Rząd Australii

Rząd federalny

Sekcja 1 australijskiej konstytucji ustanawia demokratyczną władzę ustawodawczą, dwuizbowy Parlament Australii. Jest to królowa i dwie izby, Senat i Izba Reprezentantów. Sekcja 51 Konstytucji określa uprawnienia ustawodawcze rządu Wspólnoty Narodów i daje pewne uprawnienia i obowiązki (znane jako "szefowie władzy") rządowi federalnemu. Wszystkie pozostałe obowiązki spoczywają na sześciu Stanach. Każdy stan ma swoją własną konstytucję, tak więc Australia ma siedem suwerennych parlamentów, z których żaden nie może przejąć uprawnień żadnego innego. Sąd NajwyższyAustralii rozstrzyga wszelkie spory między Wspólnotą Narodów a Stanami, lub między Stanami, dotyczące ich uprawnień.

Parlament Wspólnoty Narodów może proponować zmiany w konstytucji. Aby stały się one obowiązującym prawem, muszą zostać poddane pod referendum wszystkich Australijczyków w wieku uprawniającym do głosowania. Zmiany muszą uzyskać "podwójną większość": większość wszystkich głosów i większość głosów w większości stanów.

Konstytucja Wspólnoty Narodów mówi również, że państwa mogą zgodzić się na przekazanie jakichkolwiek swoich uprawnień Wspólnocie Narodów. Można tego dokonać poprzez poprawkę do konstytucji w drodze referendum. Częściej, jeśli wszystkie stany wyrażą zgodę, wówczas wszystkie parlamenty stanowe i parlamenty Commonwealthu uchwalają ustawy zezwalające na przekazanie uprawnień. Te ustawy "transferowe" mogą mieć "klauzulę wygaśnięcia". Jest to część ustawy, która oznacza, że obowiązuje ona tylko przez pewien czas. Po upływie tego czasu pierwotny podział kompetencji zostaje przywrócony.

Australia ma kilka terytoriów, z których trzy są samorządne: Australijskie Terytorium Stołeczne (ACT), Terytorium Północne (NT) i Wyspa Norfolk. Władze ustawodawcze tych terytoriów mają uprawnienia nadane im przez Wspólnotę Narodów. Parlament Wspólnoty Narodów zachowuje prawo do obalania ustawodawstwa terytorialnego oraz do nadawania i odbierania uprawnień. Podczas gdy obywatele australijscy mieszkający na Australijskim Terytorium Stołecznym i Terytorium Północnym są reprezentowani w Parlamencie Wspólnoty Narodów, mieszkańcy Wyspy Norfolk nie są.

Inne terytoria Australii, (Zatoka Jervisa, Wyspa Bożego Narodzenia i Wyspy Kokosowe) nie są samorządne. Zamiast tego, terytoria te są rządzone przez prawa federalne, z Wyspą Bożego Narodzenia i Wyspami Kokosowymi również mają lokalne rządy. W większości niezamieszkane Wyspy MorzaKoralowego zostały utworzone jako Terytorium Wspólnoty Narodów w 1969 roku. Wyspy Ashmore i Cartier są terytorium od 1933 roku, zarządzanym zgodnie z prawem Terytorium Północnego.

Federalny charakter Commonwealthu i struktura Parlamentu Australii były przedmiotem długich negocjacji między koloniami. Izba Reprezentantów jest wybierana na zasadzie, która pokazuje różną wielkość populacji poszczególnych stanów. Tak więc Nowa Południowa Walia ma 50 członków, podczas gdy Tasmania tylko pięciu. Ale Senat jest wybierany na zasadzie równości stanów: wszystkie stany mają 12 senatorów, niezależnie od liczby ludności. Miało to na celu umożliwienie senatorom z mniejszych stanów utworzenie większości i zmianę lub nawet odrzucenie ustaw uchwalonych przez Izbę Reprezentantów. ACT i NT wybierają po dwóch senatorów.

Trzecim poziomem rządu po Commonwealth i State/Territory jest samorząd lokalny. Są one zorganizowane jako shires, miasta lub miasteczka. Samorządy lokalne składają się z wybranych przedstawicieli (znanych jako radni lub radne, w zależności od stanu), zazwyczaj pracujących w niepełnym wymiarze godzin.

