Mencjusz

Tło kulturowe

Mencius żył za czasów dynastii Zhōu.

Kultura, z której pochodził Mencius, wierzyła, że po śmierci ludzie będą mieli jakiś rodzaj egzystencji po życiu. To przekonanie sięga odległych czasów prehistorycznych. W pewnym momencie ludzie zaczęli mówić, że zmarli udają się do 天 Tiān. Tiān ma kilka znaczeń, w tym "niebo", "dzień", "niebo" i "Bóg". Najwcześniejsze wersje postaci 天 to obraz mężczyzny z bardzo dużą głową, co sugeruje "głowę człowieka" lub "przywódcę". Ponieważ Chińczycy wierzyli, że kiedy jakakolwiek osoba umiera, idzie do Tiān, i że zmarli przodkowie są potężniejsi niż byli za życia, możliwe jest, że Tiān pierwotnie było imieniem najwcześniejszego przodka domu rządzącego Zhōu z okresu na długo przed upadkiem poprzedniej dynastii, Shàng. Jeśli ten pomysł jest poprawny, to "Tiān" najpierw było imieniem przodka. Później ludzie mogli zapomnieć, że ten bardzo potężny duch był pierwotnie żywą istotą ludzką, więc Tiān stał się uważany za boga. Po tym, "Tiān" mogło być użyte do nazwania miejsca, gdzie bóg żył, a ponieważ to miejsce było wysoko ponad nami, zaczęło oznaczać nie tylko "Niebo", ale także "niebo", "niebo", "dzień" itd.

Chiny mają mity, które sięgają czasów na długo przed nastaniem dynastii Shàng i Zhōu. Istniało kilku bohaterów kultury, którzy byli uważani za starożytnych mądrych cesarzy. Byli to 黃帝 Huáng Dì, znany w języku angielskim jako Żółty Cesarz, 堯 Yáo, 舜 Shùn i 禹 Yǚ, którzy wszyscy przybyli przed tak zwaną pierwszą dynastią, 夏 Xià.

Historia o tym, jak Yǚ został cesarzem jest bardzo ważna dla konfucjanistów. Mit mówi, że świat zaczął być zalewany, a ojciec Yǚ (który nazywał się 鯀 Gǔn) próbował rozwiązać ten problem budując tamy. Gǔn nie odniósł sukcesu, ponieważ wody wciąż przybywało, a kiedy przekroczyła szczyt tamy, cała woda, która się nagromadziła, wypłynęła bardzo szybko. Tak więc Yǚ przejął zadanie ratowania Chin i oczyścił wszystkie rzeki tak, że dodatkowa woda mogła łatwo odpłynąć do morza.

Mencius nie opowiada tej części historii o Gǔn, ale opowiada o tym jak Yǚ sprawił, że wszystkie rzeki stały się głębsze, aby osuszyć ziemię. Lekcja jaką Mencius i Chińczycy wyciągnęli z opowieści o Yǚ była taka, że we wszystkich sprawach lepiej jest dać siłom możliwość wydostania się, która nie spowoduje szkody, a spiętrzanie sił zawsze będzie złe na dłuższą metę.

Założyciele dynastii Zhōu wierzyli w ideę, że król Wen, ojciec króla Wu (który był pierwszym, który faktycznie rządził po pokonaniu władców Shàng), nadal był w stanie działać w świecie ludzi nawet po swojej śmierci. On oraz jego własny ojciec i dziadek byli głównymi postaciami w ważnym dokumencie zwanym "Mosiężną kasetą". Innym ważnym dokumentem jest "Obwieszczenie Księcia Shao". Oba te dokumenty wprowadzają i wspierają ideę, że Tiān decyduje kto będzie człowiekiem, który będzie działał jako steward lub pomocnik w wypełnianiu woli Tiān na ziemi, oraz ideę, że Tiān pozwoli komuś być królem tylko tak długo jak będzie dbał o dobro wszystkich istot ludzkich.

