1948 Wojna palestyńska

Tło

osada żydowska

Od 1881 roku europejscy Żydzi zaczęli masowo przenosić się do Palestyny. Ci nowi imigranci osiedlali się głównie w tym regionie pod hasłem żydowskiego nacjonalizmu, znanego jako syjonizm. Celem tego ruchu nacjonalistycznego było stworzenie państwa żydowskiego. Choć początkowo przyjaźnie nastawione, stosunki między Arabami w Palestynie a Żydami z Europy stały się bardziej gorzkie wraz ze wzrostem liczby przemieszczających się Żydów.

Palestyński nacjonalizm i wielkie rewolta

Podczas I wojny światowej Arabowie i Żydzi znajdowali się pod panowaniem Imperium Osmańskiego. Aby osłabić Imperium, jej wrogowie (Wielka Brytania i Francja), zaczęli oferować ziemię ludom w częściach Imperium za rozpoczęcie oporu wobec Osmanów. Obejmowało to ofiarowanie Palestyny różnym przywódcom arabskim (w tym rodzinie Husaynów z Arabii Saudyjskiej). W tym samym czasie Brytyjczycy zaoferowali kontrolę nad Palestyną państwu żydowskiemu, które jeszcze nie istniało. Chociaż akcja ta do niczego nie doprowadziła, to jednak zachęcała do większego przemieszczania się Żydów do Palestyny, a także obawiała się utraty kontroli nad regionem przez Palestyńczyków. W 1936 roku, w odpowiedzi na rosnącą liczbę ludności żydowskiej, palestyńscy Arabowie poprowadzili zbrojną rewoltę przeciwko Brytyjczykom i Żydom w Palestynie. Bunt ten, prowadzony przez mufti i szefa Wyższego Komitetu Arabskiego Hajj Amina al-Husayni, był pierwszym zakrojonym na szeroką skalę wyrazem poczucia palestyńskiego nacjonalizmu. Mimo że skończyło się na stłumieniu rewolty przez Brytyjczyków i Żydów, Biała Księga z 1939 r. dowiodła, że był to wpływowy element oporu. Zgodnie z Białą Księgą z 1939 r. Żydzi mogli wysłać tylko kolejnych 75 tys. imigrantów w ciągu 5 lat, a celem było oddanie Izraela Palestynie. Ta sytuacja, dwie konkurujące ze sobą o Palestynę kultury, utrzymywała się przez całą II wojnę światową. Pod koniec tego konfliktu mandat brytyjski w Palestynie był bliski zakończenia, a ludność tego regionu chciała rozwiązania tego problemu.

Rezolucja ONZ

W 1947 roku Brytyjczycy przekazali Organizacji Narodów Zjednoczonych sprawę konkurencyjnych narodów w Palestynie. Zadaniem Specjalnego Komitetu ONZ ds. Palestyny było zajęcie się kwestią przemocy między tymi dwiema grupami i sprawiedliwe traktowanie każdej ze stron w kwestii oddawania ziemi. W dniu 29 listopada 1947 r. ogłoszono plan rozbioru. Palestyna miałaby zostać podzielona na odrębne państwa żydowskie i arabskie o mniej więcej równej wielkości. Jerozolima pozostałaby niezależnym miastem zarządzanym przez ONZ. Ostatecznie, Brytyjczycy opuszczą mandat Palestyny do maja 1948 roku. Początkowo większość społeczności międzynarodowej popierała ten plan (w tym zarówno Stany Zjednoczone, jak i ZSRR), a także Jiszuw. Palestyńscy Arabowie, a także narody Egiptu, Libanu, Syrii, Iraku, Arabii Saudyjskiej i Transjordanu (obecnie Jordania) argumentowali przeciwko planowi i forsowali nowy plan z państwem arabskim i uznaną mniejszością żydowską. Kiedy to nie zostało zaakceptowane, narody te ruszyły na wojnę, podnosząc armie do walki z nowym państwem Izrael.

Siły zbrojne

Społeczność żydowska (Izrael po 15 maja 1948 r.)

Biorąc pod uwagę jego niedawny status jako państwa, Yishuv faktycznie miał jedną z najlepiej zorganizowanych i dobrze uzbrojonych sił wojskowych w regionie. Siły te pozostawały pod kontrolą Hagana, jednej armii państwowej i armii, która miała stać się nowoczesną izraelską siłą obronną (IDF) (zmiana nastąpiła pod koniec maja 1948 roku). Do połowy maja, państwo Izrael powołało armię liczącą 35.000 osób. Ponieważ wojna trwała do lipca, liczba ta wzrosła do 65.000. Pod koniec wojny, Izrael z powodzeniem wychował i uzbroił 96.441 mężczyzn do walki przeciwko Palestyńczykom i narodom arabskim. Dodatkowo, Izrael był wyjątkowy, ponieważ miał opracowany plan strategiczny i prosty system dowodzenia. Pod przewodnictwem Davida Ben-Guriona, ministra obrony, państwo Izrael mogło liczyć na siłę o jednolitym przywództwie i planie.