Rząd jest realizowany przez trzy wzajemnie powiązane organy władzy:

• Legislatura: Parlament Wspólnoty Narodów
• Władza wykonawcza: Suweren, którego władza wykonawcza jest wykorzystywana przez Gubernatora Generalnego, Premiera, Ministrów i ich Departamenty.
• Sądownictwo: Sąd Najwyższy Australii i inne sądy federalne.

Podział władzy to zasada, zgodnie z którą trzy ramiona rządu wykonują swoje działania oddzielnie od siebie:

• Legislatywa proponuje ustawy w formie projektów. Ustanawia ona ramy prawne dla pracy pozostałych dwóch organów. Suweren jest formalnie częścią Parlamentu, ale nie odgrywa aktywnej roli w tych sprawach.
• władza wykonawcza przyjmuje ustawy za zgodą królewską, zarządza ustawami i wykonuje zadania powierzone jej przez ustawodawstwo
• Sądownictwo rozpatruje sprawy wynikające z administrowania prawem, stosując zarówno prawo stanowione, jak i prawo zwyczajowe. Sądy australijskie nie mogą wydawać opinii doradczych w sprawie konstytucyjności ustaw.
• inne organy nie mogą wpływać na sądownictwo.

Przed przyjęciem Australia Act 1986 i odpowiadającego mu ustawodawstwa w parlamencie Zjednoczonego Królestwa, niektóre sprawy australijskie mogły być przesyłane do Komitetu Sądowego Rady Prywatnej w celu złożenia ostatecznego odwołania. Obecnie prawo australijskie jest rozstrzygane tylko w Australii, a Najwyższy Sąd Australii jest najwyższym sądem apelacyjnym. Usunięto również możliwość uchwalania przez brytyjski parlament ustaw, które mogłyby obalić australijską konstytucję.

Legislatura

Legislatura ustanawia prawa i nadzoruje działalność pozostałych dwóch organów, aby w razie potrzeby zmienić prawo. Parlament australijski jest dwuizbowy, składa się z królowej, 76-osobowego Senatu i 150-osobowej Izby Reprezentantów. Dwunastu senatorów z każdego stanu jest wybieranych na sześcioletnie kadencje, przy użyciu reprezentacji proporcjonalnej i pojedynczego głosu transferowego (znanego w Australii jako "głosowanie preferencyjne", z połową wybieraną co trzy lata.

Jest też dwóch senatorów wybieranych przez wyborców z Terytorium Północnego (w tym Terytoriów Oceanu Indyjskiego, Wyspy Bożego Narodzenia i Wysp Kokosowych). Kolejnych dwóch senatorów jest wybieranych przez wyborców z Australijskiego Terytorium Stołecznego (w tym Terytorium Zatoki Jervisa). Senatorowie z terytoriów są również wybierani w głosowaniu preferencyjnym, jednak ich kadencja nie jest stała: rozpoczyna się w dniu wyborów powszechnych do Izby Reprezentantów, a kończy w dniu poprzedzającym kolejny dzień takich wyborów.

Członkowie Izby Reprezentantów są wybierani w głosowaniu preferencyjnym z okręgów jednomandatowych rozłożonych między stany i terytoria mniej więcej proporcjonalnie do liczby ludności. W zwykłym ustawodawstwie obie izby mają takie same uprawnienia, ale wszystkie ustawy dotyczące wydawania pieniędzy lub nakładania podatków muszą być uchwalane przez Izbę Reprezentantów. W systemie westminsterskim lider partii politycznej lub grupy partii, która ma poparcie większości członków Izby Reprezentantów, jest proszony o utworzenie rządu i jest nazywany premierem.

Premier i gabinet są odpowiedzialni przed parlamentem, którego muszą być członkami. Wybory powszechne odbywają się co najmniej raz na trzy lata. Premier może w każdej chwili doradzić Gubernatorowi Generalnemu rozpisanie wyborów do Izby Reprezentantów, ale wybory do Senatu mogą się odbyć tylko w określonych terminach ustalonych w Konstytucji. Ostatnie wybory powszechne odbyły się 21 sierpnia 2010 roku.

Parlament Wspólnoty Narodów oraz wszystkie legislatury stanowe i terytorialne stosują system westminsterski. Mają one uznawanego Lidera Opozycji, zazwyczaj lidera największej partii spoza rządu. Istnieje również Gabinet Cieni złożony z członków opozycji, którzy "cieniują" każdego członka ministerstwa, zadając pytania w sprawach dotyczących obowiązków ministra. Rząd, ponieważ posiada większość w niższej izbie legislatywy, może zazwyczaj uchwalać swoje ustawy i kontrolować pracę izby. Opozycja może spowolnić ten proces i utrudniać działalność rządu, jeśli tak postanowi. Codzienne sprawy Izby są zazwyczaj opracowywane pomiędzy starszym ministrem, który posiada tytuł Lidera Izby, a frontbencherem opozycji, znanym jako Manager of Opposition Business.