Mencius opowiedział historię Yü w swojej książce przy 3B:9:

W czasie Yao, the woda pójść z powrotem i przelewać w Chiny. Mieszkały tam węże i smoki, a ludzie nie mieli dokąd pójść. Ci na dole robili gniazda, a ci na górze jaskinie. Książka mówiła: "Powodzie rzeki ostrzegły resztę. Nazwa powódź była również używana w odniesieniu do powodzi. Poprosił Yu, aby go wyleczył. Yu wykopał ziemię i wstrzyknął ją do morza, odpędził węże i smoki i uwolnił minerały; woda przepłynęła przez ziemię, w tym rzeki, Huai, rzeki i Han. Gdy niebezpieczeństwo oddalało się, znikały ptaki i zwierzęta, które szkodziły ludziom; wtedy ludzie mogli żyć na płaskim terenie.

W czasach [mędrca cesarza] Yao, rzeki przestały płynąć normalnie i zalały Centralne Królestwo. Wtedy węże i smoki zajęły miejsce zamieszkania, a ludzie nie mieli stałych miejsc zamieszkania. Te w niższych miejscach stworzył gniazda w drzewach dla siebie, a te w wyższych miejscach wykonane podziemne reduty.

W książce czytamy: "Woda z kanalizacji ostrzegała nas. Nazwa powodzi znana jest również jako "吕水". Poprosił Yu, aby go wyleczył. Yu wykopał ziemię i wstrzyknął ją do morza, odpędził węże i smoki i uwolnił minerały; woda przepłynęła przez ziemię, w tym rzeki, Huai, rzeki i Han. Kiedy niebezpieczeństwo oddalało się, znikały ptaki i zwierzęta, które szkodziły ludziom; wtedy ludzie mogli żyć na płaskim terenie. Kiedy Yao i Shun odeszli, droga świętych podupadła.

Księga Rekordów mówi: "Zalanie mnie niepokoi". "Inundation" oznacza "wody powodziowe". Yü został zatrudniony do zarządzania powodzią. Yü pogłębiany ziemi i przeniesione wody do morza. On odjechał węże i smoki i wygnał je do bagien. Gdy woda podróżować przez the ziemia ono tworzyć the Yangze Rzeka, the Huai Rzeka, the Żółty Rzeka, i the Han Rzeka. Ponieważ [bagna] były w odległych i odciętych miejscach, deprawacje odwiedzane na ludzi przez ptaki i bestie zostały wyeliminowane, a po tym ludzie dostali się do życia na równinach. Jednak] po tym jak [wspomnienia ludzi o] obu Yao i Shun popadły w zapomnienie, droga mędrców gwałtownie podupadła.

Na 4B:26, Mencius także powiedzieć:

Jeśli mądry człowiek jest jak Yu, który chodził po wodzie, to nie ma zła w mądrości. Mądrość mądrych jest tak wielka, jak mądrość Yu, który chodził po wodach i zrobił to, czego nie zrobił.

Jeśli te mądre mogłyby prowadzić się jak Yü w zarządzaniu wodami powodzi, to co byłoby nie lubić o nich? Yü zarządzał wód powodziowych poprzez wykonywanie swojej pracy w sposób, który obejmował nie wielkie zamieszanie. Jeśli te mądrzy mogliby również prowadzić się bez robienia zamieszania, a następnie ich mądrość będzie wielki.

Dla Menciusa sposób postępowania Yü był najlepszy. Yü był jednym z wielkich bohaterów Menciusa.

Czy Mencius był przywódcą religijnym, filozofem, czy czym?

Na Zachodzie żył naukowiec o nazwisku Konrad Lorenz (1903 - 1989), który badał zwierzęta. Był on etologiem, co oznacza, że uważnie studiował zachowanie zwierząt i starał się zrozumieć, dlaczego robią one rzeczy, które zwykle robią. Zaobserwował na przykład, że jeśli małe kaczuszki zaraz po wykluciu zobaczą człowieka zamiast kaczki, będą zawsze podążać za człowiekiem i brać go za swojego rodzica. Nazwał ten rodzaj uczenia się "imprintingiem".