Siły Palestyńskie

W przeciwieństwie do Jiszuwa, Palestyńczycy nie mieli zjednoczonych sił przed rozpoczęciem wojny w końcu 1947 roku. Istniało kilka grup paramilitarnych, ale nie było jednego przywódcy, struktury czy planu. Al-Husajni i Wyższy Komitet Arabski starali się nadać bojownikom system. Jednak wielu nie lubiło jego przywództwa i nie myślało o komitecie jako o głosie Palestyńczyków. Mimo to al-Husayni z powodzeniem stworzył szmatławą siłę zwaną Armią Świętej Wojny, złożoną z nowych ochotników i sił paramilitarnych. Jednak tej armii i innym palestyńskim bojownikom brakowało nowoczesnej broni i zaopatrzenia. Mimo że al-Husayni naciskał na Ligę Arabską (skupiającą większość narodów arabskich), aby uzyskać większe wsparcie i kontrolę nad przebiegiem wojny, Liga zablokowała go.

Siły zbrojne Ligi Arabskiej

Narody Ligi Arabskiej, które przystąpiły do wojny z Izraelem to Egipt, Transjordan, Irak, Liban i Syria (pod egipskim dowództwem były mniejsze siły z Arabii Saudyjskiej i Jemenu). Pomimo tego, że Liga miała ich związać, na początku wojny nie było jednego dowódcy Ligi. Każdy kraj mobilizował własne siły do własnych celów. Siła ta nie była więc jedną siłą Ligi, ale zbiorem sił. Ostatnią siłą z Ligi Arabskiej, Arabskiej Armii Wyzwolenia, była siła 4.000 ochotników z całego Bliskiego Wschodu, którzy pracowali w Syrii. Podczas gdy narody Ligi Arabskiej otaczały Izrael, robiły to jako różne kraje.

Cele

Iszuw/Izrael

Izrael cele wojny były pierwotnie oparte na planie Haganah z 1946 r. i prowadzone przez Davida Ben-Guriona. Plan ten wzywał do szybkiego zebrania sił do walki z tym, co armia uważała za największe zagrożenie: inwazją z wielu państw arabskich. Korzystając z planu z 1946 r., Ben-Gurion miał nadzieję zabezpieczyć ziemię przekazaną Izraelowi w planie rozbiorowym ONZ. Wraz z postępującą wojną cele nieco się zmieniły, wprowadzając w marcu 1948 roku Plan Dalet (Plan D). Zamiast po prostu zatrzymać ziemię przekazaną Izraelowi, plan ten nakazał teraz siłom izraelskim usunięcie Arabów z ziemi kontrolowanej przez Żydów, obronę żydowskich osiedli w Arabskiej Palestynie i zajęcie arabskiej ziemi na określonych pozycjach w celu uzyskania strategicznej przewagi. Możliwą przyczynę zmiany podaje historyk David Tal, który wskazuje, że była to prawdopodobnie odpowiedź na większy opór Palestyńczyków i ogólne pragnienie postawienia sił izraelskich na najbardziej obronnych pozycjach. Jednak, jak podkreśla również Tal, ten strategiczny plan nigdy nie był pozbawiony pewnych kontrowersji, zwłaszcza ta część planu, która zmusiła ruch palestyński.

Palestyna

Głównym celem dla Palestyńczyków, wyrażonym przez Wyższy Komitet Arabski, było utworzenie jednego państwa arabskiego w Palestynie.

Transjordan/Jordania

Podczas gdy Transjordan zewnętrznie zgodził się z resztą Ligi Arabskiej na utworzenie państwa arabskiego w Palestynie, wydaje się, że nie było to ostatecznym celem Transjordanu. Według zapisów Transjordanu, król Abdullah, haszymidzki król Transjordanu (rodzina królewska), był zainteresowany wykorzystaniem wojny jako wymówki do oddania palestyńskich Arabów pod kontrolę Jordanii. Pozwoliłoby mu to na zajęcie Syrii i stworzenie Wielkiej Syrii. Oznacza to, że cele Transjordanu były pozornie sprzeczne z tymi Syrią, Libanem, Egiptem i samymi Palestyńczykami.

Syria i Egipt

Podobnie jak Transjordan, zarówno Syria, jak i Egipt poparły utworzenie jednego państwa arabskiego w Palestynie. Ich rozumowanie polegało jednak bardziej na powstrzymaniu rozprzestrzeniania się Jordanu, którego oba narody obawiały się (gdyby Transjordan przejął ten region).