Executive

Głowa państwa

Konstytucja Australii została napisana w 1901 roku, kiedy Dominia Imperium Brytyjskiego nie były niepodległymi państwami, i nie używa słów "głowa państwa". W praktyce rola głowy państwa w Australii jest podzielona między dwie osoby, Królową Australii i Gubernatora Generalnego Australii. Gubernator Generalny jest mianowany przez królową na wniosek premiera Australii. Chociaż pod wieloma względami Gubernator Generalny jest przedstawicielem królowej i wykonuje różne uprawnienia konstytucyjne w jej imieniu, to Konstytucja nadaje mu również wiele ważnych uprawnień konstytucyjnych.

Suwerenem Australii jest obecnie królowa Elżbieta II. Jest ona również suwerenem piętnastu innych królestw Wspólnoty Narodów, w tym Wielkiej Brytanii. Podobnie jak inne Dominia, Australia uzyskała niezależność ustawodawczą od Parlamentu Zjednoczonego Królestwa poprzez Statut Westminsterski z 1931 roku. Wszedł on w życie w Australii w 1942 roku, ale datowany był na 3 września 1939 roku. Na mocy Royal Style and Titles Act z 1953 r. parlament australijski nadał królowej tytuł Królowej Australii. W 1973 r. jej tytuł australijski nie obejmował już statusu Królowej Zjednoczonego Królestwa i Obrończyni Wiary.

Sekcja 61 Konstytucji stanowi, że "Władza wykonawcza Rzeczypospolitej należy do królowej i jest sprawowana przez Gubernatora Generalnego ‑jako przedstawiciela królowej, i rozciąga się na wykonanie i utrzymanie niniejszej Konstytucji oraz ustaw Rzeczypospolitej". Sekcja 2 Konstytucji Australii stanowi, że gubernator generalny reprezentuje królową w Australii. W praktyce gubernator generalny wykonuje wszystkie zadania, które zwykle wykonuje głowa państwa, bez pytania królowej.

Kwestia, czy królowa jest głową państwa Australii, stała się kwestią polityczną podczas referendum w sprawie republiki w 1999 r., kiedy to przeciwnicy przekształcenia Australii w republikę twierdzili, że Australia ma już Australijczyka jako głowę państwa w osobie gubernatora generalnego, który od 1965 r. jest niezmiennie obywatelem australijskim. Były gubernator generalny, generał major Michael Jeffery, powiedział w 2004 roku: "Jej Królewska Mość jest głową państwa australijskiego, ale ja jestem jej przedstawicielem i we wszystkich intencjach i celach pełnię tę rolę". Jednak w 2005 r. odmówił wskazania królowej jako głowy państwa, zamiast tego, w odpowiedzi na bezpośrednie pytanie, powiedział: "Królowa jest monarchą, a ja ją reprezentuję i wykonuję wszystkie funkcje głowy państwa." Gubernator Generalny reprezentuje Australię na arenie międzynarodowej, składając i przyjmując wizyty państwowe.

W 2009 roku premier Kevin Rudd nazwał gubernatora generalnego australijską głową państwa. Powiedział, że zagraniczna wizyta Quentina Bryce'a "...w Afryce na taką skalę przez australijską głowę państwa będzie wyrazem powagi australijskiego zaangażowania".

W systemie westminsterskim uprawnienia gubernatora generalnego są prawie zawsze wykorzystywane za radą premiera lub innych ministrów. Gubernator generalny zachowuje uprawnienia rezerwowe podobne do tych, jakie posiada królowa w Wielkiej Brytanii. Rzadko się z nich korzysta, ale podczas australijskiego kryzysu konstytucyjnego w 1975 r. gubernator generalny Sir John Kerr użył ich niezależnie od królowej i premiera.