Mencius badał ludzi tak, jak Lorenz badał inne zwierzęta. Mencius był również etologiem, ale w języku starożytnych Chin uważano go za "mistrza", czyli nauczyciela. Był konfucjanistą, a konfucjanizm nazywany jest czasem religią. Jednak Mencius nie cytuje tekstów religijnych i nie próbuje nakłonić ludzi do postępowania tak, jak nakazują te księgi. Nie wymienia on również fundamentalnych prawd czy aksjomatów i nie próbuje dowiedzieć się, jak ludzie powinni postępować. Tak więc nie jest on jak większość ludzi, których uważamy za przywódców religijnych lub filozofów.

W dzisiejszych czasach oddzielamy filozofię od nauki, ale we wcześniejszych czasach rodzaje badań, które teraz nazywamy nauką, były nazywane "filozofią naturalną", a Mencius był w zasadzie filozofem przyrody. Jego praca prowadziła do tego samego ogólnego rodzaju wiedzy, którą Lorenz poznał o kaczkach i innych zwierzętach. Mencius pytał: jakie rzeczy robią ludzie, dzięki którym rodziny i społeczności funkcjonują dobrze, jakie rzeczy robią, które szkodzą rodzinom i społecznościom, i dlaczego to robią?

Główne obserwacje poczynione przez Mencjusza

Mencius powiedział, że nie musimy uczyć ludzi, jak pokochać smak dobrego jedzenia. Uczucie, które mamy dla dobrej kuchni jest naturalne. Podobnie, powiedział, mamy inne naturalne uczucia, które są dobrymi darami, z którymi wszyscy się rodzimy. Nie możemy pozbyć się tych darów, chyba że poprzez zniszczenie samych siebie, ale możemy pozwolić, aby zostały zakryte tak, że nie będą działać prawidłowo. To trochę tak, jak ludzie nie mogą po prostu oderwać nosa i wyrzucić go, ale mogą włożyć zatyczki do nozdrzy i zepsuć swoją zdolność do wąchania rzeczy. Tak więc ważne jest, aby ludzie nie robili niczego, co uniemożliwiłoby ich czterem darom dobre funkcjonowanie. Szkoda, że ludzie często pozwalają, aby ich cztery dary zostały zmącone. Kiedy ludzie są dobrze pielęgnowani i chronieni przed negatywnymi siłami, wtedy będą dobrzy z własnej woli.

Cnoty i moce, które posiadają ludzie, są rzeczami, które otrzymują bezpośrednio z Nieba. Te same rzeczy znajdują się w Niebie. Kiedy ludzie robią złe rzeczy, dzieje się tak dlatego, że inne części ich ciała odebrały im kontrolę nad ich cnotami/mocami. Mencius daje na dowód wspaniałą historię, która nazywa się Góra Wołów.

Chińskie słowo określające to, co zostało nazwane "darami" powyżej to 德 dé. Jest to kognat słowa, które oznacza "otrzymać", więc jednym ze sposobów na wyjaśnienie tego jest powiedzenie, że dé jest czymś, co dostajemy od Nieba. Oznacza ono "cnotę", ale tylko w tym sensie, że jest to siła do robienia czegoś. ("Cnota" ma również takie znaczenie w języku angielskim) Ludzie mają cztery cnoty lub moce. Oto ich chińskie nazwy, tłumaczenie każdej z nich i wyjaśnienie każdej z nich:

• 仁 rén oznacza zdolność do odczuwania tego, co przeżywają inni ludzie, tak jakby to się działo z tobą. Jeśli więc widzisz osobę, która wkłada rękę tam, gdzie na pewno zostanie zraniona, być może w miejsce, gdzie kobra czeka zwinięta, aby uderzyć, poczujesz się źle i będziesz chciał powstrzymać tę osobę przed zrobieniem tego. W języku angielskim istnieje wiele tłumaczeń tego słowa, w tym "życzliwość", "empatia", "ludzkie serce" itp.

• 義 yì oznacza zdolność do złego samopoczucia, kiedy wiesz, że nie wykonujesz swojej części pracy, nie wypełniasz swoich obowiązków, itp. Jeśli wybrałeś się na wycieczkę do lasu z grupą przyjaciół i wszyscy umówili się, że będą na zmianę zmywać naczynia, ale ty nigdy nie zrobiłeś swojej kolejki, poczułbyś wstyd za to, czego nie zrobiłeś. Niektóre z angielskich tłumaczeń tego słowa to "poczucie obowiązku", "poczucie dobra i zła", "poczucie sprawiedliwości" itp. Ważne jest jednak, aby zauważyć, że Mencius opisuje uczucie osoby dotyczące tego, co ona sama robi, a nie uczucie dotyczące tego, co robią inni ludzie.

