Ajschylos

Wczesne życie

Ajschylos urodził się około roku 525 p.n.e. w małym miasteczku Eleusis, które leży około 27 kilometrów na północny zachód od Aten. Data ta oparta jest na liczeniu czterdziestu lat wstecz od jego pierwszego zwycięstwa w Wielkich Dionizjach. Jego rodzina była bogata, a ojciec, Euforion, należał do Eupatrydów, starożytnej szlachty attyckiej. Pausanias napisał, że Ajschylos pracował w winnicy do czasu, gdy we śnie odwiedził go bóg Dionizos. Bóg nakazał mu napisać pierwsze tragedie. Jego pierwsza sztuka została wystawiona w 499 r. p.n.e., kiedy miał zaledwie 26 lat.

Wojny perskie

W 490 r. p.n.e. armia perska, dowodzona przez Dariusza, wylądowała w Grecji i próbowała ją przejąć. Ajschylos i jego brat Cynegeirus przyłączyli się do armii ateńskiej i walczyli przeciwko Persom w bitwie pod Maratonem. Ateńczykom udało się pokonać znacznie liczniejszą armię perską. Bitwa ta, która powstrzymała Dariusza, była świętowana w miastach-państwach Grecji. W bitwie zginął Cynegeirus. W 480 r. p.n.e. Kserkses I z Persji próbował zdobyć Grecję. Ajschylos walczył przeciwko nim w bitwie pod Salaminą i w bitwie pod Plataea w 479 r. p.n.e. Akcja jego najstarszej zachowanej sztuki Persowie, wystawionej w 472 roku p.n.e., rozgrywa się podczas bitwy pod Salaminą. Sztuka ta zdobyła pierwszą nagrodę na Dionizjach.

Misteria eleuzyńskie

Ajschylos był jednym z wielu Greków, którzy przyłączyli się do misteriów eleuzyńskich. Był to religijny kult Demeter, mający siedzibę w jego rodzinnym mieście Eleusis. Członkowie grupy zdobywali wiedzę mistyczną i tajemną. Członkowie byli zaprzysiężeni pod karą śmierci, aby nie mówić nic o Misteriach nikomu. Arystoteles pisał, że niektórzy sądzili, iż Ajschylos pokazał na scenie niektóre z tajemnic kultu. Inni pisarze twierdzili, że rozwścieczony tłum próbował zabić Ajschylosa na miejscu, ale ten uciekł. Później Ajschylos powiedział, że nie wiedział, iż pokazał któryś z sekretów. Od śmierci uratowała go tylko dzielna służba w wojnach perskich.

Późniejsze życie

Ajschylos odbył dwie podróże na Sycylię w latach 470. p.n.e. Został zaproszony przez Hierona, tyrana Syrakuz, dużego greckiego miasta we wschodniej części wyspy. Podczas jednej z tych podróży napisał Kobiety z Aetny, na cześć miasta założonego przez Hierona. Powtórzył też swój projekt Persów. Do 473 r. p.n.e. Ajschylos był corocznym faworytem w Dionizjach, zdobywając pierwszą nagrodę w niemal każdym konkursie. W 458 roku p.n.e. po raz ostatni powrócił na Sycylię, odwiedzając miasto Gela, gdzie zmarł w 456 lub 455 roku p.n.e.. Mówi się, że został zabity przez żółwia, który spadł z nieba po tym, jak zrzucił go orzeł. Historia ta jest prawdopodobnie tylko legendą. Dzieła Ajschylosa były tak cenione przez Ateńczyków, że po jego śmierci tylko jego tragedie mogły być wystawiane w kolejnych konkursach. Jego synowie Euforion i Euzeon oraz siostrzeniec Filokles również pisali sztuki.