Kilka razy ludzie w Australii chcieli usunąć monarchię. W referendum w 1999 r. Australijczycy głosowali nad propozycją zmiany konstytucji. Propozycja ta usunęłaby królową z konstytucji i zastąpiła gubernatora generalnego prezydentem nominowanym przez premiera, ale wymagającym zgody większości dwóch trzecich głosów obu izb parlamentu. Wniosek został odrzucony. Australijski Ruch Republikański nadal wzywa do zniesienia monarchii w Australii, czemu sprzeciwiają się Australijczycy na rzecz Monarchii Konstytucyjnej.

Rada Wykonawcza

Federalna Rada Wykonawcza składa się z Gubernatora Generalnego, Premiera i ministrów. Jest to formalny organ, który istnieje w celu nadania mocy prawnej decyzjom podjętym przez Gabinet oraz w celu wypełniania różnych innych funkcji. Członkowie Rady Wykonawczej mają prawo być nazywani "Szanownymi", tytuł ten zachowują dożywotnio. Gubernator Generalny zazwyczaj przewodniczy posiedzeniom Rady, ale minister z tytułem Wiceprzewodniczącego Rady Wykonawczej służy jako łącznik między rządem a Radą.

Szafka

Konstytucja Australii nie wspomina o gabinecie, a jego decyzje nie mają mocy prawnej. Wszyscy członkowie ministerstwa muszą być zaprzysiężeni jako członkowie Federalnej Rady Wykonawczej. Radzie tej przewodniczy Gubernator Generalny, a zbiera się ona wyłącznie w celu zatwierdzenia i nadania mocy prawnej decyzjom podjętym już przez Gabinet. Dlatego też zawsze jeden z członków ministerstwa posiada tytuł wiceprzewodniczącego Rady Wykonawczej.

Do 1956 roku wszyscy członkowie ministerstwa byli członkami gabinetu. Z większą ilością ministrów dodanych w latach 40-tych i 50-tych sprawiło to, że gabinet stał się zbyt duży. W 1956 roku Robert Menzies stworzył dwupoziomowe ministerstwo, w którym w gabinecie zasiadali tylko starsi ministrowie. Są oni znani jako pierwsza ławka, ponieważ zasiadają w pierwszej ławce w Parlamencie. Praktyka ta była kontynuowana przez wszystkie rządy z wyjątkiem rządu Whitlama.

Gdy partie nielaboranckie były u władzy, premier dokonywał wszystkich nominacji gabinetowych i ministerialnych. Kiedy Partia Liberalna i jej poprzedniczki (Partia Nacjonalistyczna i Zjednoczona Partia Australii) były w koalicji z Partią Narodową lub jej poprzedniczką Partią Krajową, przywódca młodszej partii koalicyjnej miał prawo decydować o członkach ministerstwa koalicyjnego z ramienia swojej partii i współpracować z premierem w celu powierzenia im obowiązków.

Kiedy Partia Pracy po raz pierwszy sprawowała władzę pod rządami Chrisa Watsona, Watson korzystał z prawa wyboru członków swojego gabinetu. W 1907 r. partia zdecydowała jednak, że przyszłe gabinety będą wybierane przez członków parlamentarnej Partii Pracy, czyli Caucus. Premier przydzieliłby im obowiązki. Premierzy Partii Pracy mieli duży wpływ na to, kto był wybierany do ministerstw, ale liderzy małych grup wewnątrz partii również mieli dużą władzę. Przed wyborami powszechnymi w 2007 roku Kevin Rudd powiedział, że jeśli zostanie premierem, to on i tylko on będzie wybierał ministerstwa. Jego partia wygrała wybory, a on sam wybrał ministerstwo, tak jak powiedział.

Gabinet spotyka się nie tylko w Canberze, ale także w innych stolicach australijskich stanów, najczęściej w Sydney i Melbourne. Kevin Rudd powiedział, że chce, aby gabinet spotykał się w innych miejscach, np. w dużych miastach regionalnych. Biura Parlamentu Wspólnoty Narodów w Sydney znajdują się na Phillip Street.

Rządy dozorców

Zdarzają się sytuacje, w których rząd działa w charakterze "opiekuna", głównie w okresie poprzedzającym wybory powszechne i bezpośrednio po nich.

Sądownictwo

Sądownictwo interpretuje prawa, opierając się na ustawach uchwalonych oraz na tym, co zostało powiedziane w Legislaturze podczas ich uchwalania.

• Sąd Najwyższy Australii
• Sąd Federalny Australii
• Sąd Rodzinny Australii
• Federalny Sąd Magistracki

Powiązane strony

• australijski budżet federalny
• Australijska służba publiczna