycznej) i efektów medium znajduje się w kilku przypisywanych mu dziełach, takich jak "Niewypłukana podłoga" w Muzeum Watykańskim, przedstawiająca resztki z uczty (ości ryb, kości, puste muszle itp.) oraz "Kotlina gołębia" w Muzeum Kapitolińskim, znana dzięki reprodukcji odkrytej w Willi Hadriana. Widać na niej cztery gołębie siedzące na brzegu basenu wypełnionego wodą. Jeden z nich poi się wodą, podczas gdy pozostałe zdają się odpoczywać, co tworzy efekty odbić i cienia doskonale wystudiowane przez artystę.

Mozaika Aleksandra, z Domu Fauna, Pompeje, obecnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym, Neapol

Ceramika

Okres hellenistyczny to czas schyłku malarstwa na wazach. Najczęściej spotykane wazy są czarne i jednolite, z połyskiem zbliżonym do lakieru, zdobione prostymi motywami kwiatów lub festonów. Jest to również okres, w którym pojawiły się wazony w reliefie, niewątpliwie w imitacji waz wykonanych z metali szlachetnych: wieńce w reliefie zostały nałożone na korpus wazonu, lub ponownie ten pokazany tutaj otrzymał żyłki lub gadroony. Spotyka się również bardziej złożone reliefy, przedstawiające zwierzęta lub legendarnestworzenia. Kształty waz są również inspirowane tradycją metalu: tak jest z lagynos (na zdjęciu), słój do wina typowe dla tego okresu.

Równolegle istniała tradycja polichromatycznego malarstwa figuratywnego: artyści poszukiwali większej niż dawniej różnorodności odcieni. Te nowsze kolory są jednak bardziej delikatne i nie wytrzymują ciepła. Malowanie odbywało się więc po wypaleniu, w przeciwieństwie do tradycyjnej praktyki. Kruchość pigmentów uniemożliwiająca częste używanie tych wazonów, była zarezerwowana do użytku podczas pogrzebów. Najbardziej reprezentatywne egzemplarze tego stylu pochodzą z Centuripe na Sycylii, gdzie warsztat działał do III wieku p.n.e. Wazony te charakteryzują się podstawą pomalowaną na różowo. Postacie, często kobiece, przedstawiane są w barwnych strojach: niebiesko-fioletowym chitonie, żółtym himationie, białym welonie. Styl ten nawiązuje do Pompejów i sytuuje się bardziej po stronie wielkiego malarstwa współczesnego niż dziedzictwa ceramiki czerwonofigurowej.

Lagynos ozdobiony instrumentami muzycznymi, 150100 ‑p.n.e., Luwr

Sztuki pomniejsze

Sztuka metaliczna

Postępy w odlewaniu brązu umożliwiły Grekom tworzenie wielkich dzieł, takich jak Kolos Rodyjski o wysokości 32 metrów. Wiele z tych wielkich posągów z brązu zostało utraconych - większość z nich została przetopiona w celu odzyskania materiału. Z tego powodu do dziś istnieją tylko mniejsze obiekty. Na szczęście w okresie Grecji hellenistycznej surowce były obfite po wschodnich podbojach.

Praca nad metalowymi wazami nabrała nowej pełni: artyści rywalizowali między sobą z wielką wirtuozerią. W Panagyurishte (obecnie w Bułgarii) znaleziono umiejętnie wyrzeźbione złote wazy: na amforze dwa centaury tworzą uchwyty. W Derveni, niedaleko od Salonik, w grobowcu znaleziono wielki krater z brązowymi wolutami, datowany na około 320 r. p.n.e. i ważący 40 kilogramów (krater Derveni). Ozdobiony jest 32-centymetrowym fryzem z reliefowymi postaciami przedstawiającymi Dionizosa w otoczeniu Ariadny i jej orszaku satyrów i maenadów. Szyjka jest ozdobiona motywami ornamentalnymi, a na ramionach wazy siedzą swobodnie czterej satyrowie w wysokim reliefie. Ewolucja jest podobna w przypadku sztuki jubilerskiej. Ówcześni jubilerzy doskonale radzili sobie z detalami i filigranami: w ten sposób wieńce pogrzebowe przedstawiają bardzo realistyczne liście drzew lub łodygi pszenicy. W tym okresie nastąpił rozkwit inkrustacji kamieniami szlachetnymi.

Równie modne były figurki. Przedstawiały one zarówno bóstwa, jak i tematy z życia codziennego. W ten sposób pojawił się motyw "Murzyna", szczególnie w Egipcie Ptolemejskim: te statuetki czarnych nastolatków cieszyły się powodzeniem aż do okresu rzymskiego. Niekiedy sprowadzały się one do echa formy z wielkich rzeźb: w ten sposób można znaleźć liczne kopie w miniaturze Tyche (szczęście) z Antiochii, której oryginał pochodzi z początku III wieku p.n.e.

Figurki z terakoty

Wcześniej zarezerwowana do użytku religijnego, w hellenistycznej Grecji grecka figurka z terakoty była częściej używana do celów pogrzebowych, a nawet dekoracyjnych. Udoskonalenie technik formowania umożliwiło tworzenie prawdziwych miniaturowych posągów o wysokim poziomie szczegółowości.

W Tanagrze, w Boeotii, figurki, pełne żywych kolorów, najczęściej przedstawiają eleganckie kobiety w scenach pełnych wdzięku. W Smyrnie, w Azji Mniejszej, występowały obok siebie dwa główne style: po pierwsze, kopie arcydzieł wielkiej rzeźby, takie jak Farnese Hercules w złoconej terakocie. Zupełnie innym gatunkiem są "groteski", które gwałtownie kontrastują z kanonami "greckiego piękna": koroplathos (wytwórca figurek) przybiera zdeformowane ciała w pokrętnych pozach - garbusy, epileptycy, wodogłowia, otyłe kobiety itd. Można się więc zastanawiać, czy są to modele medyczne, gdyż miasto Smyrna słynęło ze szkoły medycznej. A może są to po prostu karykatury, mające na celu wywołanie śmiechu. Groteski" są równie często spotykane w Tarsie, jak i w Aleksandrii.

Sztuka szkła i gliptyki

To właśnie w okresie hellenistycznym Grecy, którzy do tej pory znali tylko szkło formowane, odkryli technikę dmuchania szkła, co pozwoliło na uzyskanie nowych form. Sztuka szklarska rozwijała się przede wszystkim we Włoszech. Szkło formowane było kontynuowane, zwłaszcza w tworzeniu biżuterii intaglio.

Sztuka grawerowania na kamieniach szlachetnych prawie w ogóle się nie rozwinęła, ograniczając się do masowo produkowanych przedmiotów, którym brakowało oryginalności. Jako rekompensata pojawiła się kamea. Dotyczy ona cięcia w reliefie na kamieniu składającym się z kilku kolorowych warstw, co pozwala na przedstawienie obiektu w reliefie poprzez efekty kolorystyczne. Następnie jest on montowany na wisiorze lub jako pierścień. Okres hellenistyczny przyniósł kilka arcydzieł, takich jak kamea Gonzagi, obecnie przechowywana w Muzeum Ermitażu.

Elementy korony pogrzebowej, III w. n.e., Luwr


Otyła kobieta trzymająca dzban z winem, Kertch, druga połowa IV w. p.n.e., Luwr

Powiązane strony

• Uskrzydlona wiktoria z Samotraki