Starożytna Azja Południowo-Wschodnia
Na początku ubiegłego tysiąclecia statki handlowe pływały między Indiami na zachodzie a Chinami na wschodzie, przez Zatokę Bengalską i Cieśninę Malakka. Po drodze handlarze rozprzestrzeniali kulturę indyjską - zwłaszcza hinduizm i buddyzm, ale także postęp w naukach ścisłych i sztuce, system pisma sanskryckiego i wyrafinowane modele państwowości - w kontynentalnej części Azji Południowo-Wschodniej, aż po południową część Wietnamu i wyspy Indonezji.
Imperia, które powstały w tym regionie w ciągu następnych kilku stuleci, przyjęły wiele (i różne) elementy tej nowej kultury, dostosowując je do lokalnych zwyczajów i wierzeń. Najbardziej imponującym imperium było imperium Khmerów, które rozwinęło się w VIII wieku. U szczytu swej potęgi obejmowało większość dzisiejszej Kambodży, Laosu i Tajlandii. Khmerzy zbudowali świątynie Angkor ku czci swoich bogów-królów (devaraja), a także stworzyli wyrafinowany system irygacyjny na ogromnych połaciach ziemi wokół Tonlé Sap (Wielkiego Jeziora). Tymczasem w morskiej Azji Południowo-Wschodniej potężne królestwo Srivijaya, na południowo-wschodniej Sumatrze, kontrolowało żeglugę przez Morze Jawajskie od VII do XII wieku. Stolica Srivijaya, Palembang, była ważnym kosmopolitycznym centrum handlu i nauki buddyzmu.
Epoka klasyczna
Od około XIV wieku zaczęły krystalizować się regionalne tożsamości, które z grubsza odpowiadają dzisiejszej mapie Azji Południowo-Wschodniej. Imperium Khmerów rozpadło się pod naporem rodzących się na zachodzie tajskich miast-królestw. Ajutthaja (zwana też Syjamem; XIV-XVIII w.), najsilniejsze z tajskich państw, rozrosła się do rozmiarów obejmujących większą część dzisiejszej Tajlandii i część Myanmaru. Królestwo Majapahit (XIII-XV w.) zjednoczyło Indonezję od Sumatry po Nową Gwineę, skutecznie kontrolując morza. Królestwo Dai Viet, od dawna zantagonizowane przez Chińczyków z północy, stało się samodzielne pod rządami późniejszej dynastii Le (XV-XVIII w.), rozszerzając granice na południe i tworząc państwo, które przypominało dzisiejszy Wietnam.
Już w X wieku wiatry handlowe przyniosły z Indii i Bliskiego Wschodu nową siłę kulturową: Islam. Rozprzestrzeniał się on powoli i stosunkowo spokojnie: przejście na islam oznaczało dostęp do rozległej sieci handlowej w całym świecie muzułmańskim i ucieczkę od nieelastycznego systemu kastowego hinduistyczno-buddyjskiej Srivijayi. Do XVII wieku nowa religia była już dobrze zakorzeniona w całej Malezji, Indonezji, południowej Tajlandii i na filipińskiej wyspie Mindanao. Okres ten charakteryzuje się również słabnącymi wpływami hinduizmu. Podczas gdy starożytna religia wciąż odbijała się echem w sztuce, buddyzm Theravada, który rozprzestrzenił się ze Sri Lanki, stał się dominującą wiarą w większości królestw kontynentalnej części Azji Południowo-Wschodniej.
Kolonializm
Europejscy kupcy zaczęli pojawiać się na morzach Azji Południowo-Wschodniej w XVI wieku w poszukiwaniu legendarnych "Wysp Korzennych" (Wyspy Moluki we wschodniej Indonezji). Jako pierwsi przybyli Portugalczycy, a po nich Holendrzy. Początkowo nie wzbudzali oni większego niepokoju: region był od dawna przyzwyczajony do handlu z różnymi ludami. Jeśli jednak Europejczycy mieli jedną rzecz po swojej stronie, to było to wyczucie czasu: imperia epoki klasycznej stały się rozciągnięte i kruche. Holendrzy agresywnie poszukiwali monopoli handlowych, a ich wysiłki wplątały ich w indonezyjską politykę; w końcu Holendrzy zdobyli kontrolę nad Jawą, a następnie, na początku XIX wieku, nad całą Indonezją (która została nazwana Holenderskimi Indiami Wschodnimi).
Rewolucja przemysłowa podniosła stawkę, zwiększając europejskie zapotrzebowanie na surowce (takie jak kauczuk, ropa naftowa i cyna) oraz towary (takie jak kawa, cukier i tytoń), których mogła dostarczyć Azja Południowo-Wschodnia. W XIX wieku Brytyjczycy wywalczyli sobie drogę do władzy na Półwyspie Malajskim i w Myanmarze, a Francuzi, wykorzystując dyplomację okrętów wojennych, przejęli Wietnam, Kambodżę i Laos (zwane wspólnie Indochinami Francuskimi). W międzyczasie Hiszpanie skierowali swój wzrok na Filipiny, wówczas zróżnicowany zbiór wysp o niewielkich powiązaniach politycznych i kulturowych. Kiedy przybyli w XVI wieku, udało im się narzucić rządy - i katolicyzm - w krótkim czasie.
Choć jej strefa wpływów uległa zmniejszeniu, Tajlandia była jedynym krajem Azji Południowo-Wschodniej, który pozostał niepodległy. Często przypisuje się zasługi tajskim królom, którzy przebudowali swój kraj na wzór zachodni i przeciwstawili sobie konkurujące ze sobą europejskie potęgi.