Przebieg wojny

Faza 1: Wojna domowa

Pierwsza część konfliktu skierowała siły Jiszuwa przeciwko siłom Wyższego Komitetu Arabskiego w Palestynie. Wojna domowa rozpoczęła się trzema dniami strajków 30 listopada 1947 roku. Następnie przekształciła się w partyzancką kampanię przeciwko żydowskim ciężarówkom dostawczym. W styczniu 1948 roku do Palestyny wkroczyła Arabska Armia Wyzwolenia. Ten sztywny opór spowodował, że Izraelczycy dostosowali swój plan i wprowadzili Plan Dalet. 5 kwietnia Haganah rozpoczął operację Nahshon, piętnastodniową operację mającą na celu zabezpieczenie dróg do Jerozolimy poprzez zajęcie wzgórz wzdłuż głównych dróg. Po sukcesie Operacji Nahshon i mniejszych ofensyw żydowskich, palestyński opór zaczął się rozpadać.

Etap 2: inwazja krajów Ligi Arabskiej

Druga część wojny rozpoczęła się od inwazji na Egipt, Irak, Transjordan, Liban i Syrię w maju 1948 roku. Każda siła inwazyjna w zasadzie wkraczała do Palestyny na najbliższej granicy. Walki na Zachodnim Brzegu Jordanu i wokół Jerozolimy zdominowały tę fazę wojny. Siły żydowskie przeniosły się do Jerozolimy, aby zabezpieczyć zachodnią część miasta. Aby utrzymać tę pozycję, siły izraelskie próbowały również zdobyć Latrun, wzgórze na północ od Jerozolimy. Okazało się to nieudane. W innych rejonach Izraelczycy odnosili większe sukcesy. Dwie egipskie siły, jedna poruszała się wzdłuż wybrzeża, a druga przez Negev w kierunku Jerozolimy, obie zostały zatrzymane. Siły irackie zostały zepchnięte do tyłu. Chociaż siły syryjskie i libańskie wkroczyły na terytoria izraelskie, Izraelczycy dokonali kontrataku na terytorium syryjskie i libańskie. Walka została zakończona rozejmem ONZ z 11 czerwca.

Faza 3: Izraelski pchnięcie do walki z Transjordanami

9 lipca Izraelczycy rozpoczęli nową serię operacji przeciwko Jordańczykom na Zachodnim Brzegu Jordanu. Miała ona na celu zakończenie konfliktu na tym froncie przeciwko temu, co Izraelczycy uważali za najlepiej wyszkoloną i uzbrojoną armię arabską, Transjordański Legion Arabski. Ofensywy okazały się w dużej mierze sukcesem i chociaż inne narody arabskie próbowały wykorzystać skupienie się Izraela na Zachodnim Brzegu Jordanu, ich postępy były niewielkie. Ta faza wojny zakończyła się kolejnym rozejmem 18 lipca 1948 roku.

Faza 4: Izraelczycy naciskają na Egipt, Syrię i Liban

Z Jordańczykami, którzy utknęli na Zachodnim Brzegu Jordanu, Izraelczycy rozpoczęli 15 października kolejne dwa ofensywy. Zmusiły one egipskie siły do opuszczenia Pustyni Negew i zepchnęły syryjskie i libańskie siły do własnych krajów. Po tych ostatnich ofensywach zakończyła się wojskowa część wojny. Jednak do 7 stycznia 1949 r. Izrael musiałby zakończyć podpisywanie traktatów z każdym walczącym narodem.

Wyniki

Przez wojnę Izrael zyskał dużą ilość ziemi. Podczas gdy pierwotne linie podziału dawały mniej więcej taką samą ziemię państwom żydowskim i arabskim, linie traktatu z 1949 roku dały Izraelowi znacznie większe państwo, ograniczając kontrolowane przez państwa arabskie ziemie do małego pasa Gazy i mniejszego Zachodniego Brzegu (niż w 1947 roku). Nie były one jednak kontrolowane przez żaden rząd palestyński. Zamiast tego Egipt kontrolował małą Strefę Gazy, podczas gdy Jordania kontrolowała Zachodni Brzeg i Wschodnią Jerozolimę. Dodatkowym aspektem następstw wojny był kryzys uchodźstwa palestyńskiego. Pod koniec wojny około 720 tysięcy uchodźców mieszkało w obozach w Syrii, Jordanii, Libanie, na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. Chociaż wiele z tego można przypisać strachowi wojennemu, niektórzy historycy, jak James Gelvin, twierdzą, że polityka izraelska w planie Dalet częściowo przyczyniła się do tego kryzysu. Polityka ta, która zachęcała siły izraelskie do przejmowania arabskiej własności na terytorium żydowskim, zaostrzyła kwestię uchodźców. Od 2015 roku prawo tych uchodźców do powrotu do swoich dawnych domów lub do otrzymania odszkodowań pozostaje niepewne.