• 禮 lǐ oznacza zdolność do postrzegania własnej pozycji w społeczeństwie i pozycji innych ludzi w społeczeństwie oraz do robienia rzeczy, które pozwalają ludziom dobrze się dogadywać. Na przykład, może być w porządku dla ciebie wejść tylnymi drzwiami do domu twojej własnej rodziny, lub nawet do domu twojej babci i dziadka, bez pukania. Ale jeśli wejdziesz do domu kogoś innego, może się on przestraszyć lub rozgniewać, ponieważ nie należysz do niego. Czasami musimy wejść do czyjegoś domu i jest na to sposób. Gość może zapukać do drzwi i poczekać, podrapać drzwi namiotu i poczekać lub zrobić coś innego, aby dać znać ludziom w środku, że na zewnątrz jest ktoś, kto ma pokojowe zamiary i chciałby wejść. Różne kultury mogą mieć różne wynalazki, aby radzić sobie z tego typu sytuacjami. Ważne jest to, że wszystkie kultury znajdą swoje własne rozwiązania, a cokolwiek ludzie zdecydują się zrobić, jest to ich sprawa. Nie ma znaczenia, czy ludzie jeżdżą po lewej czy po prawej stronie drogi. Ważne jest to, że wszyscy powinni zgodzić się na ten sam plan. Być może najlepszym angielskim tłumaczeniem tego słowa jest "poczucie przyzwoitości", co oznacza, że ludzie mają sposób na zorientowanie się, co jest właściwe, pasujące lub odpowiednie do zrobienia w sytuacjach społecznych, aby zapobiec niepotrzebnym walkom. "Nie wypada tak po prostu otworzyć drzwi do czyjegoś domu i wejść do środka". "Pukanie do drzwi i pytanie o pozwolenie na wejście pasuje do sytuacji."

• 智 zhì oznacza zdolność do patrzenia na coś, co dzieje się pomiędzy ludźmi i dostrzegania, co jest dobre, a co złe. Jeśli jedna osoba widzi, że potężny dorosły podchodzi i zabiera jedzenie głodującemu dziecku, reakcja przeciwko zachowaniu dorosłego będzie natychmiastowa. Być może najlepszym tłumaczeniem tego terminu jest "mądrość", jeśli pamiętamy, że mądrość Salomona obejmowała zdolność dokładnego oceniania prawdziwych faktów w sprawach, które były przed nim stawiane. Zhì jest tym rodzajem mądrości, a nie jakimś rodzajem ekstremalnej inteligencji. Ktoś, kto ma zhì może powiedzieć, co jest sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe.

Istoty ludzkie mogłyby żyć doskonale, gdyby miały tylko te cztery rodzaje motywacji lub emocjonalnych reakcji na świat, ale mają one wiele innych motywacji. Należą do nich strach, gniew, chciwość bogactwa i władzy, seks, itp. Ludzie bardzo łatwo uczą się, że mogą łatwiej zaspokoić te popędy, jeśli zignorują wkład swoich cnót. Dla przykładu, dziecko, które jest duże jak na swój wiek, może łatwo nauczyć się, że może siłą brać co tylko zechce od innych dzieci w jego wieku.

Istoty ludzkie rodzą się z czterema mocami, które powstrzymują je przed robieniem złych rzeczy, ale rodzą się również z wieloma popędami lub motywacjami, które mogą prowadzić je do robienia złych rzeczy, aby zaspokoić te potrzeby. Co więc decyduje o tym, kto będzie dobry, a kto zły?

Mencius zauważył, że ludzie zależą od jeszcze jednej ważnej funkcji umysłowej. Nazywał ją 志 Zhì, co czasami można przetłumaczyć jako "aspiracje", ale w przypadku Mencjusza jest tym, co my nazwalibyśmy wolą. Coś musi zdecydować, co zrobić, kiedy etyczne impulsy, moralne uczucia, tego, co Mencius nazwał "czterema cnotami", są w konflikcie ze zwykłymi impulsami, które są związane z głodem, seksem, agresją, strachem, itp. Ta część człowieka, która równoważy rzeczy i podejmuje decyzje to zhì.