The 20th Century: Wojna, rewolucja i niepodległość
W przededniu wybuchu II wojny światowej w Azji Południowo-Wschodniej kipiały nastroje antykolonialne. W czasie wojny przez region przetoczyła się Japońska Armia Cesarska. Podczas gdy niektórzy miejscowi mogli być początkowo optymistycznie nastawieni do obalenia europejskich imperialistów, Japończycy okazali się brutalnymi władcami; miliony ludzi zostało wcielonych do ciężkiej pracy. Starając się pozyskać lokalną współpracę, Japończycy podsycali niechęć do Zachodu; w niezamierzonej konsekwencji, pod koniec wojny, kiedy Japończycy wycofali się, a Europejczycy wrócili, nastroje nacjonalistyczne były nie tylko wysokie, ale i zorganizowane.
Jedna po drugiej, byłe kolonie uzyskiwały lub uzyskiwały niepodległość, ale stawały przed nowymi wyzwaniami: zamieszki ludności cywilnej, powstańcy mniejszościowi i partyzanci komunistyczni - często działający z inicjatywy zimnowojennych potęg, Chin, Związku Radzieckiego i USA - często podważali stabilność.
Wietnam, po wyzwoleniu od Francuzów, został początkowo podzielony na dwie części - północ przypadła przywódcy ruchu oporu i marksiście Ho Chi Minhowi, a południe antykomuniście Ngo Dinhowi Diemowi. Stany Zjednoczone obawiały się komunistycznego Wietnamu i wkroczyły do akcji - najpierw ukradkiem, a potem w ramach wojny totalnej - by udaremnić wysiłki Północy zmierzające do zjednoczenia kraju pod komunistyczną władzą. Północ wygrała, ale dopiero po katastrofalnych stratach po obu stronach.
Tymczasem w Kambodży i Laosie toczyła się wojna w cieniu, gdy amerykańskie bombowce próbowały wykorzenić wietnamskich komunistycznych partyzantów korzystających z przejścia przez sąsiadów Wietnamu. Kambodża pogrążyła się w wojnie domowej, a Czerwoni Khmerzy przejęli władzę. Nowy reżim, pod wodzą Pol Pota, dążył do stworzenia etnicznie khmerskiego, agrarnego społeczeństwa komunistycznego. Duża liczba ludności - szacunkowo 1,5 miliona Kambodżan (20% populacji) - została zabita w czystkach, zanim siły wietnamskie położyły kres okrutnym i przerażającym czteroletnim rządom Czerwonych Khmerów w 1979 roku.
Antykomunistyczne czystki w Indonezji w latach 60. doprowadziły do śmierci setek tysięcy ludzi i do trwającej trzy dekady dyktatury Suharto. Pucz z 1962 r. zapoczątkował półwiecze przeważnie nieprzerwanych rządów wojskowych w Myanmarze. W Tajlandii od 1932 r. doszło do kilkunastu wojskowych zamachów stanu. Malezja, a zwłaszcza Singapur, są okrzyknięte powojennymi sukcesami regionu, choć porządek był często utrzymywany kosztem swobód obywatelskich, poprzez ustawy antysedencyjne i ograniczenia wolności prasy.
Lata dziewięćdziesiąte i następne
Ogólnie rzecz biorąc, w latach 90. sytuacja w regionie wyglądała dobrze. Tajlandia, Malezja, Indonezja i Filipiny wydawały się skazane na pójście w ślady "azjatyckich tygrysów" - Singapuru, Hong Kongu, Tajwanu i Korei Południowej - których gospodarki w ostatnich dziesięcioleciach gwałtownie wzrosły. Dzięki reformom rynkowym dawniej zamknięte kraje, takie jak Wietnam i Kambodża, zaczęły się otwierać. Tendencja wzrostowa została jednak zahamowana w 1997 r., kiedy załamanie kursu tajskiego bahta wywołało kryzys finansowy w całej Azji. Wartość indonezyjskiej rupii gwałtownie spadła, destabilizując Indonezję do tego stopnia, że wieloletni dyktator Sukarno ustąpił z urzędu. Ponad dwie dekady później, po interwencji międzynarodowej społeczności finansowej, region znajduje się w lepszym położeniu niż przed kryzysem - choć korupcja, niewydolność i napięcia polityczne nadal dają się we znaki.
Podczas gdy XX wiek był zdominowany przez długoletnich przywódców, na początku XXI wieku większość z nich ustąpiła lub została zastąpiona. Ta zmiana warty wywołała niepewność, ale także optymizm - że być może prawdziwa demokracja może rozkwitnąć.
W tym stuleciu udało się jak dotąd uniknąć wojny na śmierć i życie, ale krew została przelana. W południowych prowincjach przygranicznych Tajlandii, gdzie ludność składa się głównie z etnicznych muzułmanów malajskich, grupy separatystów bombardowały centra handlowe i targowiska. W Myanmarze, który ma największy odsetek mniejszości etnicznych w regionie (30% całej populacji), trwają konflikty zbrojne między powstańcami mniejszościowymi dążącymi do większej autonomii a armią krajową próbującą ich stłumić. Akty terroryzmu w Indonezji, zwłaszcza w Dżakarcie i na Bali, były powiązane z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Al-Kaida, Jemaah Islamiyah i Państwo Islamskie.
Stabilność może czasami wydawać się rozpaczliwie poza zasięgiem. Wydawało się, że dziesięciolecia przemocy na wyspie Mindanao na Filipinach wreszcie dobiegają końca, wraz z podpisaniem w 2014 r. traktatu pokojowego, który obiecywał utworzenie muzułmańskiego regionu autonomicznego Bangsamoro. Jednak w 2017 r. bojownicy deklarujący wierność Państwu Islamskiemu oblegli miasto Marawi na Mindanao, a cała wyspa znalazła się pod rządami wojska.