Przedstawienia

Dramat grecki rozpoczął się od festiwali ku czci bogów, głównie Dionizosa, boga wina. Za życia Ajschylosa konkursy dramatyczne stały się częścią miejskich Dionizji odbywających się wiosną. Festiwal rozpoczynał się procesją otwierającą, potem odbywał się konkurs chłopców śpiewających dithyramby, a na koniec dwa konkursy dramatyczne. W pierwszym z nich trzech dramaturgów przedstawiało po trzy sztuki tragiczne, a następnie krótszą komedię. W drugim konkursie brało udział pięciu dramaturgów komediowych, a zwycięzców obu konkursów wyłaniało grono sędziów.

Ajschylos brał udział w wielu z tych konkursów za życia. W nienaruszonym stanie zachowało się tylko sześć tragedii: Persowie, Siedmiu przeciwko Tebom, Suplikanci oraz trylogia zwana Oresteją, składająca się z trzech tragedii Agamemnon, Niosący Libację i Eumenidy. Istnieje również sztuka Prometeusz związany, ale prawdopodobnie napisał ją ktoś inny. Wszystkie z zachowanych sztuk zdobyły pierwszą nagrodę na Dionizjach Miejskich. W jednej z książek, Aleksandryjskim Życiu Ajschylosa, napisano, że 13 razy zdobył on pierwszą nagrodę na Dionizjach Miejskich. Sofokles wygrał 18 razy ze swoich 120 sztuk, a Eurypides miał tylko pięć zwycięstw z około 90 sztuk.

• Persowie (Persai) (472 p.n.e.)
• Siedmiu przeciw Tebom (Hepta epi Thebas) (467 p.n.e.)
• The Suppliants (Hiketides) (463 BC?)
• Oresteja cykl trzech sztuk teatralnych (458 p.n.e.)
• Agamemnon
• Niosący Libację (Choephoroi)
• Eumenidy

Współczesne zdjęcie Teatru Dionizosa w Atenach, gdzie wystawiano wiele sztuk Ajschylosa

Wpływ na dramat i kulturę grecką

Kiedy Ajschylos po raz pierwszy zaczął pisać, teatr był nowością. Niektórzy dramatopisarze, jak Tespis, powiększyli obsadę, aby włączyć aktora, który mógł rozmawiać z chórem. Ajschylos dodał drugiego aktora, co pozwoliło na większą dramaturgię, a chór stał się mniej ważny. Mówi się, że jako pierwszy zastosował skenografię, czyli dekorację sceniczną, choć Arystoteles twierdził, że pierwszym był Sofokles. Ajschylos dodał też więcej szczegółów do kostiumów i kazał swoim aktorom nosić buty na platformie, zwane cothurni, aby publiczność mogła ich lepiej widzieć. Kiedy weszli na scenę w pierwszym przedstawieniu Eumenidów, chór Furii miał tak przerażający wygląd, że sprawiał, iż małe dzieci mdlały, starzy mężczyźni oddawali mocz, a kobiety w ciąży zaczynały rodzić.

Jego sztuki były pisane w surowym stylu dramatu greckiego. Były pisane wierszem, a na scenie nie wolno było stosować przemocy. Sztuki musiały być osadzone z dala od normalnego życia w Atenach, albo poprzez opowiadanie historii o bogach, albo poprzez osadzenie ich, jak Persów, w odległym miejscu. Dzieła Ajschylosa mają silny akcent moralny i religijny. Sztuki Oresteja opowiadały o pozycji człowieka we wszechświecie w stosunku do bogów, prawach bogów i karach wymierzanych przez bogów.

Pięćdziesiąt lat po śmierci Ajschylosa komediopisarz Arystofanes wychwalał go w "Żabach". Ajschylos jest bohaterem sztuki i mówi, że jego Siedem przeciwko Tebom "sprawiło, że wszyscy, którzy je oglądali, pokochali wojowniczość" (wiersz 1022); o Persach mówi, że "nauczył Ateńczyków pragnąć zawsze pokonać wrogów" (wiersz 1026-7). Mówi, że jego sztuki pomogły Ateńczykom być odważnymi i cnotliwymi (wiersz 1039 i następne).

Mozaika Orestesa, głównego bohatera trylogii Ajschylosa "Oresteja".

Odpowiednie strony

• Teatr starożytnej Grecji