Dla Mencjusza, jeśli jednostka funkcjonuje dobrze, to jej wola może osiągnąć zdrową równowagę pomiędzy wszystkimi impulsami i może utrzymać cnoty z dala od bycia pochłoniętymi przez zwykłe pragnienia. Jeżeli wola danej osoby nie jest pod kontrolą, to może ona wyrządzić szkodę sobie lub innym ludziom. Dlatego ważne jest, aby w okresie dorastania nauczyć się, jak utrzymać zhì przed przejęciem przez inne siły - lub przez innych ludzi.

Jednostka ma wolną wolę wyboru, czy zintegrować (połączyć razem, aby nie walczyły ze sobą) wszystkie swoje impulsy i intelekt, czy też poddać się i działać zgodnie z tym, co w danej chwili odczuwa. Tak więc dla Mencjusza najlepszą drogą dla człowieka jest planowanie i działanie, aby uczynić siebie dobrze zrównoważonym, zintegrowanym (nie walczącym z samym sobą i chcącym robić zarówno jedną rzecz, jak i jej przeciwieństwo), a więc użytecznym dla społeczeństwa.

Woluntaryzm a życie etyczne

Ktoś, kto funkcjonuje na bardzo wysokim poziomie skali moralnej, "mając swoje działania razem", nazywany jest 君子 jūn zǐ, czyli "moralnie szlachetnym człowiekiem".

Mencius powiedział: "Jakże różny jest człowiek od zwierząt! Zwykli ludzie odchodzą, ale dżentelmen pozostaje. Shun rozumiał zwykłych ludzi i przyglądał się ludzkim sprawom, działał z życzliwości i prawości, a nie z życzliwości i prawości.

Mencius powiedział: "To, czym człowiek różni się od ptaków i bestii, jest niezwykle małe. Zwykli ludzie pozbywają się go, ale moralnie szlachetny człowiek trzyma go w bezpiecznym miejscu. Cesarz mędrzec] Shun wyraźnie widział wiele stworzeń i dokładnie zbadał ludzkie stosunki społeczne. Jego działania wynikały z jego życzliwości i poczucia obowiązku. Nie działał z [fałszywej] życzliwości i poczucia obowiązku".

Tak więc jūn zǐ to ktoś, kto zdołał zachować dary dane mu przez Niebo, dary, które mogą sprawić, że człowiek działa z życzliwością, kieruje się poczuciem obowiązku, chce postępować w sposób, który utrzyma dobre stosunki z innymi, stara się pomagać i chronić ludzi, którzy są niesprawiedliwie traktowani. Aby być prawdziwym jūn zǐ, człowiek musi mieć te prawdziwe uczucia i postępować zgodnie z nimi. Nie wystarczy tylko udawać, że ma się te uczucia.

Według Menciusa, każdy może wybrać, by stać się moralnie szlachetnym człowiekiem. Wszystko, czego by to wymagało, to naprawdę podjąć taką decyzję, a potem to zrobić. Mencius opowiadał o Yan Yuan, który był ulubionym uczniem Konfucjusza:

Yan Yuan powiedział: "Kim jest Shun; kim jestem ja? To samo dotyczy tych, którzy coś zrobili!

Yan Yuan powiedział: "Jakim człowiekiem był Shun? Jakim człowiekiem jestem ja? Wszystko, czego potrzeba, by być takim jak on, to zrobić to."

Oczywiście Mencius zdawał sobie sprawę, że "samo robienie tego" jest o wiele trudniejsze niż mówienie o tym. Trzeba cały czas obserwować samego siebie.

