Dioklecjan

Struktura polityczna

Dioklecjan ustanowił formę rządów znaną jako tetrarchia. Cesarstwo zostało podzielone na cztery części, z których każda zarządzana była przez jednego współ-cesarza. Dioklecjan przejął władzę nad wschodnim imperium. Starszym współ-cesarzem był Maximian August, współobywatel. Przejął on kontrolę nad zachodnim imperium. Później dodano dwóch młodszych współwłaścicieli: Galeriusza i Konstantyna Chlorusa.

W końcu, w 305 roku, dwaj starsi cesarze abdykowali i przeszli na emeryturę, a dwaj juniorzy awansowali do rangi Augusta. Oni z kolei byli wspierani przez dwóch juniorów: Severus II na zachodzie pod panowaniem Konstantysa i Maximinus na wschodzie pod panowaniem Galeriusa. W ten sposób Tetrarchia pokazała, jak może się rozmnażać.

Illyria

Mężczyźni ci pochodzili z rzymskiej prowincji Illyria, kilka w mieście Sirmium, które stałoby się jedną z czterech stolic w tym systemie. Od czasów Domicjana (81-96), kiedy ponad połowa rzymskiej armii została rozmieszczona w regionach naddunajskich, prowincje iliryjskie były najważniejszym terenem rekrutacyjnym auxilii, a później legionów.

W III wieku, zromanizowani Ilirowie zaczęli dominować nad starszym oficerem armii - echelonami. Ostatecznie, iliryjska klasa oficerska przejęła kontrolę nad samym państwem.

Regiony i stolice

Czterej Tetrarchowie nie ulokowali się w Rzymie, lecz w innych miastach położonych bliżej granic, przeznaczonych głównie jako kwatery główne dla obrony imperium. Zmierzyli się z Persją i plemionami germańskimi. Było też wiele plemion ze wschodnich stepów, które prezentowały się nad Renem i Dunajem.

Te cztery ośrodki znane są jako "stolice tetrarchiczne". Chociaż Rzym przestał być stolicą operacyjną, nadal był stolicą nominalną całego imperium. Miał własnego prefekta miasta, pomysł skopiowany później w Konstantynopolu. Cztery tetrarchiczne stolice były:

• Nikomedia w północno-zachodniej Azji Mniejszej (współczesny Izmit w Turcji), baza obrony przed inwazją z Bałkanów i Sasanidów Persji była stolicą Dioklecjana, wschodniego (i najdłuższego) Augusta. W końcowej reorganizacji przez Konstantyna Wielkiego, w 318 r., domena, przed którą stanął Sassanid Persji, stała się prekursorską prefekturą Oriensa "Wschód", rdzeń późniejszego Bizancjum.
• Sirmium (współczesna Sremska Mitrovica) w rejonie Wojwodiny w nowoczesnej Serbii, a niedaleko Belgradu, na granicy z Dunajem, była stolicą Galeriusa, wschodniego Cezara; miała to być bałkańsko-dunajska prefektura Illyricum.
• Mediolanum (współczesny Mediolan, w pobliżu Alp) było stolicą Maksymiliana, zachodniego Augusta; jego domeną stała się "Italia et Africa", z krótką granicą zewnętrzną.
• Augusta Treverorum (współczesny Trewir, w Niemczech) była stolicą Konstantyna Chlora, zachodniego Cezara, w pobliżu strategicznej granicy z Renem, była stolicą cesarza galicyjskiego Tetricusa I; ta dzielnica stała się prefekturą Galliae.

Aquileia, port na wybrzeżu Adriatyku, oraz Eboracum (współczesny Jork, w północnej Anglii, w pobliżu plemion szkockich), były również znaczącymi ośrodkami odpowiednio dla Maksyma i Konstantyna.

Jeśli chodzi o jurysdykcję regionalną, nie istniał dokładny podział na czterech tetrarchów, a w tym okresie państwo rzymskie nie było faktycznie podzielone na cztery odrębne podempiry. Każdy cesarz miał swoją strefę wpływów w ramach Cesarstwa Rzymskiego, ale niewiele więcej, głównie wysokie dowództwo w "teatrze wojennym". Każdy tetrarcha był często sam w terenie, delegując jednocześnie większość administracji do hierarchicznej biurokracji, na czele której stał Prefekt Preetorii, z których każdy nadzorował kilka wikariów, gubernatorów generalnych odpowiedzialnych za inny nowy szczebel administracyjny - diecezję cywilną. Listę prowincji, obecnie nazywanych eparchią, w obrębie każdej dzielnicy (zwanej prefekturą preetoriańską), można znaleźć w prowincji rzymskiej.

Na Zachodzie August Maksymian kontrolował prowincje na zachód od Adriatyku i Syrtis, a w tym regionie jego Cezar, Konstantys, kontrolował Galię i Wielką Brytanię. Na wschodzie ustalenia między Dioklecjanem Augustem a jego Cezarem, Galeriuszem, były znacznie bardziej elastyczne.

Emerytura i śmierć

Reformy Dioklecjana zasadniczo zmieniły strukturę rzymskiego rządu imperialnego oraz ustabilizowały imperium gospodarczo i militarnie. Dzięki temu imperium pozostało nienaruszone przez kolejne sto lat, mimo że w młodości Dioklecjana wydawało się bliskie załamania.

Osłabiony chorobą Dioklecjan opuścił urząd cesarski 1 maja 305 r. i został pierwszym cesarzem rzymskim, który dobrowolnie zrezygnował z tego stanowiska. Swoją emeryturę przeżył w swoim pałacu na wybrzeżu Dalmacji, pielęgnując swoje ogrody warzywne. Jego pałac stał się w końcu rdzeniem współczesnego miasta Split.

Maximian próbował wrócić do władzy. Dioklecjan kazał mu ustąpić na stałe. W końcu Maximian został zmuszony do popełnienia samobójstwa, a tetrarchia zaczęła się rozpadać. Dioklecjan zmarł w rozpaczy.