Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka

Historia

Przyłączenie do Rosji

Rosyjskie próby aneksji terytorium turkmeńskiego rozpoczęły się w drugiej połowie XIX wieku. Spośród wszystkich ludów Azji Środkowej, Turkmeni stawiali najcięższy opór rosyjskiej ekspansji. W 1869 r. Imperium Rosyjskie zaznaczyło swoją obecność na terenie dzisiejszego Turkmenistanu, tworząc nowy port morski o nazwie Krasnowodsk (obecnie Türkmenbaşy).

Kilka lat później, w 1873 r., zaanektowali chanat Khiva. Ponieważ plemiona turkmeńskie, a zwłaszcza Jomud, były w służbie wojskowej chana Khivy, wojska rosyjskie najechały Khorazm, niszcząc wiele osad i zabijając setki Turkmenów. W 1881 roku Rosjanie pod dowództwem generała Michaiła Skobelewa oblegli i zdobyli Geok Tepe, jedną z ostatnich turkmeńskich twierdz. Geok Tepe znajduje się niedaleko Aszchabadu. Po klęsce Turkmenów aneksja dzisiejszego Turkmenistanu spotkała się tylko ze słabym oporem. Jeszcze w tym samym roku Rosjanie podpisali porozumienie z Persami. Porozumienie to ustanowiło pernamentną granicę rosyjsko-perską, która stała się dzisiejszą granicą między Turkmenistanem a Iranem. W 1897 r. podpisano umowę graniczną między Rosjanami a Afgańczykami.

Po przyłączeniu do Rosji obszar ten był administrowany jako Obwód Transkaspijski. Obwód Transkaspijski był zarządzany przez urzędników mianowanych z Gubernatorstwa Turkiestanu w Taszkiencie. W latach osiemdziesiątych XIX wieku zbudowano linię kolejową z Krasnowodska do Aszchabadu, a następnie przedłużono ją do Taszkientu. Wzdłuż linii kolejowej zaczęły się rozwijać obszary miejskie. Chociaż region transkaspijski był w zasadzie kolonią Rosji, Rosjanie wciąż mieli obawy, takie jak brytyjskie zamiary kolonialne w tym regionie i możliwe powstania Turkmenów.

Tworzenie SSR

Ponieważ Turkmeni nie sprzeciwiali się wprowadzeniu władzy radzieckiej w 1917 r., w następnych latach w regionie nie było zbyt wielu działań rewolucyjnych. Jednak w latach bezpośrednio poprzedzających rewolucję dochodziło do sporadycznych powstań Turkmenów przeciwko rosyjskiemu panowaniu, z których najbardziej znane było antycarskie powstanie z 1916 r., które objęło cały Turkiestan. Ich zbrojny opór wobec władzy radzieckiej był częścią większej rewolty Basmaczów w całej Azji Środkowej od lat 20. do początku lat 30. ubiegłego wieku, która objęła większość przyszłych republik ZSRR. Chociaż źródła sowieckie opisują tę walkę jako niewielki rozdział w historii republiki, jasne jest, że opór był ważny i doprowadził do śmierci wielu Turkmenów.

W październiku 1924 roku Azja Środkowa została podzielona na odrębne jednostki polityczne. Region Transkaspijski i Obwód Turkmeński Turkiestańskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (Turkiestańska ASRR) stały się Turkmeńską Socjalistyczną Republiką Radziecką (Turkmeńska SRR), republiką składową Związku Radzieckiego, mającą taki sam status jak np. Rosyjska SRR. Podczas przymusowej kolektywizacji i innych ekstremalnych zmian społeczno-gospodarczych w pierwszych dekadach rządów sowieckich, koczownictwo pasterskie przestało być ekonomiczną alternatywą w Turkmenistanie, a pod koniec lat 30. większość Turkmenów stała się osiadła. Wysiłki państwa radzieckiego, by podważyć tradycyjny turkmeński styl życia, spowodowały znaczące zmiany w stosunkach rodzinnych i politycznych, obyczajach religijnych i kulturowych oraz rozwoju intelektualnym. Tysiące Rosjan i innych Słowian, a także ludzi różnych narodowości, głównie z Kaukazu, migrowało do miejskich obszarów Turkmenii. Turkmenia została uprzemysłowiona, a zasoby naturalne były eksploatowane w ograniczonym stopniu.

Pod rządami sowieckimi wszystkie wierzenia religijne były tłumione przez władze komunistyczne jako zabobony i "ślady przeszłości". Większość edukacji religijnej i obrzędów religijnych była zakazana. Ogromna większość meczetów została zamknięta. Oficjalna Rada Muzułmańska Azji Środkowej z siedzibą w Taszkiencie została utworzona w czasie II wojny światowej w celu nadzorowania wiary islamskiej w Azji Środkowej. Przez większość czasu swojego istnienia Rada Muzułmańska funkcjonowała głównie jako narzędzie propagandy. Ateizm wpłynął na rozwój religii i przyczynił się do izolacji Turkmenów od międzynarodowej społeczności muzułmańskiej. Niektóre zwyczaje religijne, takie jak muzułmański pochówek i obrzezanie mężczyzn, były nadal praktykowane przez cały okres sowiecki, ale większość wierzeń religijnych, wiedzy i zwyczajów zachowała się jedynie na obszarach wiejskich w "formie ludowej", jako rodzaj nieoficjalnego islamu nieusankcjonowanego przez państwowy Dyrektoriat Duchowy.