Jednym z celów Menciusa było wyhodowanie czegoś, co nazywał "nieporuszonym umysłem". Przez te słowa rozumiał on umysł, który nie może być powalony przez uderzenie z zewnątrz. Niewzruszony umysł" jest chroniony przed robieniem złych rzeczy, ponieważ ktoś jest zły, boi się itp. Wszystko, co może nas pociągnąć lub popchnąć z zewnątrz i sprawić, że wymkniemy się spod kontroli, może wyrządzić szkodę, ale Mencius mówi, że jeżeli wola i cztery cnoty/moce są dobrze zintegrowane, jeżeli osoba jest "naprawdę razem", wtedy te zewnętrzne siły nie mogą przejąć kontroli.

Pielęgnowanie cnót i sił ludzkich

Każda kultura i każde społeczeństwo wypracowało sposoby na to, by dzieci nie wpadały w zbyt duże kłopoty. Nawet w jednej społeczności ludzie mogą stosować kilka różnych strategii, aby uzyskać i utrzymać kontrolę nad swoimi dziećmi. Jednym ze sposobów kontrolowania dzieci jest bicie ich, gdy robią rzeczy, których rodzice nie chcą, aby robiły. Innym sposobem kontrolowania dzieci jest wzbudzanie w nich poczucia winy i oczekiwanie, że zostaną surowo ukarane, ponieważ są złymi ludźmi. Trzecim sposobem jest sprawienie, by dzieci czuły wstyd i oczekiwały, że ludzie będą się z nich śmiać, a potem odwrócą się od nich. Metoda numer cztery polega na wyjaśnianiu dzieciom prawdopodobnych skutków ich działań. "Jeśli pociągniesz psa za uszy, to cię ugryzie". Wielu rodziców na całym świecie stosuje więcej niż jedną z tych metod, a od czasu do czasu mogą stosować wszystkie z nich.

W kulturze chińskiej istnieje jeszcze jedna metoda, która może nie być dobrze znana i może być rzadko praktykowana w innych miejscach - odwoływanie się do własnej cnoty/mocy dziecka. Kiedy dziecko robi coś krzywdzącego dla kogoś innego, zamiast mówić dziecku, jak bardzo jest złe, rodzice mogą powiedzieć coś w rodzaju: "Przed chwilą widzieliśmy, jak wyjąłeś jajka z gniazda wróbla. Wiemy, że w głębi serca jesteś dobrym człowiekiem. Zastanawiamy się, czy pomyślałeś o tym, jak będzie się czuła matka wróbla, kiedy wróci i zobaczy, że jej dzieci już nie ma. Czy chciałbyś odłożyć jajka na miejsce, póki są jeszcze ciepłe? Mama wróbla niedługo wróci."

Celem nakłonienia dziecka do przyjrzenia się uczuciom, które pojawiają się w jego sercu/umyśle, kiedy naprawdę myśli o tym, co zrobiło, nie jest sprawienie, by czuło się ono jak okropna osoba, ani też sprawienie, by obawiało się kary. Kiedy dziecko naprawdę wsłucha się w cichy głos tego, co my na Zachodzie nazwalibyśmy "sumieniem", wtedy naturalnie poczuje to, co poczułaby matka wróbla, gdyby wróciła do domu do pustego gniazda. Dziecko zrobi wtedy coś, co sprawi, że matka wróbla nie będzie musiała mieć tego złego uczucia. Następnym razem, zanim dziecko ukradnie jakieś jajka, może pomyśleć o tym, jak będzie się czuła matka wróbla.

Potrzeba dużo czasu, aby stać się naprawdę dobrym w słuchaniu tych czterech darów z Nieba, a zrozumienie możliwych konsekwencji niektórych rzeczy, które można zrobić, wymaga praktyki. Tak więc stanie się naprawdę dobrym człowiekiem to praca na całe życie, która nigdy nie jest naprawdę zakończona. W tradycyjnym społeczeństwie chińskim młodzi ludzie byli zachęcani do czytania zarówno historii z przeszłości, które ukazywały dobre uczynki, jak i do czytania książek takich ludzi jak Konfucjusz i Mencjusz, aby uzyskać pomoc w nauce dostrzegania wszystkich rezultatów i nauczenia się, jak utrzymać gniew, strach i wszystkie inne zwykłe emocje z obezwładniania czterech cnót/mocy moralnych.

Inne książki do przeczytania

Trzy drogi myślenia w starożytnych Chinach, autor: Arthur Waley