Przed niepodległością

Począwszy od lat 30-tych XX wieku Moskwa utrzymywała republikę pod ścisłą kontrolą. Polityka narodowościowa Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR) doprowadziła do rozwoju turkmeńskiej elity politycznej i promowała rusyfikację. Słowianie, zarówno w Moskwie, jak i w Turkmeni, ściśle nadzorowali narodową kadrę urzędników państwowych i biurokratów. Generalnie politycy turkmeńscy popierali politykę radziecką. Moskwa inicjowała prawie całą działalność polityczną w republice. Turkmenistan był w dużej mierze spokojną republiką radziecką. Jedynym poważnym wydarzeniem politycznym był skandal korupcyjny w połowie lat 80-tych, który doprowadził do obalenia wieloletniego pierwszego sekretarza Muhammetnazara Gapurowa. Wielu Turkmenów było niezależnych, co przyczyniło się do niewielkiego wpływu na Turkmenistan polityki głasnosti i pierestrojki Michaiła Gorbaczowa. Republika była raczej nieprzygotowana na rozpad Związku Radzieckiego i niepodległość, która nastąpiła w 1991 roku.

Kiedy w 1988 i 1989 roku inne republiki radzieckie domagały się suwerenności nad swoim terytorium, przywódcy Turkmenistanu również zaczęli krytykować politykę gospodarczą i polityczną Moskwy. Po jednogłośnym głosowaniu Rady Najwyższej Turkmenistan ogłosił swoją suwerenność w sierpniu 1990 roku. W sierpniu 1991 roku, po nieudanej próbie zamachu stanu przeciwko rządom Gorbaczowa w Moskwie, komunistyczny przywódca Turkmenistanu i pierwszy prezydent tego kraju Saparmurat Nijazow wezwał do przeprowadzenia powszechnego referendum w sprawie niepodległości. Oficjalny wynik referendum wynosił 94 procent za niepodległością. Rada Najwyższa republiki ogłosiła niepodległość Turkmenistanu 27 października 1991 roku. Turkmenistan uzyskał formalną niezależność od Związku Radzieckiego 26 grudnia 1991 roku.

Polityka

Podobnie jak inne republiki radzieckie, Turkmenia wyznawała ideologię marksistowsko-leninowską. Kraj był rządzony przez jedyną partię w republice, Komunistyczną Partię Turkmenistanu, republikański oddział Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.

Polityka Turkmenia odbywała się w ramach jednopartyjnej republiki socjalistycznej. Rada Najwyższa była jednoizbowym organem ustawodawczym republiki, na czele którego stał przewodniczący. Gmach Rady Najwyższej znajdował się w Aszchabadzie.

Przywództwo polityczne

Pierwsi sekretarze Komunistycznej Partii Turkmenistanu

• Iwan Mezhlauk (19 listopada 1924 - 1926) (pełniący obowiązki do 20 lutego 1925 r.)
• Shaymardan Ibragimov (czerwiec 1926 - 1927)
• Nikolay Paskutsky (1927 - 1928)
• Grigory Aronshtam (11 maja 1928 - sierpień 1930)
• Jakow Popok (sierpień 1930 - 15 kwietnia 1937)
• Anna Muchamedow (kwiecień - październik 1937)
• Jakow Czubin (październik 1937 - listopad 1939)
• Michaił Fonin (listopad 1939 - marzec 1947)
• Szadzha Batyrov (marzec 1947 - lipiec 1951)
• Suchan Babajew (lipiec 1951 - 14 grudnia 1958)
• Dzhuma Durdy Karayev (14 grudnia 1958 r. - 4 maja 1960 r.)
• Bałysh Ovezov (13 czerwca 1960 - 24 grudnia 1969)
• Muhammetnazar Gapurow (24 grudnia 1969 r. - 21 grudnia 1985 r.)
• SaparmuratNijazow (21 grudnia 1985 - 16 grudnia 1991)

Przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych

• Kaikhaziz Atabayev (20 lutego 1925 r. - 8 lipca 1937 r.)
• Aitbay Khudaybergenov (październik 1937 - 17 października 1945)
• Suchan Babajew (17 października 1945 - 15 marca 1946)

Prezesi Rady Ministrów

• Suchan Babajew (15 marca 1946 r. - 14 lipca 1951 r.)
• Bałysh Ovezov (14 lipca 1951 - 14 stycznia 1958) (po raz pierwszy)
• Dzhuma Durdy Karayev (14 stycznia 1958 r. - 20 stycznia 1959 r.)
• Bałysh Ovezov (20 stycznia 1959 - 13 czerwca 1960) (po raz drugi)
• Abdy Annalijew (13 czerwca 1960 - 26 marca 1963)
• Muhammetnazar Gapurow (26 marca 1963 r. - 25 grudnia 1969 r.)
• Oraz Orazmuhammedow (25 grudnia 1969 r. - 17 grudnia 1975 r.)
• Bally Yazkuliyev (17 grudnia 1975 - 15 grudnia 1978)
• Chary Karrijew (15 grudnia 1978 r. - 26 marca 1985 r.)
• Saparmurat Nijazow (26 marca 1985 - 4 stycznia 1986)
• Annamurat Hojamyradow (4 stycznia 1986 - 17 listopada 1989)
• Han Ahmedow (5 grudnia 1989 r. - 27 października 1991 r.)